قانون مجازات اسلامي با توجه به " قانون دائمي شدن قانون مجازات اسلامي " مصوب 9/ 3/ 1397 ، وضعيت اين قانون از آزمايشي به معتبر تبديل مي گردد .
كتاب اول ـ كليات
بخش اول ـ مواد عمومي
فصل اول ـ تعاريف
ماده 1 ـ قانون مجازات اسلامي مشتمل بر جرايم و مجازات هاي حدود ، قصاص ، ديات و تعزيرات ، اقدامات تأميني و تربيتي ، شرايط و موانع مسؤوليت كيفري و قواعد حاكم بر آنها است .
ماده 2 ـ هر رفتاري اعم از فعل يا ترك فعل كه در قانون براي آن مجازات تعيين شده است جرم محسوب مي شود .
فصل دوم ـ قلمرو اجراي قوانين جزايي در مكان
ماده 3 ـ قوانين جزايي ايران درباره كليه اشخاصي كه در قلمرو حاكميت زميني ، دريايي و هوايي جمهوري اسلامي ايران مرتكب جرم شوند اعمال مي شود مگر آن كه به موجب قانون ترتيب ديگري مقرر شده باشد .
ماده 4 ـ هرگاه قسمتي از جرم يا نتيجه آن در قلمرو حاكميت ايران واقع شود در حكم جرم واقع شده در جمهوري اسلامي ايران است .
ماده 5 ـ هر شخص ايراني يا غير ايراني كه در خارج از قلمرو حاكميت ايران مرتكب يكي از جرايم زير يا جرايم مقرر در قوانين خاص گردد ، طبق قوانين جمهوري اسلامي ايران محاكمه و مجازات مي شود و هر گاه رسيدگي به اين جرايم در خارج از ايران به صدور حكم محكوميت و اجراي آن منتهي شود ، دادگاه ايران در تعيين مجازات هاي تعزيري ، ميزان محكوميت اجراء شده را محاسبه مي كند :
الف ـ اقدام عليه نظام ، امنيت داخلي يا خارجي ، تماميت ارضي يا استقلال جمهوري اسلامي ايران
ب ـ جعل مهر ، امضاء ، حكم ، فرمان يا دست خط مقام رهبري يا استفاده از آن
پ ـ جعل مهر ، امضاء ، حكم ، فرمان يا دست خط رسمي رييس جمهور ، رييس قوه قضاييه ، رييس و نمايندگان مجلس شوراي اسلامي ، رييس مجلس خبرگان ، رييس ديوان عالي كشور ، دادستان كل كشور ، اعضاي شوراي نگهبان ، رييس و اعضاي مجمع تشخيص مصلحت نظام ، وزرا يا معاونان رييس جمهور يا استفاده از آنها .
ت ـ جعل آراء مراجع قضايي يا اجرائيه هاي صادره از اين مراجع يا ساير مراجع قانوني و يا استفاده از آنها .
ث ـ جعل اسكناس رايج يا اسناد تعهد آور بانكي ايران و همچنين جعل اسناد خزانه و اوراق مشاركت صادر شده يا تضمين شده از طرف دولت يا تهيه يا ترويج سكه قلب در مورد مسكوكات رايج داخل .
ماده 6 ـ به جرايم مستخدمان دولت اعم از ايراني يا غير ايراني كه در رابطه با شغل و وظيفه خود در خارج از قلمرو حاكميت ايران مرتكب شده اند و به جرايم مأموران سياسي و كنسولي و ديگر وابستگان دولت ايران كه از مصونيت سياسي برخوردارند طبق قوانين جمهوري اسلامي ايران رسيدگي مي شود .
ماده 7 ـ علاوه بر موارد مذكور در مواد فوق هر يك از اتباع ايران در خارج از كشور مرتكب جرمي شود ، در صورتي كه در ايران يافت و يا به ايران اعاده گردد ، طبق قوانين جمهوري اسلامي ايران محاكمه و مجازات مي شود مشروط بر اين كه :
الف ـ رفتار ارتكابي به موجب قانون جمهوري اسلامي ايران جرم باشد .
ب ـ در صورتي كه جرم ارتكابي از جرايم موجب تعزير باشد ، متهم در محل وقوع جرم محاكمه و تبرئه نشده يا در صورت محكوميت ، مجازات كلاً يا بعضاً درباره او اجراء نشده باشد .
پ ـ طبق قوانين ايران موجبي براي منع يا موقوفي تعقيب يا موقوفي اجراي مجازات يا سقوط آن نباشد .
ماده 8 ـ هرگاه شخص غيرايراني در خارج از ايران عليه شخصي ايراني يا عليه كشور ايران مرتكب جرمي به جز جرايم مذكور در مواد قبل شود و در ايران يافت و يا به ايران اعاده گردد ، طبق قوانين جزايي جمهوري اسلامي ايران به جرم او رسيدگي مي شود ، مشروط بر اين كه :
الف ـ متهم در جرايم موجب تعزير در محل وقوع جرم ، محاكمه و تبرئه نشده يا در صورت محكوميت ، مجازات كلاً يا بعضاً درباره او اجراء نشده باشد .
ب ـ رفتار ارتكابي در جرايم موجب تعزير به موجب قانون جمهوري اسلامي ايران و قانون محل وقوع ، جرم باشد .
ماده 9 ـ مرتكب جرايمي كه به موجب قانون خاص يا عهد نامه ها و مقررات بين المللي در هر كشوري يافت شود در همان كشور محاكمه مي شود ، اگر در ايران يافت شود طبق قوانين جزايي جمهوري اسلامي ايران محاكمه و مجازات مي گردد .
فصل سوم ـ قلمرو اجراي قوانين جزايي در زمان
ماده 10 ـ در مقررات و نظامات دولتي مجازات و اقدام تأميني و تربيتي بايد به موجب قانوني باشد كه قبل از وقوع جرم مقرر شده است و مرتكب هيچ رفتاري اعم از فعل يا ترك فعل را نمي توان به موجب قانون مؤخر به مجازات يا اقدامات تأميني و تربيتي محكوم كرد لكن چنانچه پس از وقوع جرم ، قانوني مبني بر تخفيف يا عدم اجراي مجازات يا اقدام تأميني و تربيتي يا از جهاتي مساعدتر به حال مرتكب وضع شود ، نسبت به جرايم سابق بر وضع آن قانون تا صدور حكم قطعي ، مؤثر است . هرگاه به موجب قانون سابق ، حكم قطعي لازم الاجراء ، صادر شده باشد به ترتيب زير عمل مي شود :
الف ـ اگر رفتاري كه در گذشته جرم بوده است به موجب قانون لاحق جرم شناخته نشود ، حكم قطعي اجراء نمي شود و اگر در جريان اجراء باشد اجراي آن موقوف مي شود . در اين موارد و همچنين در موردي كه حكم قبلاً اجراء شده است هيچ گونه اثر كيفري بر آن مترتب نيست .
ب ـ اگر مجازات جرمي به موجب قانون لاحق ، تخفيف يابد ، قاضي اجراي احكام موظف است قبل از شروع به اجراء يا در حين اجراء از دادگاه صادركننده حكم قطعي ، اصلاح آن را طبق قانون جديد تقاضا كند . محكوم نيز مي تواند از دادگاه صادركننده حكم ، تخفيف مجازات را تقاضا نمايد . دادگاه صادركننده حكم با لحاظ قانون لاحق ، مجازات قبلي را تخفيف مي دهد . مقررات اين بند در مورد اقدام تأميني و تربيتي كه در مورد اطفال بزهكار اجراء مي شود نيز جاري است . در اين صورت ولي يا سرپرست وي نيز مي تواند تخفيف اقدام تأميني و تربيتي را تقاضا نمايد .
تبصره ـ مقررات فوق در مورد قوانيني كه براي مدت معين و با موارد خاص وضع شده است ، مگر به تصريح قانون لاحق ، اعمال نمي شود .
ماده 11 ـ قوانين زير نسبت به جرايم سابق بر وضع قانون ، فوراً اجراء مي شود :
الف ـ قوانين مربوط به تشكيلات قضايي و صلاحيت
ب ـ قوانين مربوط به ادله اثبات دعوي تا پيش از اجراي حكم
پ ـ قوانين مربوط به شيوه دادرسي
ت ـ قوانين مربوط به مرور زمان
تبصره ـ در صورتي كه در مورد بند ( ب ) حكم قطعي صادر شده باشد ، پرونده براي بررسي به دادگاه صادركننده حكم قطعي ارسال مي شود .
فصل چهارم ـ قانوني بودن جرايم ، مجازات ها و دادرسي كيفري
ماده 12 ـ حكم به مجازات يا اقدام تأميني و تربيتي و اجراي آنها بايد از طريق دادگاه صالح ، به موجب قانون و با رعايت شرايط و كيفيات مقرر در آن باشد .
ماده 13 ـ حكم به مجازات يا اقدام تأميني و تربيتي و اجراي آنها حسب مورد نبايد از ميزان و كيفيتي كه در قانون يا حكم دادگاه مشخص شده است تجاوز كند و هرگونه صدمه و خسارتي كه از اين جهت حاصل شود ، درصورتي كه از روي عمد يا تقصير باشد حسب مورد موجب مسؤوليت كيفري و مدني است و در غير اين صورت ، خسارت از بيت المال جبران مي شود .
بخش دوم ـ مجازات ها
فصل اول ـ مجازات هاي اصلي
ماده 14 ـ مجازات هاي مقرر در اين قانون چهار قسم است :
الف ـ حد
ب ـ قصاص
پ ـ ديه
ت ـ تعزير
تبصره ـ چنانچه رابطه عليت بين رفتار شخص حقوقي و خسارت وارد شده احراز شود ديه و خسارت ، قابل مطالبه خواهد بود اعمال مجازات تعزيري بر اشخاص حقوقي مطابق ماده ( 20 ) خواهد بود .
ماده 15 ـ حد مجازاتي است كه موجب ، نوع ، ميزان و كيفيت اجراي آن در شرع مقدس ، تعيين شده است .
ماده 16 ـ قصاص مجازات اصلي جنايات عمدي بر نفس ، اعضاء و منافع است كه به شرح مندرج در كتاب سوم اين قانون اعمال مي شود .
ماده 17 ـ ديه اعم از مقدر و غيرمقدر ، مالي است كه در شرع مقدس براي ايراد جنايت غيرعمدي بر نفس ، اعضاء و منافع و يا جنايت عمدي در مواردي كه به هر جهتي قصاص ندارد به موجب قانون مقرر مي شود .
ماده 18 ـ تعزير مجازاتي است كه مشمول عنوان حد ، قصاص يا ديه نيست و به موجب قانون در موارد ارتكاب محرمات شرعـي يا نقض مقررات حكومتي تعيين و اعمال مي گردد . نوع ، مقدار ، كيفيت اجراء و مقررات مربوط به تخفيف ، تعليق ، سقوط و ساير احكام تعزير به موجب قانون تعيين مي شود . دادگاه در صدور حكم تعزيري ، با رعايت مقررات قانوني ، موارد زير را مورد توجه قرار مي دهد :
الف ـ انگيزه مرتكب و وضعيت ذهني و رواني وي حين ارتكاب جرم
ب ـ شيوه ارتكاب جرم ، گستره نقض وظيفه و نتايج زيان بار آن
پ ـ اقدامات مرتكب پس از ارتكاب جرم
ت ـ سوابق و وضعيت فردي ، خانوادگي و اجتماعي مرتكب و تأثير تعزير بر وي
ماده 19 ـ مجازات هاي تعزيري به هشت درجه تقسيم مي شود :
درجه 1
ـ حبس بيش از بيست و پنج سال
ـ جزاي نقدي بيش از يك ميليارد ( 000 /000 /000 /1 ) ريال
ـ مصادره كل اموال
ـ انحلال شخص حقوقي
درجه 2
ـ حبس بيش از پانزده تا بيست و پنج سال
ـ جزاي نقدي بيش از پانصد و پنجاه ميليون ( 000 /000 /550 ) ريال تا يك ميليارد ( 000 /000 /000 /1 ) ريال
درجه 3
ـ حبس بيش از ده تا پانزده سال
ـ جزاي نقدي بيش از سيصد و شصت ميليون ( 000 /000 /360 ) ريال تا پانصد و پنجاه ميليون ( 000 /000 /550 ) ريال
درجه 4
ـ حبس بيش از پنج تا ده سال
ـ جزاي نقدي بيش از يكصد و هشتاد ميليون ( 000 /000 /180 ) ريال تا سيصد و شصت ميليون ( 000 /000 /360 ) ريال
ـ انفصال دائم از خدمات دولتي و عمومي
درجه 5
ـ حبس بيش از دو تا پنج سال
ـ جزاي نقدي بيش از هشتاد ميليون ( 000 /000 /80 ) ريال تا يكصد و هشتاد ميليون ( 000 /000 /180 ) ريال
ـ محروميت از حقوق اجتماعي بيش از پنج تا پانزده سال
ـ ممنوعيت دايم از يك يا چند فعاليت شغلي يا اجتماعي براي اشخاص حقوقي
ـ ممنوعيت دايم از دعوت عمومي براي افزايش سرمايه براي اشخاص حقوقي
درجه 6
ـ حبس بيش از شش ماه تا دو سال
ـ جزاي نقدي بيش از بيست ميليون ( 000 /000 /20 ) ريال تا هشتاد ميليون ( 000 /000 /80 ) ريال
ـ شلاق از سي و يك تا هفتاد و چهار ضربه و تا نود و نه ضربه در جرايم منافي عفت
ـ محروميت از حقوق اجتماعي بيش از شش ماه تا پنج سال
ـ انتشار حكم قطعي در رسانه ها
ـ ممنوعيت از يك يا چند فعاليت شغلي يا اجتماعي براي اشخاص حقوقي حداكثر تا مدت پنج سال
ـ ممنوعيت از دعوت عمومي براي افزايش سرمايه براي اشخاص حقوقي حداكثر تا مدت پنج سال
ـ ممنوعيت از اصدار برخي از اسناد تجاري توسط اشخاص حقوقي حداكثر تا مدت پنج سال
درجه 7
ـ حبس از نود و يك روز تا شش ماه
ـ جزاي نقدي بيش از ده ميليون ( 000 /000 /10 ) ريال تا بيست ميليون ( 000 /000 /20 ) ريال
ـ شلاق از يازده تا سي ضربه
ـ محروميت از حقوق اجتماعي تا شش ماه
درجه 8
ـ حبس تا سه ماه
ـ جزاي نقدي تا ده ميليون ( 000 /000 /10 ) ريال
ـ شلاق تا ده ضربه
تبصره 1 ـ موارد محروميت از حقوق اجتماعي همان است كه در مجازات هاي تبعي ذكر شده است .
تبصره 2 ـ مجازاتي كه حداقل آن منطبق بر يكي از درجات فوق و حداكثر آن منطبق با درجه بالاتر باشد ، از درجه بالاتر محسوب مي شود .
تبصره 3 ـ درصورت تعدد مجازات ها ، مجازات شديدتر و در صورت عدم امكان تشخيص مجازات شديدتر ، مجازات حبس ملاك است . همچنين اگر مجازاتي با هيچ يك از بندهاي هشت گانه اين ماده مطابقت نداشته باشد مجازات درجه هفت محسوب مي شود .
تبصره 4 ـ مقررات اين ماده و تبصره هاي آن تنها جهت تعيين درجه مجازات است و تأثيري در ميزان حداقل و حداكثر مجازات هاي مقرر در قوانين جاري ندارد .
تبصره 5 ـ ضبط اشياء و اموالي كه در ارتكاب جرم به كار رفته يا مقصود از آن به كارگيري در ارتكاب جرم بوده است از شمول اين ماده و بند ( ب ) ماده ( 20 ) خارج و در مورد آنها برابر ماده ( 215 ) اين قانون عمل خواهد شد . در هر مورد كه حكم به مصادره اموال صادر مي شود بايد هزينه هاي متعارف زندگي محكوم و افراد تحت تكفل او مستثني شود .
ماده 20 ـ در صورتي كه شخص حقوقي بر اساس ماده ( 143 ) اين قانون مسؤول شناخته شود ، با توجه به شدت جرم ارتكابي و نتايج زيان بار آن به يك تا دو مورد از موارد زير محكوم مي شود ، اين امر مانع از مجازات شخص حقيقي نيست :
الف ـ انحلال شخص حقوقي
ب ـ مصادره كل اموال
پ ـ ممنوعيت از يك يا چند فعاليت شغلي يا اجتماعي به طور دائم يا حداكثر براي مدت پنج سال
ت ـ ممنوعيت از دعوت عمومي براي افزايش سرمايه به طور دائم يا حداكثر براي مدت پنج سال
ث ـ ممنوعيت از اصدار برخي از اسناد تجاري حداكثر براي مدت پنج سال
ج ـ جزاي نقدي
چ ـ انتشار حكم محكوميت به وسيله رسانه ها
تبصره ـ مجازات موضوع اين ماده ، در مورد اشخاص حقوقي دولتي و يا عمومي غيردولتي در مواردي كه اعمال حاكميت مي كنند ، اعمال نمي شود .
ماده 21 ـ ميزان جزاي نقدي قابل اعمال بر اشخاص حقوقي حداقل دو برابر و حداكثر چهار برابر مبلغي است كه در قانون براي ارتكاب همان جرم به وسيله اشخاص حقيقي تعيين مي شود .
ماده 22 ـ انحلال شخص حقوقي و مصادره اموال آن زماني اعمال مي شود كه براي ارتكاب جرم ، به وجود آمده يا با انحراف از هدف مشروع نخستين ، فعاليت خود را منحصراً در جهت ارتكاب جرم تغيير داده باشد .
فصل دوم ـ مجازات هاي تكميلي و تبعي
ماده 23 ـ دادگاه مي تواند فردي را كه به حد ، قصاص يا مجازات تعزيري از درجه شش تا درجه يك محكوم كرده است با رعايت شرايط مقرر در اين قانون ، متناسب با جرم ارتكابي و خصوصيات وي به يك يا چند مجازات از مجازات هاي تكميلي زير محكوم نمايد :
الف ـ اقامت اجباري در محل معين
ب ـ منع از اقامت در محل يا محل هاي معين
پ ـ منع از اشتغال به شغل ، حرفه يا كار معين
ت ـ انفصال از خدمات دولتي و عمومي
ث ـ منع از رانندگي با وسايل نقليه موتوري و يا تصدي وسايل موتوري
ج ـ منع از داشتن دسته چك و يا اصدار اسناد تجارتي
چ ـ منع از حمل سلاح
ح ـ منع از خروج اتباع ايران از كشور
خ ـ اخراج بيگانگان از كشور
د ـ الزام به خدمات عمومي
ذ ـ منع از عضويت در احزاب ، گروه ها و دستجات سياسي يا اجتماعي
ر ـ توقيف وسايل ارتكاب جرم يا رسانه يا مؤسسه دخيل در ارتكاب جرم
ز ـ الزام به يادگيري حرفه ، شغل يا كار معين
ژ ـ الزام به تحصيل
س ـ انتشار حكم محكوميت قطعي
تبصره 1 ـ مدت مجازات تكميلي بيش از دوسال نيست مگر در مواردي كه قانون به نحو ديگري مقرر نمايد .
تبصره 2 ـ چنانچه مجازات تكميلي و مجازات اصلي از يك نوع باشد ، فقط مجازات اصلي مورد حكم قرار مي گيرد .
تبصره 3 ـ آيين نامه راجع به كيفيت اجراي مجازات تكميلي ظرف شش ماه از تاريخ لازم الاجراء شدن اين قانون توسط وزير دادگستري تهيه مي شود و به تصويب رييس قوه قضاييه مي رسد .
ماده 24 ـ چنانچه محكوم طي مدت اجراي مجازات تكميلي ، مفاد حكم را رعايت ننمايد ، دادگاه صادركننده حكم به پيشنهاد قاضي اجراي احكام براي بار اول مدت مجازات تكميلي مندرج در حكم را تا يك سوم افزايش مي دهد و در صورت تكرار ، بقيه مدت محكوميت را به حبس يا جزاي نقدي درجه هفت يا هشت تبديل مي كند . همچنين بعد از گذشتن نيمي از مدت مجازات تكميلي ، دادگاه مي تواند با پيشنهاد قاضي اجراي حكم در صورت اطمينان به عدم تكرار جرم و اصلاح مجرم ، نسبت به لغو يا كاهش مدت زمان مجازات تكميلي وي اقدام كند .
ماده 25 ـ محكوميت قطعي كيفري در جرايم عمدي ، پس از اجراي حكم يا شمول مرور زمان ، در مدت زمان مقرر در اين ماده محكوم را از حقوق اجتماعي به عنوان مجازات تبعي محروم مي كند :
الف ـ هفت سال در محكوميت به مجازات هاي سالب حيات و حبس ابد از تاريخ توقف اجراي حكم اصلي
ب ـ سه سال در محكوميت به قطع عضو ، قصاص عضو در صورتي كه ديه جنايت وارد شده بيش از نصف ديه مجني عليه باشد ، نفي بلد و حبس تا درجه چهار
پ ـ دو سال در محكوميت به شلاق حدي ، قصاص عضو در صورتي كه ديه جنايت وارد شده نصف ديه مجني ٌ عليه يا كمتر از آن باشد و حبس درجه پنج
تبصره 1 ـ در غير موارد فوق ، مراتب محكوميت در پيشينه كيفري محكوم درج مي شود لكن در گواهي هاي صادره از مراجع ذي ربط منعكس نمي گردد مگر به درخواست مراجع قضايي براي تعيين يا بازنگري در مجازات
تبصره 2 ـ در مورد جرايم قابل گذشت در صورتي كه پس از صدور حكم قطعي با گذشت شاكي يا مدعي خصوصي ، اجراي مجازات موقوف شود اثر تبعي آن نيز رفع مي شود .
تبصره 3 ـ در عفو و آزادي مشروط ، اثر تبعي محكوميت پس از گذشت مدت هاي فوق از زمان عفو يا اتمام مدت آزادي مشروط رفع مي شود . محكوم در مدت زمان آزادي مشروط و همچنين در زمان اجراي حكم نيز از حقوق اجتماعي محروم مي گردد .
ماده 26 ـ حقوق اجتماعي موضوع اين قانون به شرح زير است :
الف ـ داوطلب شدن در انتخابات رياست جمهوري ، مجلس خبرگان رهبري ، مجلس شوراي اسلامي و شوراهاي اسلامي شهر و روستا
ب ـ عضويت در شوراي نگهبان ، مجمع تشخيص مصلحت نظام يا هيأت دولت و تصدي معاونت رييس جمهور
پ ـ تصدي رياست قوه قضاييه ، دادستاني كل كشور ، رياست ديوان عالي كشور و رياست ديوان عدالت اداري
ت ـ انتخاب شدن يا عضويت در انجمن ها ، شوراها ، احزاب و جمعيت ها به موجب قانون يا با رأي مردم
ث ـ عضويت در هيأت هاي منصفه و امناء و شوراهاي حل اختلاف
ج ـ اشتغال به عنوان مدير مسؤول يا سردبير رسانه هاي گروهي
چ ـ استخدام و يا اشتغال در كليه دستگاه هاي حكومتي اعم از قواي سه گانه و سازمان ها و شركت هاي وابسته به آنها ، صدا و سيماي جمهوري اسلامي ايران ، نيرو هاي مسلح و ساير نهاد هاي تحت نظر رهبري ، شهرداري ها و مؤسسات مأمور به خدمات عمومي و دستگاه هاي مستلزم تصريح يا ذكر نام براي شمول قانون بر آنها
ح ـ اشتغال به عنوان وكيل دادگستري و تصدي دفاتر ثبت اسناد رسمي و ازدواج و طلاق و دفترياري
خ ـ انتخاب شدن به سمت قيّم ، امين ، متولي ، ناظر يا متصدي موقوفات عام
د ـ انتخاب شدن به سمت داوري يا كارشناسي در مراجع رسمي
ذ ـ استفاده از نشان هاي دولتي و عناوين افتخاري
ر ـ تأسيس ، اداره يا عضويت در هيأت مديره شركت هاي دولتي ، تعاوني و خصوصي يا ثبت نام تجارتي يا مؤسسه آموزشي ، پژوهشي ، فرهنگي و علمي
تبصره 1 ـ مستخدمان دستگاه هاي حكومتي در صورت محروميت از حقوق اجتماعي ، خواه به عنوان مجازات اصلي و خواه مجازات تكميلي يا تبعي ، حسب مورد در مدت مقرر در حكم يا قانون ، از خدمت منفصل مي شوند .
تبصره 2 ـ هركس به عنوان مجازات تبعي از حقوق اجتماعي محروم گردد پس از گذشت مواعد مقرر در ماده ( 25 ) اين قانون اعاده حيثيت مي شود و آثار تبعي محكوميت وي زائل مي گردد مگر در مورد بندهاي ( الف ) ، ( ب ) و ( پ ) اين ماده كه از حقوق مزبور به طور دائمي محروم مي شود .
فصل سوم ـ نحوه تعيين و اعمال مجازات ها
ماده 27 ـ مدت حبس از روزي آغاز مي شود كه محكوم ، به موجب حكم قطعي لازم الاجراء حبس مي گردد . در صورتي كه فرد ، پيش از صدور حكم به علت اتهام يا اتهاماتي كه در پرونده مطرح بوده بازداشت شده باشد ، مدت بازداشت قبلي در حكم محاسبه مي شود . در صورتي كه مجازات مورد حكم ، شلاق تعزيري يا جزاي نقدي باشد ، هر روز بازداشت ، معادل سه ضربه شلاق يا يك ميليون ( 000 /000 /1 ) ريال است . چنانچه مجازات متعدد باشد به ترتيب نسبت به حبس ، شلاق و جزاي نقدي محاسبه مي گردد .
ماده 28 ـ كليه مبالغ مذكور در اين قانون و ساير قوانين از جمله مجازات نقدي ، به تناسب نرخ تورم اعلام شده به وسيله بانك مركزي هر سه سال يك بار به پيشنهاد وزير دادگستري و تصويب هيأت وزيران تعديل و در مورد احكامي كه بعد از آن صادر مي شود لازم الاجراء مي گردد .
ماده 29 ـ هرگاه بازداشت بدل از جزاي نقدي توأم با مجازات حبس باشد بازداشت بدل از جزاي نقدي از تاريخ اتمام حبس شروع مي شود كه از حداكثر مدت حبس مقرر در قانون براي آن جرم بيشتر نيست و در هر حال مدت بازداشت بدل از جزاي نقدي نبايد از سه سال تجاوز كند .
ماده 30 ـ منع از اشتغال به شغل ، كسب ، حرفه يا كار معين مستلزم لغو جواز كار يا پروانه كسب ، حرفه يا كار است مشروط به اين كه جرم به سبب اشتغال به شغل ، كسب ، حرفه يا كار ارتكاب يابد يا آن اشتغال وقوع جرم را تسهيل نمايد .
ماده 31 ـ منع از رانندگي و تصدي وسيله نقليه موتوري مستلزم ابطال گواهينامه و ممنوعيت از درخواست مجدد است .
ماده 32 ـ منع از اصدار چك مستلزم ابطال برگه هاي سفيد دسته چك و انسداد حساب جاري و ممنوعيت از درخواست مجدد افتتاح حساب جاري است .
ماده 33 ـ منع از حمل اسلحه مجاز مستلزم ابطال پروانه حمل و توقيف سلاح است .
ماده 34 ـ منع از خروج اتباع ايران از كشور مستلزم ابطال گذرنامه و ممنوعيت از درخواست مجدد است .
ماده 35 ـ اخراج موقت يا دائم بيگانگان محكوم به مجازات از كشور پس از اجراي مجازات و با حكم دادگاه انجام مي شود .
ماده 36 ـ حكم محكوميت قطعي در جرايم موجب حد محاربه و افساد في الارض يا تعزير تا درجه چهار و نيز كلاهبرداري بيش از يك ميليارد ( 000/000/000/ 1 ) ريال در صورتي كه موجب اخلال در نظم يا امنيت نباشد در يكي از روزنامه هاي محلي در يك نوبت منتشر مي شود .
تبصره ـ انتشار حكم محكوميت قطعي در جرايم زير كه ميزان مال موضوع جرم ارتكابي ، يك ميليارد ( 000/000/000/ 1 ) ريال يا بيش از آن باشد ، الزامي است و در رسانه ملي يا يكي از روزنامه هاي كثير الانتشار منتشر مي شود :
الف ـ رشاء و ارتشاء
ب ـ اختلاس
پ ـ اعمال نفوذ برخلاف حق و مقررات قانوني در صورت تحصيل مال توسط مجرم يا ديگري
ت ـ مداخله وزرا و نمايندگان مجلس و كارمندان دولت در معاملات دولتي و كشوري
ث ـ تباني در معاملات دولتي
ج ـ أخذ پورسانت در معاملات خارجي
چ ـ تعديات مأموران دولتي نسبت به دولت
ح ـ جرايم گمركي
خ ـ قاچاق كالاو ارز
د ـ جرايم مالياتي
ذ ـ پولشويي
ر ـ اخلال در نظام اقتصادي كشور
ز ـ تصرف غيرقانوني در اموال عمومي يا دولتي
فصل چهارم ـ تخفيف مجازات و معافيت از آن
ماده 37 ـ در صورت وجود يك يا چند جهت از جهات تخفيف ، دادگاه مي تواند مجازات تعزيري را به نحوي كه به حال متهم مناسب تر باشد به شرح ذيل تقليل دهد يا تبديل كند :
الف ـ تقليل حبس به ميزان يك تا سه درجه
ب ـ تبديل مصادره اموال به جزاي نقدي درجه يك تا چهار
پ ـ تبديل انفصال دائم به انفصال موقت به ميزان پنج تا پانزده سال
ت ـ تقليل ساير مجازات هاي تعزيري به ميزان يك يا دو درجه از همان نوع يا انواع ديگر
ماده 38 ـ جهات تخفيف عبارتند از :
الف ـ گذشت شاكي يا مدعي خصوصي
ب ـ همكاري مؤثر متهم در شناسايي شركا يا معاونان ، تحصيل ادله يا كشف اموال و اشياء حاصله از جرم يا به كار رفته براي ارتكاب آن
پ ـ اوضاع و احوال خاص مؤثر در ارتكاب جرم ، از قبيل رفتار يا گفتار تحريك آميز بزه ديده يا وجود انگيزه شرافتمندانه در ارتكاب جرم
ت ـ اعلام متهم قبل از تعقيب يا اقرار مؤثر وي در حين تحقيق و رسيدگي
ث ـ ندامت ، حسن سابقه و يا وضع خاص متهم از قبيل كهولت يا بيماري
ج ـ كوشش متهم به منظور تخفيف آثار جرم يا اقدام وي براي جبران زيان ناشي از آن
چ ـ خفيف بودن زيان وارده به بزه ديده يا نتايج زيانبار جرم
ح ـ مداخله ضعيف شريك يا معاون در وقوع جرم
تبصره 1 ـ دادگاه مكلف است جهات تخفيف مجازات را در حكم خود قيد كند .
تبصره 2 ـ هرگاه نظير جهات مندرج در اين ماده در مواد خاصي پيش بيني شده باشد ، دادگاه نمي تواند به موجب همان جهات ، مجازات را دوباره تخفيف دهد .
ماده 39 ـ در جرايم تعزيري درجه هاي هفت و هشت در صورت احراز جهات تخفيف چنانچه دادگاه پس از احراز مجرميت ، تشخيص دهد كه با عدم اجراي مجازات نيز مرتكب ، اصلاح مي شود در صورت فقدان سابقه كيفري مؤثر و گذشت شاكي و جبران ضرر و زيان يا برقراري ترتيبات جبران آن مي تواند حكم به معافيت از كيفر صادر كند .
فصل پنجم ـ تعويق صدور حكم
ماده 40 ـ در جرايم موجب تعزير درجه شش تا هشت دادگاه مي تواند پس از احراز مجرميت متهم با ملاحظه وضعيت فردي ، خانوادگي و اجتماعي و سوابق و اوضاع و احوالي كه موجب ارتكاب جرم گرديده است در صورت وجود شرايط زير صدور حكم را به مدت شش ماه تا دو سال به تعويق اندازد :
الف ـ وجود جهات تخفيف
ب ـ پيش بيني اصلاح مرتكب
پ ـ جبران ضرر و زيان يا برقراري ترتيبات جبران
ت ـ فقدان سابقه كيفري مؤثر
تبصره ـ محكوميت مؤثر ، محكوميتي است كه محكوم را به تبع اجراي حكم ، بر اساس ماده ( 25 ) اين قانون از حقوق اجتماعي محروم مي كند .
ماده 41 ـ تعويق به شكل ساده يا مراقبتي است .
الف ـ در تعويق ساده مرتكب به طور كتبي متعهد مي گردد ، در مدت تعيين شده به وسيله دادگاه ، مرتكب جرمي نشود و از نحوه رفتار وي پيش بيني شود كه در آينده نيز مرتكب جرم نمي شود .
ب ـ در تعويق مراقبتي علاوه بر شرايط تعويق ساده ، مرتكب متعهد مي گردد دستورها و تدابير مقرر شده به وسيله دادگاه را در مدت تعويق رعايت كند يا به موقع اجراء گذارد .
تبصره 1 ـ دادگاه نمي تواند قرار تعويق صدور حكم را به صورت غيابي صادر كند .
تبصره 2 ـ چنانچه متهم در بازداشت باشد ، دادگاه پس از صدور قرار تعويق صدور حكم ، بلافاصله دستور آزادي وي را صادر مي نمايد . دادگاه مي تواند در اين مورد تأمين مناسب أخذ نمايد . در هر صورت أخذ تأمين نبايد به بازداشت مرتكب منتهي گردد .
ماده 42 ـ تعويق مراقبتي همراه با تدابير زير است :
الف ـ حضور به موقع در زمان و مكان تعيين شده توسط مقام قضايي يا مددكار اجتماعي ناظر
ب ـ ارائه اطلاعات و اسناد و مدارك تسهيل كننده نظارت بر اجراي تعهدات محكوم براي مددكار اجتماعي
پ ـ اعلام هرگونه تغيير شغل ، اقامتگاه يا جابه جايي در مدت كمتر از پانزده روز و ارائه گزارشي از آن به مددكار اجتماعي
ت ـ كسب اجازه از مقام قضايي به منظور مسافرت به خارج از كشور
تبصره ـ تدابير يادشده مي تواند از سوي دادگاه همراه با برخي تدابير معاضدتي از قبيل معرفي مرتكب به نهادهاي حمايتي باشد .
ماده 43 ـ در تعويق مراقبتي ، دادگاه صادركننده قرار مي تواند با توجه به جرم ارتكابي و خصوصيات مرتكب و شرايط زندگي او به نحوي كه در زندگي وي يا خانواده اش اختلال اساسي و عمده ايجاد نكند مرتكب را به اجراي يك يا چند مورد از دستورهاي زير در مدت تعويق ، ملزم نمايد :
الف ـ حرفه آموزي يا اشتغال به حرفه اي خاص
ب ـ اقامت يا عدم اقامت در مكان معين
پ ـ درمان بيماري يا ترك اعتياد
ت ـ پرداخت نفقه افراد واجب النفقه
ث ـ خودداري از تصدي كليه يا برخي از وسايل نقليه موتوري
ج ـ خودداري از فعاليت حرفه اي مرتبط با جرم ارتكابي يا استفاده از وسايل مؤثر در آن
چ ـ خودداري از ارتباط و معاشرت با شركا يا معاونان جرم يا ديگر اشخاص از قبيل بزه ديده به تشخيص دادگاه
ح ـ گذراندن دوره يا دوره هاي خاص آموزش و يادگيري مهارت هاي اساسي زندگي يا شركت در دوره هاي تربيتي ، اخلاقي ، مذهبي ، تحصيلي يا ورزشي
ماده 44 ـ در مدت تعويق ، در صورت ارتكاب جرم موجب حد ، قصاص ، جنايات عمدي موجب ديه يا تعزير تا درجه هفت ، دادگاه به لغو قرار تعويق اقدام و حكم محكوميت صادر مي كند . در صورت عدم اجراي دستورهاي دادگاه ، قاضي مي تواند براي يك بار تا نصف مدت مقرر در قرار به مدت تعويق اضافه يا حكم محكوميت صادر كند .
تبصره ـ در صورت الغاي قرار تعويق و صدور حكم محكوميت ، صدور قرار تعليق اجراي مجازات ممنوع است .
ماده 45 ـ پس از گذشت مدت تعويق با توجه به ميزان پايبندي مرتكب به اجراي دستورهاي دادگاه ، گزارش هاي مددكار اجتماعي و نيز ملاحظه وضعيت مرتكب ، دادگاه حسب مورد به تعيين كيفر يا صدور حكم معافيت از كيفر اقدام مي كند .
فصل ششم ـ تعليق اجراي مجازات
ماده 46 ـ در جرايم تعزيري درجه سه تا هشت دادگاه مي تواند در صورت وجود شرايط مقرر براي تعويق صدور حكم ، اجراي تمام يا قسمتي از مجازات را از يك تا پنج سال معلق نمايد . دادستان يا قاضي اجراي احكام كيفري نيز پس از اجراي يك سوم مجازات مي تواند از دادگاه صادركننده حكم قطعي ، تقاضاي تعليق نمايد . همچنين محكوم مي تواند پس از تحمل يك سوم مجازات ، در صورت دارا بودن شرايط قانوني ، از طريق دادستان يا قاضي اجراي احكام كيفري تقاضاي تعليق نمايد .
ماده 47 ـ صدور حكم و اجراي مجازات در مورد جرايم زير و شروع به آنها قابل تعويق و تعليق نيست :
الف ـ جرايم عليه امنيت داخلي و خارجي كشور ، خرابكاري در تأسيسات آب ، برق ، گاز ، نفت و مخابرات
ب ـ جرايم سازمان يافته ، سرقت مسلحانه يا مقرون به آزار ، آدم ربايي و اسيد پاشي
پ ـ قدرت نمايي و ايجاد مزاحمت با چاقو يا هر نوع اسلحه ديگر ، جرايم عليه عفت عمومي ، تشكيل يا اداره مراكز فساد و فحشا
ت ـ قاچاق عمده مواد مخدر يا روان گردان ، مشروبات الكلي و سلاح و مهمات و قاچاق انسان
ث ـ تعزير بدل از قصاص نفس ، معاونت در قتل عمدي و محاربه و افساد في الارض
ج ـ جرايم اقتصادي ، با موضوع جرم بيش از يكصد ميليون ( 000 /000 /100 ) ريال
ماده 48 ـ تعليق مجازات با رعايت مقررات مندرج در تعويق صدور حكم ، ممكن است به طور ساده يا مراقبتي باشد .
ماده 49 ـ قرار تعليق اجراي مجازات به وسيله دادگاه ضمن حكم محكوميت يا پس از صدور آن صادر مي گردد . كسي كه اجراي حكم مجازات وي به طوركلي معلق شده است ، اگر در بازداشت باشد فوري آزاد مي گردد .
ماده 50 ـ چنانچه محكومي كه مجازات او معلق شده است در مدت تعليق بدون عذرموجه از دستورهاي دادگاه تبعيت نكند ، دادگاه صادركننده حكم قطعي مي تواند به درخواست دادستان يا قاضي اجراي احكام ، براي بار اول يك تا دو سال به مدت تعليق اضافه يا قرار تعليق را لغو نمايد . تخلف از دستور دادگاه براي بار دوم ، موجب الغاي قرار تعليق و اجراي مجازات مي شود .
ماده 51 ـ تعليق اجراي مجازات محكوم نسبت به حق مدعي خصوصي تأثيري ندارد و حكم پرداخت خسارت يا ديه در اين موارد اجراء مي شود .
ماده 52 ـ هرگاه محكوم از تاريخ صدور قرار تا پايان مدت تعليق ، مرتكب جرم عمدي موجب حد ، قصاص ، ديه يا تعزير تا درجه هفت نشود ، محكوميت تعليقي بي اثر مي شود .
ماده 53 ـ در صورتي كه قسمتي از مجازات يا يكي از مجازات هاي مورد حكم معلق شود ، مدت تعليق از زمان خاتمه اجراي مجازات غيرمعلق محاسبه مي گردد .
تبصره ـ در مواردي كه به موجب قوانين اداري و استخدامي ، محكوميت كيفري موجب انفصال است در صورت تعليق ، محكوميت معلق ، موجب انفصال نمي گردد ، مگر آنكه در قانون تصريح يا قرار تعليق لغو شود .
ماده 54 ـ هرگاه محكوم از تاريخ صدور قرار تا پايان مدت تعليق ، مرتكب يكي از جرايم عمدي موجب حد ، قصاص ، ديه يا تعزير تا درجه هفت شود ، پس از قطعيت حكم أخير ، دادگاه قرار تعليق را لغو و دستور اجراي حكم معلق را نيز صادر و مراتب را به دادگاه صادركننده قرار تعليق اعلام مي كند . دادگاه به هنگام صدور قرار تعليق به طور صريح به محكوم اعلام مي كند كه اگر در مدت تعليق مرتكب يكي از جرايم فوق شود ، علاوه بر مجازات جرم أخير ، مجازات معلق نيز درباره وي اجراء مي شود .
ماده 55 ـ هرگاه پس از صدور قرار تعليق ، دادگاه احراز نمايد كه محكوم داراي سابقه محكوميت كيفري مؤثر يا محكوميت هاي قطعي ديگري بوده است كه در ميان آنها محكوميت تعليقي وجود داشته و بدون توجه به آن اجراي مجازات معلق شده است ، قرار تعليق را لغو مي كند . دادستان يا قاضي اجراي احكام نيز موظف است در صورت اطلاع از موارد فوق ، لغو تعليق مجازات را از دادگاه درخواست نمايد . حكم اين ماده در مورد تعويق صدور حكم نيز جاري است .
فصل هفتم ـ نظام نيمه آزادي
ماده 56 ـ نظام نيمه آزادي ، شيوه اي است كه بر اساس آن محكوم مي تواند در زمان اجراي حكم حبس ، فعاليت هاي حرفه اي ، آموزشي ، حرفه آموزي ، درماني و نظاير اينها را در خارج از زندان انجام دهد . اجراي اين فعاليت ها زير نظر مراكز نيمه آزادي است كه در سازمان زندان ها و اقدامات تأميني و تربيتي تأسيس مي شود .
ماده 57 ـ در حبس هاي تعزيري درجه پنج تا هفت دادگاه صادركننده حكم قطعي مي تواند مشروط به گذشت شاكي و سپردن تأمين مناسب و تعهد به انجام يك فعاليت شغلي ، حرفه اي ، آموزشي ، حرفه آموزي ، مشاركت در تداوم زندگي خانوادگي يا درمان اعتياد يا بيماري كه در فرآيند اصلاح يا جبران خسارت وارد بر بزه ديده مؤثر است ، محكوم را با رضايت خود او ، تحت نظام نيمه آزادي قرار دهد . همچنين محكوم مي تواند در طول دوره تحمل مجازات در صورت دارا بودن شرايط قانوني ، صدور حكم نيمه آزادي را تقاضا نمايد و دادگاه موظف به رسيدگي است .
فصل هشتم ـ نظام آزادي مشروط
ماده 58 ـ در مورد محكوميت به حبس تعزيري ، دادگاه صادر كننده حكم مي تواند در مورد محكومان به حبس بيش از ده سال پس از تحمل نصف و در ساير موارد پس از تحمل يك سوم مدت مجازات به پيشنهاد دادستان يا قاضي اجراي احكام با رعايت شرايط زير حكم به آزادي مشروط را صادركند :
الف ـ محكوم در مدت اجراي مجازات همواره از خود حسن اخلاق و رفتار نشان دهد .
ب ـ حالات و رفتار محكوم نشان دهد كه پس از آزادي ، ديگر مرتكب جرمي نمي شود .
پ ـ به تشخيص دادگاه محكوم تا آنجا كه استطاعت دارد ضرر و زيان مورد حكم يا مورد موافقت مدعي خصوصي را بپردازد يا قراري براي پرداخت آن ترتيب دهد .
ت ـ محكوم پيش از آن از آزادي مشروط استفاده نكرده باشد .
انقضاي مواعد فوق و همچنين مراتب مذكور در بندهاي ( الف ) و ( ب ) اين ماده پس از گزارش رييس زندان محل به تأييد قاضي اجراي احكام مي رسد . قاضي اجراي احكام موظف است مواعد مقرر و وضعيت زنداني را درباره تحقق شرايط مذكور بررسي و در صورت احراز آن ، پيشنهاد آزادي مشروط را به دادگاه تقديم نمايد .
ماده 59 ـ مدت آزادي مشروط شامل بقيه مدت مجازات مي شود ، لكن دادگاه مي تواند مدت آن را تغيير دهد و در هر حال آزادي مشروط نمي تواند كمتر از يك سال و بيشتر از پنج سال باشد جز در مواردي كه مدت باقيمانده كمتر از يك سال باشد كه در اين صورت مدت آزادي مشروط معادل بقيه مدت حبس است .
ماده 60 ـ دادگاه مي تواند با توجه به اوضاع و احوال وقوع جرم و خصوصيات رواني و شخصيت محكوم ، او را در مدت آزادي مشروط ، به اجراي دستورهاي مندرج در قرار تعويق صدور حكم ، ملزم كند . دادگاه ، دستورهاي مذكور و آثار عدم تبعيت از آنها و نيز آثار ارتكاب جرم جديد را در حكم خود قيد و به محكوم تفهيم مي كند .
ماده 61 ـ هرگاه محكوم در مدت آزادي مشروط بدون عذر موجه از دستورهاي دادگاه تبعيت نكند براي بار اول يك تا دو سال به مدت آزادي مشروط وي افزوده مي شود . در صورت تكرار يا ارتكاب يكي از جرايم عمدي موجب حد ، قصاص ، ديه يا تعزير تا درجه هفت ، علاوه بر مجازات جرم جديد ، مدت باقيمانده محكوميت نيز به اجراء در مي آيد ، در غيراين صورت آزادي او قطعي مي شود .
ماده 62 ـ در جرايم تعزيري از درجه پنج تا درجه هشت ، دادگاه مي تواند در صورت وجود شرايط مقرر در تعويق مراقبتي ، محكوم به حبس را با رضايت وي در محدوده مكاني مشخص تحت نظارت سامانه ( سيستم ) هاي الكترونيكي قرار دهد .
تبصره ـ دادگاه در صورت لزوم مي تواند محكوم را تابع تدابير نظارتي يا دستورهاي ذكر شده در تعويق مراقبتي قرار دهد .
ماده 63 ـ آيين نامه اجرايي مواد مربوط به نظام نيمه آزادي و آزادي مشروط ظرف شش ماه از تاريخ لازم الاجرا ء شدن اين قانون به وسيله سازمان زندان ها و اقدامات تأميني و تربيتي كشور تهيه مي شود و به تصويب رييس قوه قضاييه مي رسد .
فصل نهم ـ مجازات هاي جايگزين حبس
ماده 64 ـ مجازات هاي جايگزين حبس عبارت از دوره مراقبت ، خدمات عمومي رايگان ، جزاي نقدي ، جزاي نقدي روزانه و محروميت از حقوق اجتماعي است كه در صورت گذشت شاكي و وجود جهات تخفيف با ملاحظه نوع جرم و كيفيت ارتكاب آن ، آثار ناشي از جرم ، سن ، مهارت ، وضعيت ، شخصيت و سابقه مجرم ، وضعيت بزه ديده و ساير اوضاع و احوال ، تعيين و اجراء مي شود .
تبصره ـ دادگاه در ضمن حكم ، به سنخيت و تناسب مجازات مورد حكم با شرايط و كيفيات مقرر در اين ماده تصريح مي كند . دادگاه نمي تواند به بيش از دو نوع از مجازات هاي جايگزين حكم دهد .
ماده 65 ـ مرتكبان جرايم عمدي كه حداكثر مجازات قانوني آنها سه ماه حبس است به جاي حبس به مجازات جايگزين حبس محكوم مي گردند .
ماده 66 ـ مرتكبان جرايم عمدي كه حداكثر مجازات قانوني آنها نود و يك روز تا شش ماه حبس است به جاي حبس به مجازات جايگزين حبس محكوم مي گردند مگر اينكه به دليل ارتكاب جرم عمدي داراي سابقه محكوميت كيفري به شرح زير باشند و از اجراي آن پنج سال نگذشته باشد :
الف ـ بيش از يك فقره سابقه محكوميت قطعي به حبس تا شش ماه يا جزاي نقدي بيش از ده ميليون ( 000/000/ 10 ) ريال يا شلاق تعزيري
ب ـ يك فقره سابقه محكوميت قطعي به حبس بيش از شش ماه يا حد يا قصاص يا پرداخت بيش از يك پنجم ديه
ماده 67 ـ دادگاه مي تواند مرتكبان جرايم عمدي را كه حداكثر مجازات قانوني آن ها بيش از شش ماه تا يك سال حبس است به مجازات جايگزين حبس محكوم كند ، درصورت وجود شرايط ماده ( 66 ) اين قانون اعمال مجازات هاي جايگزين حبس ممنوع است .
ماده 68 ـ مرتكبان جرايم غيرعمدي به مجازات جايگزين حبس محكوم مي گردند مگر اينكه مجازات قانوني جرم ارتكابي بيش از دو سال حبس باشد كه در اين صورت حكم به مجازات جايگزين حبس ، اختياري است .
ماده 69 ـ مرتكبان جرايمي كه نوع يا ميزان تعزير آن ها در قوانين موضوعه تعيين نشده است به مجازات جايگزين حبس محكوم مي گردند .
ماده 70 ـ دادگاه ضمن تعيين مجازات جايگزين ، مدت مجازات حبس را نيز تعيين مي كند تا درصورت تعذّر اجراي مجازات جايگزين ، تخلّف از دستورها يا عجز از پرداخت جزاي نقدي ، مجازات حبس اجراء شود .
ماده 71 ـ اعمال مجازات هاي جايگزين حبس در مورد جرايم عليه امنيت داخلي يا خارجي كشور ممنوع است .
ماده 72 ـ تعدد جرايم عمدي كه مجازات قانوني حداقل يكي از آن ها بيش از شش ماه حبس باشد مانع از صدور حكم به مجازات جايگزين حبس است .
ماده 73 ـ در جرايم عمدي كه مجازات قانوني آن ها بيش از يك سال حبس است درصورت تخفيف مجازات به كمتر از يك سال ، دادگاه نمي تواند به مجازات جايگزين حبس حكم نمايد .
ماده 74 ـ مقررات اين فصل درمورد احكام قطعي كه پيش از لازم الاجراء شدن اين قانون صادر شده است اجراء نمي شود .
ماده 75 ـ همراه بودن ساير مجازات ها با مجازات حبس ، مانع از صدور حكم به مجازات جايگزين حبس نيست . در اين صورت دادگاه مي تواند به مجازات هاي مذكور همزمان با مجازات جايگزين حبس حكم دهد .
ماده 76 ـ ملاك تعيين صلاحيت دادگاه و تجديدنظرخواهي از حكم محكوميت به مجازات جايگزين حبس ، مجازات قانوني جرم ارتكابي است .
ماده 77 ـ قاضي اجراي احكام مي تواند با توجه به وضعيت محكوم و شرايط و آثار اجراي حكم ، تشديد ، تخفيف ، تبديل يا توقف موقت مجازات مورد حكم را به دادگاه صادركننده رأي پيشنهاد كند .
قاضي مذكور به تعداد لازم مددكار اجتماعي و مأمور مراقبت در اختيار دارد .
ماده 78 ـ محكوم در طول دوره محكوميت بايد تغييراتي نظير تغيير شغل و محل اقامت را كه مانع يا مخل اجراي حكم باشد به قاضي اجراي احكام اطلاع دهد .
ماده 79 ـ تعيين انواع خدمات عمومي و دستگاه ها و مؤسسات دولتي و عمومي پذيرنده محكومان و نحوه همكاري آنان با قاضي اجراي احكام و محكوم ، به موجب آيين نامه اي است كه ظرف سه ماه از تاريخ لازم الاجراء شدن اين قانون به وسيله وزارتخانه هاي كشور و دادگستري تهيه مي شود و با تأييد رييس قوه قضاييه به تصويب هيأت وزيران مي رسد . مقررات اين فصل پس از تصويب آيين نامه موضوع اين ماده لازم الاجراء مي شود .
ماده 80 ـ چنانچه رعايت مفاد حكم دادگاه از سوي محكوم حاكي از اصلاح رفتار وي باشد دادگاه مي تواند به پيشنهاد قاضي اجراي احكام براي يك بار بقيه مدت مجازات را تا نصف آن تقليل دهد .
ماده 81 ـ چنانچه محكوم از اجراي مفاد حكم يا دستورهاي دادگاه تخلّف نمايد ، به پيشنهاد قاضي اجراي احكام و رأي دادگاه براي بار نخست يك چهارم تا يك دوم به مجازات مورد حكم افزوده مي شود و درصورت تكرار ، مجازات حبس اجراء مي گردد .
تبصره ـ دادگاه در متن حكم آثار تبعيت و تخلّف از مفاد حكم را به طور صريح قيد و به محكوم تفهيم مي كند . قاضي اجراي احكام نيز در ضمن اجراء با رعايت مفاد حكم دادگاه و مقررات مربوط ، نحوه نظارت و مراقبت بر محكوم را مشخص مي نمايد .
ماده 82 ـ چنانچه اجراي تمام يا بخشي از مجازات هاي جايگزين حبس با مانعي مواجه گردد ، مجازات مورد حكم يا بخش اجراء نشده آن بعد از رفع مانع اجراء مي گردد . چنانچه مانع مذكور به واسطه رفتار عمدي محكوم و براي متوقف كردن مجازات ايجاد گردد مجازات اصلي اجراء مي شود .
ماده 83 ـ دوره مراقبت دوره اي است كه طي آن محكوم ، به حكم دادگاه و تحت نظارت قاضي اجراي احكام به انجام يك يا چند مورد از دستورهاي مندرج در تعويق مراقبتي به شرح ذيل محكوم مي گردد :
الف ـ در جرايمي كه مجازات قانوني آن ها حداكثر سه ماه حبس است ، تا شش ماه
ب ـ در جرايمي كه مجازات قانوني آن ها نود و يك روز تا شش ماه حبس است و جرايمي كه نوع و ميزان تعزير آن ها در قوانين موضوعه تعيين نشده است ، شش ماه تا يك سال
پ ـ در جرايمي كه مجازات قانوني آن ها بيش از شش ماه تا يك سال است ، يك تا دو سال
ت ـ در جرايم غيرعمدي كه مجازات قانوني آن ها بيش از يك سال است ، دو تا چهار سال
ماده 84 ـ خدمات عمومي رايگان ، خدماتي است كه با رضايت محكوم براي مدت معين به شرح ذيل مورد حكم واقع مي شود و تحت نظارت قاضي اجراي احكام اجراء مي گردد :
الف ـ جرايم موضوع بند ( الف ) ماده ( 83 ) تا دويست و هفتاد ساعت
ب ـ جرايم موضوع بند ( ب ) ماده ( 83 ) دويست و هفتاد تا پانصد و چهل ساعت
پ ـ جرايم موضوع بند ( پ ) ماده ( 83 ) پانصد و چهل تا هزار و هشتاد ساعت
ت ـ جرايم موضوع بند ( ت ) ماده ( 83 ) هزار و هشتاد تا دو هزار و صد و شصت ساعت
تبصره 1 ـ ساعات ارايه خدمت عمومي براي افراد شاغل بيش از چهار ساعت و براي افراد غيرشاغل بيش از هشت ساعت در روز نيست . در هر حال ساعات ارايه خدمت در روز نبايد مانع امرار معاش متعارف محكوم شود .
تبصره 2 ـ حكم به ارايه خدمت عمومي مشروط به رعايت همه ضوابط و مقررات قانوني مربوط به آن خدمت از جمله شرايط كار زنان و نوجوانان ، محافظت هاي فني و بهداشتي و ضوابط خاص كارهاي سخت و زيان آور است .
تبصره 3 ـ دادگاه نمي تواند به بيش از يك خدمت عمومي مقرر در آيين نامه موضوع اين فصل حكم دهد . در هر حال در صورت عدم رضايت محكوم ، به انجام خدمات عمومي ، مجازات اصلي مورد حكم واقع مي شود .
تبصره 4 ـ قاضي اجراي احكام مي تواند بنا به وضع جسماني و نياز به خدمات پزشكي يا معذوريت هاي خانوادگي و مانند آنها ، انجام خدمات عمومي را به طور موقت و حداكثر تا سه ماه در طول دوره ، تعليق نمايد يا تبديل آن را به مجازات جايگزين ديگر به دادگاه صادركننده حكم پيشنهاد دهد .
ماده 85 ـ جزاي نقدي روزانه عبارت است از يك هشتم تا يك چهارم درآمد روزانه محكوم كه به شرح زير مورد حكم واقع مي شود و با نظارت اجراي احكام وصول مي گردد :
الف ـ جرايم موضوع بند ( الف ) ماده ( 83 ) تا يكصد و هشتاد روز
ب ـ جرايم موضوع بند ( ب ) ماده ( 83 ) يكصد و هشتاد تا سيصد و شصت روز
پ ـ جرايم موضوع بند ( پ ) ماده ( 83 ) سيصد و شصت تا هفتصد و بيست روز
ت ـ جرايم موضوع بند ( ت ) ماده ( 83 ) هفتصد و بيست تا هزار و چهارصد و چهل روز
تبصره ـ محكوم موظف است در پايان هر ماه ظرف ده روز مجموع جزاي نقدي روزانه آن ماه را پرداخت نمايد .
ماده 86 ـ ميزان جزاي نقدي جايگزين حبس به شرح زير است :
الف ـ جرايم موضوع بند ( الف ) ماده ( 83 ) تا نه ميليون ( 000/000/ 9 ) ريال
ب ـ جرايم موضوع بند ( ب ) ماده ( 83 ) از نه ميليون ( 000/000/ 9 ) ريال تا هجده ميليون ( 000/000/ 18 ) ريال
پ ـ جرايم موضوع بند ( پ ) ماده ( 83 ) از هجده ميليون ( 000/000/ 18 ) ريال تا سي و شش ميليون ( 000/000/ 36 ) ريال
ت ـ جرايم موضوع بند ( ت ) ماده ( 83 ) از سي و شش ميليون ( 000/000/ 36 ) ريال تا هفتاد و دو ميليون ( 000/000/ 72 ) ريال
ماده 87 ـ دادگاه مي تواند ضمن حكم به مجازات جايگزين حبس ، با توجه به جرم ارتكابي و وضعيت محكوم ، وي را به يك يا چند مورد از مجازات هاي تبعي و يا تكميلي نيز محكوم نمايد . در اين صورت مدت مجازات مذكور نبايد بيش از دو سال شود .
فصل دهم ـ مجازات ها و اقدامات تأميني و تربيتي اطفال و نوجوانان
ماده 88 ـ درباره اطفال و نوجواناني كه مرتكب جرايم تعزيري مي شوند و سن آن ها در زمان ارتكاب ، نه تا پانزده سال تمام شمسي است حسب مورد ، دادگاه يكي از تصميمات زير را اتخاذ مي كند :
الف ـ تسليم به والدين يا اولياء يا سرپرست قانوني با أخذ تعهد به تأديب و تربيت و مواظبت در حسن اخلاق طفل يا نوجوان
تبصره ـ هرگاه دادگاه مصلحت بداند مي تواند حسب مورد از اشخاص مذكور در اين بند تعهد به انجام اموري از قبيل موارد ذيل و اعلام نتيجه به دادگاه در مهلت مقرر را نيز أخذ نمايد :
1 ـ معرفي طفل يا نوجوان به مددكار اجتماعي يا روانشناس و ديگر متخصصان و همكاري با آنان
2 ـ فرستادن طفل يا نوجوان به يك مؤسسه آموزشي و فرهنگي به منظور تحصيل يا حرفه آموزي
3 ـ اقدام لازم جهت درمان يا ترك اعتياد طفل يا نوجوان تحت نظر پزشك
4 ـ جلوگيري از معاشرت و ارتباط مضر طفل يا نوجوان با اشخاص به تشخيص دادگاه
5 ـ جلوگيري از رفت و آمد طفل يا نوجوان به محل هاي معين
ب ـ تسليم به اشخاص حقيقي يا حقوقي ديگري كه دادگاه به مصلحت طفل يا نوجوان بداند با الزام به انجام دستورهاي مذكور در بند ( الف ) در صورت عدم صلاحيت والدين ، اولياء يا سرپرست قانوني طفل يا نوجوان و يا عدم دسترسي به آن ها با رعايت مقررات ماده ( ١١٧٣ ) قانون مدني
تبصره ـ تسليم طفل به اشخاص واجد صلاحيت منوط به قبول آنان است .
پ ـ نصيحت به وسيله قاضي دادگاه
ت ـ اخطار و تذكر و يا أخذ تعهد كتبي به عدم تكرار جرم
ث ـ نگهداري در كانون اصلاح و تربيت از سه ماه تا يك سال در مورد جرايم تعزيري درجه يك تا پنج
تبصره 1 ـ تصميمات مذكور در بندهاي ( ت ) و ( ث ) فقط درباره اطفال و نوجوانان دوازده تا پانزده سال قابل اجراء است . اعمال مقررات بند ( ث ) در مورد اطفال و نوجواناني كه جرايم موجب تعزير درجه يك تا پنج را مرتكب شده اند ، الزامي است .
تبصره 2 ـ هرگاه نابالغ مرتكب يكي از جرايم موجب حد يا قصاص گردد در صورتي كه از دوازده تا پانزده سال قمري داشته باشد به يكي از اقدامات مقرر در بندهاي ( ت ) و يا ( ث ) محكوم مي شود و در غير اين صورت يكي از اقدامات مقرر در بندهاي ( الف ) تا ( پ ) اين ماده در مورد آن ها اتخاذ مي گردد .
تبصره 3 ـ در مورد تصميمات مورد اشاره در بندهاي ( الف ) و ( ب ) اين ماده ، دادگاه اطفال و نوجوانان مي تواند با توجه به تحقيقات به عمل آمده و همچنين گزارش هاي مددكاران اجتماعي از وضع طفل يا نوجوان و رفتار او ، هر چند بار كه مصلحت طفل يا نوجوان اقتضاء كند در تصميم خود تجديدنظر نمايد .
ماده 89 ـ درباره نوجواناني كه مرتكب جرم تعزيري مي شوند و سن آن ها در زمان ارتكاب ، بين پانزده تا هجده سال تمام شمسي است مجازات هاي زير اجراء مي شود :
الف ـ نگهداري در كانون اصلاح و تربيت از دو تا پنج سال در مورد جرايمي كه مجازات قانوني آن ها تعزير درجه يك تا سه است .
ب ـ نگهداري در كانون اصلاح و تربيت از يك تا سه سال در مورد جرايمي كه مجازات قانوني آن ها تعزير درجه چهار است .
پ ـ نگهداري در كانون اصلاح و تربيت از سه ماه تا يك سال يا پرداخت جزاي نقدي از ده ميليون ( 000/000/ 10 ) ريال تا چهل ميليون ( 000/000/ 40 ) ريال يا انجام يكصد و هشتاد تا هفتصد و بيست ساعت خدمات عمومي رايگان در مورد جرايمي كه مجازات قانوني آن ها تعزير درجه پنج است .
ت - پرداخت جزاي نقدي از يك ميليون ( 000/000/ 1 ) ريال تا ده ميليون ( 000/000/ 10 ) ريال يا انجام شصت تا يكصد و هشتاد ساعت خدمات عمومي رايگان در مورد جرايمي كه مجازات قانوني آن ها تعزير درجه شش است .
ث ـ پرداخت جزاي نقدي تا يك ميليون ( 000/000/ 1 ) ريال در مورد جرايمي كه مجازات قانوني آن ها تعزير درجه هفت و هشت است .
تبصره 1 ـ ساعات ارايه خدمات عمومي ، بيش از چهار ساعت در روز نيست .
تبصره 2 ـ دادگاه مي تواند با توجه به وضع متهم و جرم ارتكابي ، به جاي صدور حكم به مجازات نگهداري يا جزاي نقدي موضوع بندهاي ( الف ) تا ( پ ) اين ماده ، به اقامت در منزل در ساعاتي كه دادگاه معين مي كند يا به نگهداري در كانون اصلاح و تربيت در دو روز آخر هفته حسب مورد براي سه ماه تا پنج سال حكم دهد .
ماده 90 ـ دادگاه مي تواند با توجه به گزارش هاي رسيده از وضع طفل يا نوجوان و رفتار او در كانون اصلاح و تربيت يك بار در رأي خود تجديدنظر كند و مدت نگهداري را تا يك سوم تقليل دهد يا نگهداري را به تسليم طفل يا نوجوان به ولي يا سرپرست قانوني او تبديل نمايد . تصميم دادگاه مبني بر تجديدنظر در صورتي اتخاذ مي شود كه طفل يا نوجوان حداقل يك پنجم از مدت نگهداري در كانون اصلاح و تربيت را گذرانده باشد . رأي دادگاه در اين مورد قطعي است . اين امر مانع استفاده از آزادي مشروط و ساير تخفيفات قانوني با تحقق شرايط آن ها نيست .
ماده 91 ـ در جرايم موجب حد يا قصاص هرگاه افراد بالغ كمتر از هجده سال ، ماهيت جرم انجام شده و يا حرمت آن را درك نكنند و يا در رشد و كمال عقل آنان شبهه وجود داشته باشد ، حسب مورد با توجه به سن آن ها به مجازات هاي پيش بيني شده در اين فصل محكوم مي شوند .
تبصره ـ دادگاه براي تشخيص رشد و كمال عقل مي تواند نظر پزشكي قانوني را استعلام يا از هر طريق ديگر كه مقتضي بداند ، استفاده كند .
ماده 92 ـ در جرايمي كه مستلزم پرداخت ديه يا هر ضمان مالي ديگري است ، دادگاه اطفال و نوجوانان مطابق مقررات مربوط به پرداخت ديه و خسارت حكم مي كند .
ماده 93 ـ دادگاه مي تواند درصورت احراز جهات تخفيف ، مجازات ها را تا نصف حداقل تقليل دهد و اقدامات تأميني و تربيتي اطفال و نوجوانان را به اقدام ديگري تبديل نمايد .
ماده 94 ـ دادگاه مي تواند در مورد تمام جرايم تعزيري ارتكابي توسط نوجوانان ، صدور حكم را به تعويق اندازد يا اجراي مجازات را معلق كند .
ماده 95 ـ محكوميت هاي كيفري اطفال و نوجوانان فاقد آثار كيفري است .
فصل يازدهم ـ سقوط مجازات
مبحث اول ـ عفو
ماده 96 ـ عفو يا تخفيف مجازات محكومان ، در حدود موازين اسلامي پس از پيشنهاد رييس قوه قضاييه با مقام رهبري است .
ماده 97 ـ عفو عمومي كه به موجب قانون در جرايم موجب تعزير اعطاء مي شود ، تعقيب و دادرسي را موقوف مي كند . در صورت صدور حكم محكوميت ، اجراي مجازات موقوف و آثار محكوميت نيز زائل مي شود .
ماده 98 ـ عفو ، همه آثار محكوميت را منتفي مي كند لكن تأثيري در پرداخت ديه و جبران خسارت زيان ديده ندارد .
مبحث دوم ـ نسخ قانون
ماده 99 ـ نسخ قانون ، تعقيب و اجراي مجازات را موقوف مي كند . آثار نسخ قوانين كيفري به شرح مندرج در ماده ( 10 ) اين قانون است .
مبحث سوم ـ گذشت شاكي
ماده 100 ـ در جرايم تعزيري قابل گذشت ، گذشت شاكي يا مدعي خصوصي حسب مورد موجب موقوفي تعقيب يا موقوفي اجراي مجازات است .
تبصره 1 ـ جرايم قابل گذشت ، جرايمي مي باشند كه شروع و ادامه تعقيب و رسيدگي و اجراي مجازات ، منوط به شكايت شاكي و عدم گذشت وي است .
تبصره 2 ـ جرايم غيرقابل گذشت ، جرايمي مي باشند كه شكايت شاكي و گذشت وي در شروع به تعقيب و رسيدگي و ادامه آن ها و اجراي مجازات تأثيري ندارد .
تبصره 3 ـ مقررات راجع به گذشت ، شاكي در مورد مجازات هاي قصاص نفس و عضو ، حد قذف و حد سرقت همان است كه در كتاب دوم « حدود » و سوم « قصاص » اين قانون ذكر شده است . گذشت شاكي در ساير حدود تأثيري در سقوط و تخفيف مجازات ندارد .
ماده 101 ـ گذشت بايد منجّز باشد و به گذشت مشروط و معلق درصورتي ترتيب اثر داده مي شود كه آن شرط يا معلقٌ عليه تحقق يافته باشد . همچنين عدول از گذشت ، مسموع نيست .
تبصره 1 ـ گذشت مشروط يا معلق مانع تعقيب ، رسيدگي و صدور حكم نيست ، ولي اجراي مجازات در جرايم قابل گذشت منوط به عدم تحقق شرط يا معلقٌ عليه است . در اين صورت ، محكومٌ عليه با قرار تأمين مناسب آزاد مي شود .
تبصره 2 ـ تأثير گذشت قيم اتفاقي ، منوط به تأييد دادستان است .
ماده 102 ـ هرگاه متضررين از جرم ، متعدد باشند تعقيب جزايي با شكايت هر يك از آنان شروع مي شود ولي موقوفي تعقيب ، رسيدگي و اجراي مجازات موكول به گذشت تمام كساني است كه شكايت كرده اند .
تبصره ـ حق گذشت ، به وراث قانوني متضرر از جرم ، منتقل و در صورت گذشت همگي وراث حسب مورد تعقيب ، رسيدگي يا اجراي مجازات موقوف مي گردد .
ماده 103 ـ چنانچه قابل گذشت بودن جرمي در قانون تصريح نشده باشد ، غيرقابل گذشت محسوب مي شود مگر اينكه از حق الناس بوده و شرعاً قابل گذشت باشد .
ماده 104 ـ علاوه بر جرايم تعزيري مندرج در كتاب ديات و فصل حد قذف اين قانون و جرايمي كه به موجب قوانين خاص قابل گذشت مي باشند ، جرايم مندرج در قسمت اخير ماده ( 596 ) و مواد ( 608 ) ، ( 622 ) ، ( 632 ) ، ( 633 ) ، ( 642 ) ، ( 648 ) ، ( 668 ) ، ( 669 ) ، ( 676 ) ، ( 677 ) ، ( 679 ) ، ( 682 ) ، ( 684 ) ، ( 685 ) ، ( 690 ) ، ( 692 ) ، ( 694 ) ، ( 697 ) ، ( 698 ) ، ( 699 ) و ( 700 ) از كتاب پنجم « تعزيرات » نيز قابل گذشت محسوب مي شوند .
مبحث چهارم ـ مرور زمان
ماده 105 ـ مرور زمان ، در صورتي تعقيب جرايم موجب تعزير را موقوف مي كند كه از تاريخ وقوع جرم تا انقضاي مواعد زير تعقيب نشده يا از تاريخ آخرين اقدام تعقيبي يا تحقيقي تا انقضاي اين مواعد به صدور حكم قطعي منتهي نگرديده باشد :
الف ) جرايم تعزيري درجه يك تا سه با انقضاي پانزده سال
ب ) جرايم تعزيري درجه چهار با انقضاي ده سال
پ ) جرايم تعزيري درجه پنج با انقضاي هفت سال
ت ) جرايم تعزيري درجه شش با انقضاي پنج سال
ث ) جرايم تعزيري درجه هفت و هشت با انقضاي سه سال
تبصره 1 ـ اقدام تعقيبي يا تحقيقي ، اقدامي است كه مقامات قضايي در اجراي يك وظيفه قانوني از قبيل احضار ، جلب ، بازجويي ، استماع اظهارات شهود و مطلعان ، تحقيقات يا معاينه محلي و نيابت قضايي انجام مي دهند .
تبصره 2 ـ در مورد صدور قرار اناطه ، مرور زمان تعقيب از تاريخ قطعيت رأي مرجعي كه رسيدگي كيفري منوط به صدور آن است ، شروع مي شود .
ماده 106 ـ در جرايم تعزيري قابل گذشت هرگاه متضرر از جرم در مدت يك سال از تاريخ اطلاع از وقوع جرم ، شكايت نكند ، حق شكايت كيفري او ساقط مي شود مگر اينكه تحت سلطه متهم بوده يا به دليلي خارج از اختيار ، قادر به شكايت نباشد كه در اين صورت مهلت مزبور از تاريخ رفع مانع محاسبه مي شود . هرگاه متضرر از جرم قبل از انقضاي مدت مذكور فوت كند و دليلي بر صرف نظر وي از طرح شكايت نباشد هر يك از ورثه وي در مهلت شش ماه از تاريخ وفات حق شكايت دارد .
تبصره ـ غير از مواردي كه شاكي تحت سلطه متهم بوده ، در صورتي به شكايت وي يا ورثه او رسيدگي مي شود كه جرم موضوع شكايت طبق ماده ( 105 ) اين قانون مشمول مرور زمان نشده باشد .
ماده 107 ـ مرور زمان ، اجراي احكام قطعي تعزيري را موقوف مي كند و مدت آن از تاريخ قطعيت حكم به قرار زير است :
الف ) جرايم تعزيري درجه يك تا سه با انقضاي بيست سال
ب ) جرايم تعزيري درجه چهار با انقضاي پانزده سال
پ ) جرايم تعزيري درجه پنج با انقضاي ده سال
ت ) جرايم تعزيري درجه شش با انقضاي هفت سال
ث ) جرايم تعزيري درجه هفت و هشت با انقضاي پنج سال
تبصره 1 ـ اگر اجراي تمام يا بقيه مجازات موكول به گذشتن مدت يا رفع مانعي باشد ، مرور زمان از تاريخ انقضاي آن مدت يا رفع مانع محاسبه مي شود .
تبصره 2 ـ مرور زمان اجراي احكام دادگاه هاي خارج از كشور درباره اتباع ايراني در حدود مقررات و موافقتنامه هاي قانوني ، مشمول مقررات اين ماده است .
ماده 108 ـ هرگاه اجراي مجازات ، شروع ولي به هر علت قطع شود ، تاريخ شروع مرور زمان ، تاريخ قطع اجراي مجازات است و در مواردي كه بيش از يك نوبت قطع شود شروع مرور زمان از تاريخ آخرين انقطاع است مگر اينكه اجراي مجازات بر اثر رفتار عمدي محكوم قطع شده باشد كه در اين صورت مرور زمان اعمال نمي شود .
ماده 109 ـ جرايم ذيل مشمول مرور زمان تعقيب ، صدور حكم و اجراي مجازات نمي شوند :
الف ـ جرايم عليه امنيت داخلي و خارجي كشور
ب ـ جرايم اقتصادي شامل كلاهبرداري و جرايم موضوع تبصره ماده ( 36 ) اين قانون با رعايت مبلغ مقرر در آن ماده
پ ـ جرايم موضوع قانون مبارزه با مواد مخدر
ماده 110 ـ هرگاه در مورد يك شخص به موجب حكم يا احكامي محكوميت هاي قطعي متعدد صادر شود ، شروع به اجراي هر يك از محكوميت ها ، نسبت به ديگر محكوميت ها ، قاطع مرور زمان است .
ماده 111 ـ در موارد تعليق اجراي مجازات يا اعطاي آزادي مشروط در صورت لغو قرار تعليق يا حكم آزادي مشروط ، مبدأ مرور زمان ، تاريخ لغو قرار يا حكم است .
ماده 112 ـ قطع مرور زمان ، مطلق است و نسبت به كليه شركا و معاونان اعم از آنكه تعقيب شده يا نشده باشند ، اعمال مي شود هر چند تعقيب فقط درباره يكي از آن ها شروع شده باشد . همچنين شروع به اجراي حكم در مورد برخي از شركا يا معاونان جرم قاطع مرور زمان نسبت به ديگر محكومان است .
ماده 113 ـ موقوف شدن تعقيب ، صدور حكم يا اجراي مجازات ، مانع از استيفاي حقوق مدعي خصوصي نيست و متضرر از جرم مي تواند دعواي خصوصي را در مرجع صالح اقامه نمايد .
مبحث پنجم ـ توبه مجرم
ماده 114 ـ در جرايم موجب حد به استثناي قذف و محاربه هرگاه متهم قبل از اثبات جرم ، توبه كند و ندامت و اصلاح او براي قاضي محرز شود ، حد از او ساقط مي گردد . همچنين اگر جرايم فوق غير از قذف با اقرار ثابت شده باشد ، درصورت توبه مرتكب حتي پس از اثبات جرم ، دادگاه مي تواند عفو مجرم را توسط رييس قوه قضاييه از مقام رهبري درخواست نمايد .
تبصره 1 ـ توبه محارب قبل از دستگيري با تسلط بر او موجب سقوط حد است .
تبصره 2 ـ در زنا و لواط هرگاه جرم به عنف ، اكراه و يا با اغفال بزه ديده انجام گيرد ، مرتكب در صورت توبه و سقوط مجازات به شرح مندرج در اين ماده به حبس يا شلاق تعزيري درجه شش يا هر دو آن ها محكوم مي شود .
ماده 115 ـ در جرايم تعزيري درجه شش ، هفت و هشت چنانچه مرتكب توبه نمايد و ندامت و اصلاح او براي قاضي محرز شود ، مجازات ساقط مي شود . در ساير جرايم موجب تعزير دادگاه مي تواند مقررات راجع به تخفيف مجازات را اعمال نمايد .
تبصره 1 ـ مقررات راجع به توبه درباره كساني كه مقررات تكرار جرايم تعزيري در مورد آن ها اعمال مي شود ، جاري نمي گردد .
تبصره 2 ـ اطلاق مقررات اين ماده و همچنين بند ( ب ) ماده ( 7 ) و بندهاي ( الف ) و ( ب ) ماده ( 8 ) و مواد ( 27 ) ، ( 39 ) ، ( 40 ) ، ( 45 ) ، ( 46 ) ، ( 93 ) ، ( 94 ) و ( 105 ) اين قانون شامل تعزيرات منصوص شرعي نمي شود .
ماده 116 ـ ديه ، قصاص ، حد قذف و محاربه با توبه ساقط نمي گردد .
ماده 117 ـ در مواردي كه توبه مرتكب ، موجب سقوط يا تخفيف مجازات مي گردد ، توبه ، اصلاح و ندامت وي بايد احراز گردد و به ادعاي مرتكب اكتفاء نمي شود . چنانچه پس از اعمال مقررات راجع به توبه ، ثابت شود كه مرتكب تظاهر به توبه كرده است سقوط مجازات و تخفيفات در نظر گرفته شده ملغي و مجازات اجراء مي گردد . در اين مورد چنانچه مجازات از نوع تعزير باشد مرتكب به حداكثر مجازات تعزيري محكوم مي شود .
ماده 118 ـ متهم مي تواند تا قبل از قطعيت حكم ، ادله مربوط به توبه خود را حسب مورد به مقام تعقيب يا رسيدگي ارايه نمايد .
ماده 119 ـ چنانچه دادستان مخالف سقوط يا تخفيف مجازات باشد ، مي تواند به مرجع تجديدنظر اعتراض كند .
مبحث ششم ـ اعمال قاعده درأ
ماده 120 ـ هرگاه وقوع جرم يا برخي از شرايط آن و يا هريك از شرايط مسؤوليت كيفري مورد شبهه يا ترديد قرار گيرد و دليلي بر نفي آن يافت نشود حسب مورد جرم يا شرط مذكور ثابت نمي شود .
ماده 121 ـ در جرايم موجب حد به استثناي محاربه ، افساد في الارض ، سرقت و قذف ، به صرف وجود شبهه يا ترديد و بدون نياز به تحصيل دليل ، حسب مورد جرم يا شرط مذكور ثابت نمي شود .
بخش سوم ـ جرايم
فصل اول ـ شروع به جرم
ماده 122 ـ هركس قصد ارتكاب جرمي كرده و شروع به اجراي آن نمايد ، لكن به واسطه عامل خارج از اراده او قصدش معلق بماند ، به شرح زير مجازات مي شود :
الف ـ در جرايمي كه مجازات قانوني آن ها سلب حيات ، حبس دايم يا حبس تعزيري درجه يك تا سه است به حبس تعزيري درجه چهار
ب ـ در جرايمي كه مجازات قانوني آن ها قطع عضو يا حبس تعزيري درجه چهار است به حبس تعزيري درجه پنج
پ ـ در جرايمي كه مجازات قانوني آن ها شلاق حدي يا حبس تعزيري درجه پنج است به حبس تعزيري يا شلاق يا جزاي نقدي درجه شش
تبصره ـ هرگاه رفتار ارتكابي ، ارتباط مستقيم با ارتكاب جرم داشته ، لكن به جهات مادي كه مرتكب از آن ها بي اطلاع بوده وقوع جرم غير ممكن باشد ، اقدام انجام شده در حكم شروع به جرم است .
ماده 123 ـ مجرد قصد ارتكاب جرم و يا عمليات و اقداماتي كه فقط مقدمه جرم است و ارتباط مستقيم با وقوع جرم ندارد ، شروع به جرم نيست و از اين حيث قابل مجازات نمي باشد .
ماده 124 ـ هرگاه كسي شروع به جرمي نمايد و به اراده خود آن را ترك كند به اتهام شروع به آن جرم ، تعقيب نمي شود لكن اگر همان مقدار رفتاري كه مرتكب شده است جرم باشد به مجازات آن محكوم مي شود .
فصل دوم ـ شركت در جرم
ماده 125 ـ هر كس با شخص يا اشخاص ديگر در عمليات اجرايي جرمي مشاركت كند و جرم ، مستند به رفتار همه آن ها باشد خواه رفتار هر يك به تنهايي براي وقوع جرم كافي باشد خواه نباشد و خواه اثر كار آنان مساوي باشد خواه متفاوت ، شريك در جرم محسوب و مجازات او مجازات فاعل مستقل آن جرم است . در مورد جرايم غيرعمدي نيز چنانچه جرم ، مستند به تقصير دو يا چند نفر باشد مقصران ، شريك در جرم محسوب مي شوند و مجازات هر يك از آنان ، مجازات فاعل مستقل آن جرم است .
تبصره ـ اعمال مجازات حدود ، قصاص و ديات در مورد شركت در جنايت با رعايت مواد كتابهاي دوم ، سوم و چهارم اين قانون انجام مي گيرد .
فصل سوم ـ معاونت در جرم
ماده 126 ـ اشخاص زير معاون جرم محسوب مي شوند :
الف ـ هركس ، ديگري را ترغيب ، تهديد ، تطميع ، يا تحريك به ارتكاب جرم كند يا با دسيسه يا فريب يا سوء استفاده از قدرت ، موجب وقوع جرم گردد .
ب ـ هركس وسايل ارتكاب جرم را بسازد يا تهيه كند يا طريق ارتكاب جرم را به مرتكب ارايه دهد .
پ ـ هركس وقوع جرم را تسهيل كند .
تبصره ـ براي تحقق معاونت در جرم ، وحدت قصد و تقدم يا اقتران زماني بين رفتار معاون و مرتكب جرم شرط است . چنانچه فاعل اصلي جرم ، جرمي شديدتر از آنچه مقصود معاون بوده است مرتكب شود ، معاون به مجازات معاونت در جرم خفيف تر محكوم مي شود .
ماده 127 ـ درصورتي كه در شرع يا قانون ، مجازات ديگري براي معاون تعيين نشده باشد ، مجازات وي به شرح زير است :
الف ـ در جرايمي كه مجازات قانوني آن ها سلب حيات يا حبس دائم است ، حبس تعزيري درجه دو يا سه
ب ـ در سرقت حدي و قطع عمدي عضو ، حبس تعزيري درجه پنج يا شش
پ ـ در جرايمي كه مجازات قانوني آن ها شلاق حدي است سي و يك تا هفتاد و چهار ضربه شلاق تعزيري درجه شش
ت ـ در جرايم موجب تعزير يك تا دو درجه پايين تر از مجازات جرم ارتكابي
تبصره 1 ـ در مورد بند ( ت ) اين ماده مجازات معاون از نوع مجازات قانوني جرم ارتكابي است مگر در مورد مصادره اموال ، انفصال دايم و انتشار حكم محكوميت كه مجازات معاون به ترتيب جزاي نقدي درجه چهار ، شش و هفت است .
تبصره 2 ـ درصورتي كه به هر علت قصاص نفس يا عضو اجراء نشود ، مجازات معاون براساس ميزان تعزير فاعل اصلي جرم ، مطابق بند ( ت ) اين ماده اعمال مي شود .
ماده 128 ـ هركس از فرد نابالغ به عنوان وسيله ارتكاب جرم مستند به خود استفاده نمايد به حداكثر مجازات قانوني همان جرم محكوم مي گردد . همچنين هركس در رفتار مجرمانه فرد نابالغي معاونت كند به حداكثر مجازات معاونت در آن جرم محكوم مي شود .
ماده 129 ـ هرگاه در ارتكاب رفتار مجرمانه ، مرتكب به جهتي از جهات شخصي مانند صغر و جنون ، قابل تعقيب نباشد يا تعقيب يا اجراي مجازات او به جهتي از اين جهات ، موقوف گردد تأثيري در تعقيب و مجازات معاون جرم ندارد .
فصل چهارم ـ سردستگي گروه مجرمانه سازمان يافته
ماده 130 ـ هر كس سردستگي يك گروه مجرمانه را برعهده گيرد به حداكثر مجازات شديدترين جرمي كه اعضاي آن گروه در راستاي اهداف همان گروه مرتكب شوند ، محكوم مي گردد مگر آنكه جرم ارتكابي موجب حد يا قصاص يا ديه باشد كه در اين صورت به حداكثر مجازات معاونت در آن جرم محكوم مي شود . در محاربه و افساد في الارض زماني كه عنوان محارب يا مفسد في الارض بر سردسته گروه مجرمانه صدق كند حسب مورد به مجازات محارب يا مفسد في الارض محكوم مي گردد .
تبصره 1 ـ گروه مجرمانه عبارت است از گروه نسبتاً منسجم متشكل از سه نفر يا بيشتر كه براي ارتكاب جرم تشكيل مي شود يا پس از تشكيل ، هدف آن براي ارتكاب جرم منحرف مي گردد .
تبصره 2 ـ سردستگي عبارت از تشكيل يا طراحي يا سازماندهي يا اداره گروه مجرمانه است .
فصل پنجم ـ تعدد جرم
ماده 131 ـ در جرايم موجب تعزير هرگاه رفتار واحد ، داراي عناوين مجرمانه متعدد باشد ، مرتكب به مجازات اشد محكوم مي شود .
ماده 132 ـ در جرايم موجب حد ، تعدد جرم ، موجب تعدد مجازات است مگر در مواردي كه جرايم ارتكابي و نيز مجازات آن ها يكسان باشد .
تبصره 1 ـ چنانچه مرتكب به اعدام و حبس يا اعدام و تبعيد محكوم گردد ، تنها اعدام اجراء مي شود .
تبصره 2 ـ چنانچه دو يا چند جرم حدي در راستاي هم و در يك واقعه باشند ، فقط مجازات اشد اجراء مي شود ؛ مانند تفخيذ در هنگام لواط كه تنها مجازات لواط اجراء مي شود .
تبصره 3 ـ اگر مرد و زني چند بار با يكديگر مرتكب زنا شوند ، چنانچه مجازات اعدام و جلد يا رجم و جلد ثابت باشد ، تنها اعدام يا رجم حسب مورد اجراء مي شود .
تبصره 4 ـ چنانچه قذف ، نسبت به دو يا چند نفر باشد ، دو يا چند مجازات اجراء مي گردد .
ماده 133 ـ در تعدد جرايم موجب حد و قصاص ، مجازات ها جمع مي شود . لكن چنانچه مجازات حدي ، موضوع قصاص را از بين ببرد يا موجب تأخير در اجراي قصاص گردد ، اجراي قصاص ، مقدّم است و در صورت عدم مطالبه فوري اجراي قصاص يا گذشت يا تبديل به ديه ، مجازات حدي اجراء مي شود .
ماده 134 ـ در جرايم موجب تعزير هرگاه جرايم ارتكابي بيش از سه جرم نباشد دادگاه براي هر يك از آن جرايم حداكثر مجازات مقرر را حكم مي كند و هرگاه جرايم ارتكابي بيش از سه جرم باشد ، مجازات هر يك را بيش از حداكثر مجازات مقرر قانوني مشروط به اينكه از حداكثر به اضافه نصف آن تجاوز نكند ، تعيين مي نمايد . در هر يك از موارد فوق فقط مجازات اشد قابل اجراء است و اگر مجازات اشد به يكي از علل قانوني تقليل يابد يا تبديل يا غيرقابل اجراء شود ، مجازات اشد بعدي اجراء مي گردد .
در هر مورد كه مجازات فاقد حداقل و حداكثر باشد ، اگر جرايم ارتكابي بيش از سه جرم نباشد تا يك چهارم و اگر جرايم ارتكابي بيش از سه جرم باشد تا نصف مجازات مقرر قانوني به اصل آن اضافه مي گردد .
تبصره 1 ـ درصورتي كه از رفتار مجرمانه واحد ، نتايج مجرمانه متعدد حاصل شود ، طبق مقررات فوق عمل مي شود .
تبصره 2 ـ در صورتي كه مجموع جرايم ارتكابي در قانون عنوان مجرمانه خاصي داشته باشد ، مقررات تعدد جرم ، اعمال نمي شود و مرتكب به مجازات مقرر در قانون محكوم مي گردد .
تبصره 3 ـ در تعدد جرم در صورت وجود جهات تخفيف ، دادگاه مي تواند مجازات مرتكب را تا ميانگين حداقل و حداكثر و چنانچه مجازات ، فاقد حداقل و حداكثر باشد تا نصف آن تقليل دهد .
تبصره 4 ـ مقررات تعدد جرم در مورد جرايم تعزيري درجه هاي هفت و هشت اجراء نمي شود . اين مجازات ها با هم و نيز با مجازات هاي تعزيري درجه يك تا شش جمع مي گردد .
ماده 135 ـ در تعدد جرايم موجب حد و تعزير و نيز جرايم موجب قصاص و تعزير مجازات ها جمع و ابتداء حد يا قصاص اجرا مي شود مگر حد يا قصاص ، سالب حيات و تعزير ، حق الناس يا تعزير معين شرعي باشد و موجب تأخير اجراي حد نيز نشود كه در اين صورت ابتداء تعزير اجراء مي گردد .
تبصره ـ درصورتي كه جرم حدي از جنس جرم تعزيري باشد مانند سرقت حدي و سرقت غيرحدي يا مانند زنا و روابط نامشروع كمتر از زنا ، مرتكب فقط به مجازات حدي محكوم مي شود و مجازات تعزيري ساقط مي گردد ، مگر در حد قذف كه اگر قذف نسبت به شخصي و دشنام به ديگري باشد ، مرتكب به هر دو مجازات محكوم مي شود .
فصل ششم ـ تكرار جرم
ماده 136 ـ هرگاه كسي سه بار مرتكب يك نوع جرم موجب حد شود و هر بار حد آن جرم بر او جاري گردد ، حد وي در مرتبه چهارم اعدام است .
ماده 137 ـ هر كس به موجب حكم قطعي به يكي از مجازات هاي تعزيري از درجه يك تا شش محكوم شود و از تاريخ قطعيت حكم تا حصول اعاده حيثيت يا شمول مرور زمان اجراي مجازات ، مرتكب جرم تعزيري درجه يك تا شش ديگري گردد ، به حداكثر مجازات تا يك و نيم برابر آن محكوم مي شود .
ماده 138 ـ مقررات مربوط به تكرار جرم در جرايم سياسي و مطبوعاتي و جرايم اطفال اعمال نمي شود .
ماده 139 ـ در تكرار جرايم تعزيري در صورت وجود جهات تخفيف به شرح زير عمل مي شود :
الف ـ چنانچه مجازات قانوني داراي حداقل و حداكثر باشد ، دادگاه مي تواند مجازات مرتكب را تا ميانگين حداقل و حداكثر مجازات تقليل دهد .
ب ـ چنانچه مجازات ، ثابت يا فاقد حداقل باشد ، دادگاه مي تواند مجازات مرتكب را تا نصف مجازات مقرر تقليل دهد .
تبصره ـ چنانچه مرتكب داراي سه فقره محكوميت قطعي مشمول مقررات تكرار جرم يا بيشتر از آن باشد ، مقررات تخفيف اعمال نمي شود .
بخش چهارم ـ شرايط و موانع مسؤوليت كيفري
فصل اول ـ شرايط مسؤوليت كيفري
ماده 140 ـ مسؤوليت كيفري در حدود ، قصاص و تعزيرات تنها زماني محقق است كه فرد حين ارتكاب جرم ، عاقل ، بالغ و مختار باشد به جز در مورد اكراه بر قتل كه حكم آن در كتاب سوم « قصاص » آمده است .
ماده 141 ـ مسؤوليت كيفري ، شخصي است .
ماده 142 ـ مسؤوليت كيفري به علت رفتار ديگري تنها در صورتي ثابت است كه شخص به طور قانوني مسؤول اعمال ديگري باشد يا در رابطه با نتيجه رفتار ارتكابي ديگري ، مرتكب تقصير شود .
ماده 143 ـ در مسؤوليت كيفري اصل بر مسؤوليت شخص حقيقي است و شخص حقوقي در صورتي داراي مسؤوليت كيفري است كه نماينده قانوني شخص حقوقي به نام يا در راستاي منافع آن مرتكب جرمي شود . مسؤوليت كيفري اشخاص حقوقي مانع مسؤوليت اشخاص حقيقي مرتكب جرم نيست .
ماده 144 ـ در تحقق جرايم عمدي علاوه بر علم مرتكب به موضوع جرم ، بايد قصد او در ارتكاب رفتار مجرمانه احراز گردد . در جرايمي كه وقوع آن ها براساس قانون منوط به تحقق نتيجه است ، قصد نتيجه يا علم به وقوع آن نيز بايد محرز شود .
ماده 145 ـ تحقق جرايم غيرعمدي ، منوط به احراز تقصير مرتكب است . در جنايات غيرعمدي اعم از شبه عمدي و خطاي محض مقررات كتاب قصاص و ديات اعمال مي شود .
تبصره ـ تقصير اعم از بي احتياطي و بي مبالاتي است . مسامحه ، غفلت ، عدم مهارت و عدم رعايت نظامات دولتي و مانند آنها ، حسب مورد ، از مصاديق بي احتياطي يا بي مبالاتي محسوب مي شود .
فصل دوم ـ موانع مسؤوليت كيفري
ماده 146 ـ افراد نابالغ مسؤوليت كيفري ندارند .
ماده 147 ـ سن بلوغ ، در دختران و پسران ، به ترتيب نه و پانزده سال تمام قمري است .
ماده 148 ـ در مورد افراد نابالغ ، براساس مقررات اين قانون ، اقدامات تأميني و تربيتي اعمال مي شود .
ماده 149 ـ هرگاه مرتكب در زمان ارتكاب جرم دچار اختلال رواني بوده به نحوي كه فاقد اراده يا قوه تمييز باشد مجنون محسوب مي شود و مسؤوليت كيفري ندارد .
ماده 150 ـ هرگاه مرتكب جرم در حين ارتكاب ، مجنون باشد يا در جرايم موجب تعزير پس از وقوع جرم مبتلا به جنون شود چنانچه جنون و حالت خطرناك مجنون با جلب نظر متخصص ، ثابت و آزاد بودن وي مخل نظم و امنيت عمومي باشد به دستور دادستان تا رفع حالت خطرناك در محل مناسب نگهداري مي شود .
شخص نگهداري شده يا خويشاوندان او مي توانند در دادگاه به اين دستور اعتراض كنند كه در اين صورت ، دادگاه با حضور معترض ، موضوع را با جلب نظر كارشناس در جلسه اداري رسيدگي مي كند و با تشخيص رفع حالت خطرناك در مورد خاتمه اقدام تأميني و درغيراين صورت در تأييد دستور دادستان ، حكم صادر مي كند . اين حكم قطعي است ولي شخص نگهداري شده يا خويشاوندان وي ، هرگاه علائم بهبود را مشاهده كردند حق اعتراض به اين حكم را دارند .
اين امر مانع از آن نيست كه هرگاه بنا به تشخيص متخصص بيماري هاي رواني ، مرتكب ، درمان شده باشد برحسب پيشنهاد مدير محل نگهداري او دادستان دستور خاتمه اقدام تأميني را صادر كند .
تبصره 1 ـ هرگاه مرتكب يكي از جرايم موجب حد پس از صدور حكم قطعي دچار جنون شود حد ساقط نمي شود . درصورت عارض شدن جنون قبل از صدور حكم قطعي در حدودي كه جنبه حق اللهي دارد تعقيب و محاكمه تا زمان افاقه به تأخير مي افتد . نسبت به مجازات هايي كه جنبه حق الناسي دارد مانند قصاص و ديه و همچنين ضرر و زيان ناشي از جرم ، جنون مانع از تعقيب و رسيدگي نيست .
تبصره 2 ـ قوه قضاييه موظف است مراكز اقدام تأميني را در هر حوزه قضايي براي نگهداري افراد موضوع اين ماده تدارك ببيند . تا زمان شروع به كار اين اماكن ، قسمتي از مراكز روان درماني بهزيستي يا بيمارستاني موجود به اين افراد اختصاص داده مي شود .
ماده 151 ـ هرگاه كسي بر اثر اكراه غيرقابل تحمل مرتكب رفتاري شود كه طبق قانون جرم محسوب مي شود مجازات نمي گردد . در جرايم موجب تعزير ، اكراه كننده به مجازات فاعل جرم محكوم مي شود . در جرايم موجب حد و قصاص طبق مقررات مربوط رفتار مي شود .
ماده 152 ـ هر كس هنگام بروز خطر شديد فعلي يا قريب الوقوع از قبيل آتش سوزي ، سيل ، طوفان ، زلزله يا بيماري به منظور حفظ نفس يا مال خود يا ديگري مرتكب رفتاري شود كه طبق قانون جرم محسوب مي شود قابل مجازات نيست مشروط بر اينكه خطر را عمداً ايجاد نكند و رفتار ارتكابي با خطر موجود متناسب و براي دفع آن ضرورت داشته باشد .
تبصره ـ كساني كه حسب وظيفه يا قانون مكلّف به مقابله با خطر مي باشند نمي توانند با تمسك به اين ماده از ايفاي وظايف قانوني خود امتناع نمايند .
ماده 153 ـ هركس در حال خواب ، بيهوشي و مانند آنها ، مرتكب رفتاري شود كه طبق قانون جرم محسوب مي شود مجازات نمي گردد مگر اينكه شخص با علم به اينكه در حال خواب يا بيهوشي مرتكب جرم مي شود ، عمداً بخوابد و يا خود را بيهوش كند .
ماده 154 ـ مستي و بي ارادگي حاصل از مصرف اختياري مسكرات ، موادمخدر و روان گردان و نظاير آنها ، مانع مجازات نيست مگر اينكه ثابت شود مرتكب حين ارتكاب جرم به طور كلي مسلوب الاختيار بوده است . لكن چنانچه ثابت شود مصرف اين مواد به منظور ارتكاب جرم يا با علم به تحقق آن بوده است و جرم مورد نظر واقع شود ، به مجازات هر دو جرم محكوم مي شود .
ماده 155 ـ جهل به حكم ، مانع از مجازات مرتكب نيست مگر اينكه تحصيل علم عادتاً براي وي ممكن نباشد يا جهل به حكم شرعاً عذر محسوب شود .
تبصره ـ جهل به نوع يا ميزان مجازات مانع از مجازات نيست .
ماده 156 ـ هرگاه فردي در مقام دفاع از نفس ، عرض ، ناموس ، مال يا آزادي تن خود يا ديگري در برابر هرگونه تجاوز يا خطر فعلي يا قريب الوقوع با رعايت مراحل دفاع مرتكب رفتاري شود كه طبق قانون جرم محسوب مي شود ، درصورت اجتماع شرايط زير مجازات نمي شود :
الف ـ رفتار ارتكابي براي دفع تجاوز يا خطر ضرورت داشته باشد .
ب ـ دفاع مستند به قرائن معقول يا خوف عقلايي باشد .
پ ـ خطر و تجاوز به سبب اقدام آگاهانه يا تجاوز خود فرد و دفاع ديگري صورت نگرفته باشد .
ت ـ توسل به قواي دولتي بدون فوت وقت عملاً ممكن نباشد يا مداخله آنان در دفع تجاوز و خطر مؤثر واقع نشود .
تبصره 1 ـ دفاع از نفس ، ناموس ، عرض ، مال و آزادي تن ديگري در صورتي جايز است كه او از نزديكان دفاع كننده بوده يا مسؤوليت دفاع از وي بر عهده دفاع كننده باشد يا ناتوان از دفاع بوده يا تقاضاي كمك نمايد يا در وضعيتي باشد كه امكان استمداد نداشته باشد .
تبصره 2 ـ هرگاه اصل دفاع محرز باشد ولي رعايت شرايط آن محرز نباشد اثبات عدم رعايت شرايط دفاع برعهده مهاجم است .
تبصره 3 ـ در موارد دفاع مشروع ديه نيز ساقط است جز در مورد دفاع در مقابل تهاجم ديوانه كه ديه از بيت المال پرداخت مي شود .
ماده 157 ـ مقاومت در برابر قواي انتظامي و ديگر ضابطان دادگستري در مواقعي كه مشغول انجام وظيفه خود باشند ، دفاع محسوب نمي شود لكن هرگاه قواي مزبور از حدود وظيفه خود خارج شوند و حسب ادله و قرائن موجود خوف آن باشد كه عمليات آنان موجب قتل ، جرح ، تعرض به عرض يا ناموس يا مال گردد ، دفاع جايز است .
ماده 158 ـ علاوه بر موارد مذكور در مواد قبل ، ارتكاب رفتاري كه طبق قانون جرم محسوب مي شود ، در موارد زير قابل مجازات نيست :
الف ـ در صورتي كه ارتكاب رفتار به حكم يا اجازه قانون باشد .
ب ـ در صورتي كه ارتكاب رفتار براي اجراي قانون اهم لازم باشد .
پ ـ در صورتي كه ارتكاب رفتار به امر قانوني مقام ذي صلاح باشد و امر مذكور خلاف شرع نباشد .
ت ـ اقدامات والدين و اولياي قانوني و سرپرستان صغار و مجانين كه به منظور تأديب يا حفاظت آنها انجام مي شود ، مشروط بر اينكه اقدامات مذكور در حد متعارف و حدود شرعي تأديب و محافظت باشد .
ث ـ عمليات ورزشي و حوادث ناشي از آن ، مشروط بر اينكه سبب حوادث ، نقض مقررات مربوط به آن ورزش نباشد و اين مقررات هم مغاير موازين شرعي نباشد .
ج ـ هر نوع عمل جراحي يا طبي مشروع كه با رضايت شخص يا اولياء يا سرپرستان يا نمايندگان قانوني وي و رعايت موازين فني و علمي و نظامات دولتي انجام مي شود . در موارد فوري أخذ رضايت ضروري نيست .
ماده 159 ـ هرگاه به امر غيرقانوني يكي از مقامات رسمي ، جرمي واقع شود آمر و مأمور به مجازات مقرر در قانون محكوم مي شوند لكن مأموري كه امر آمر را به علت اشتباه قابل قبول و به تصور اينكه قانوني است ، اجراء كرده باشد ، مجازات نمي شود و در ديه و ضمان تابع مقررات مربوطه است .
بخش پنجم ـ ادله اثبات در امور كيفري
فصل اول ـ مواد عمومي
ماده 160 ـ ادله اثبات جرم عبارت از اقرار ، شهادت ، قسامه و سوگند در موارد مقرر قانوني و علم قاضي است .
تبصره ـ احكام و شرايط قسامه كه براي اثبات يا نفي قصاص و ديه معتبر است ، مطابق مقررات مذكور در كتاب قصاص و ديات اين قانون مي باشد .
ماده 161 ـ در مواردي كه دعواي كيفري با ادله شرعي از قبيل اقرار و شهادت كه موضوعيت دارد ، اثبات مي شود ، قاضي به استناد آنها رأي صادر مي كند مگر اينكه علم به خلاف آن داشته باشد .
ماده 162 ـ هرگاه ادله اي كه موضوعيت دارد فاقد شرايط شرعي و قانوني لازم باشد ، مي تواند به عنوان اماره قضايي مورد استناد قرار گيرد مشروط بر اينكه همراه با قرائن و امارات ديگر ، موجب علم قاضي شود .
ماده 163 ـ اگر پس از اجراي حكم ، دليل اثبات كننده جرم باطل گردد ، مانند آنكه در دادگاه مشخص شود كه مجرم ، شخص ديگري بوده يا اين كه جرم رخ نداده است و متهم به علت اجراي حكم ، دچار آسيب بدني ، جاني يا خسارت مالي شده باشد ، كساني كه ايراد آسيب يا خسارت مذكور ، مستند به آنان است ، اعم از اداكننده سوگند ، شاكي يا شاهد حسب مورد به قصاص يا پرداخت ديه يا تعزير مقرر در قانون و جبران خسارت مالي محكوم مي شوند .
فصل دوم ـ اقرار
ماده 164 ـ اقرار عبارت از اخبار شخص به ارتكاب جرم از جانب خود است .
ماده 165 ـ اظهارات وكيل عليه موكل و ولي و قيم عليه مولي عليه اقرار محسوب نمي شود .
تبصره ـ اقرار به ارتكاب جرم قابل توكيل نيست .
ماده 166 ـ اقرار بايد با لفظ يا نوشتن باشد و در صورت تعذّر ، با فعل از قبيل اشاره نيز واقع مي شود و در هر صورت بايد روشن و بدون ابهام باشد .
ماده 167 ـ اقرار بايد منجّز باشد و اقرار معلق و مشروط معتبر نيست .
ماده 168 ـ اقرار در صورتي نافذ است كه اقراركننده در حين اقرار ، عاقل ، بالغ ، قاصد و مختار باشد .
ماده 169 ـ اقراري كه تحت اكراه ، اجبار ، شكنجه و يا اذيت و آزار روحي يا جسمي أخذ شود ، فاقد ارزش و اعتبار است و دادگاه مكلّف است از متهم تحقيق مجدد نمايد .
ماده 170 ـ اقرار شخص سفيه كه حكم حجر او صادر شده است و شخص ورشكسته ، نسبت به امور كيفري نافذ است ، اما نسبت به ضمان مالي ناشي از جرم معتبر نيست .
ماده 171 ـ هرگاه متهم اقرار به ارتكاب جرم كند ، اقرار وي معتبر است و نوبت به ادله ديگر نمي رسد ، مگر اينكه با بررسي قاضي رسيدگي كننده قرائن و امارات برخلاف مفاد اقرار باشد كه در اين صورت دادگاه ، تحقيق و بررسي لازم را انجام مي دهد و قرائن و امارات مخالف اقرار را در رأي ذكر مي كند .
ماده 172 ـ در كليه جرايم ، يك بار اقرار كافي است ، مگر در جرايم زير كه نصاب آن به شرح زير است :
الف ـ چهار بار در زنا ، لواط ، تفخيذ و مساحقه
ب ـ دو بار در شرب خمر ، قوادي ، قذف و سرقت موجب حد
تبصره 1 ـ براي اثبات جنبه غير كيفري كليه جرايم ، يك بار اقرار كافي است .
تبصره 2 ـ در مواردي كه تعدد اقرار شرط است ، اقرار مي تواند در يك يا چند جلسه انجام شود .
ماده 173 ـ انكار بعد از اقرار موجب سقوط مجازات نيست به جز در اقرار به جرمي كه مجازات آن رجم يا حد قتل است كه در اين صورت در هر مرحله ، ولو در حين اجراء ، مجازات مزبور ساقط و به جاي آن در زنا و لواط صد ضربه شلاق و در غير آنها حبس تعزيري درجه پنج ثابت مي گردد .
فصل سوم ـ شهادت
ماده 174 ـ شهادت عبارت از اخبار شخصي غير از طرفين دعوي به وقوع يا عدم وقوع جرم توسط متهم يا هر امر ديگري نزد مقام قضايي است .
ماده 175 ـ شهادت شرعي آن است كه شارع آن را معتبر و داراي حجيت دانسته است اعم از آن كه مفيد علم باشد يا نباشد .
ماده 176 ـ در صورتي كه شاهد واجد شرايط شهادت شرعي نباشد ، اظهارات او استماع مي شود . تشخيص ميزان تأثير و ارزش اين اظهارات در علم قاضي در حدود اماره قضايي با دادگاه است .
ماده 177 ـ شاهد شرعي در زمان اداي شهادت بايد شرايط زير را دارا باشد :
الف ـ بلوغ
ب ـ عقل
پ ـ ايمان
ت ـ عدالت
ث ـ طهارت مولد
ج ـ ذي نفع نبودن در موضوع
چ ـ نداشتن خصومت با طرفين يا يكي از آنها
ح ـ عدم اشتغال به تكدي
خ ـ ولگرد نبودن
تبصره 1 ـ شرايط موضوع اين ماده بايد توسط قاضي احراز شود .
تبصره 2 ـ در مورد شرط خصومت ، هرگاه شهادت شاهد به نفع طرف مورد خصومت باشد ، پذيرفته مي شود .
ماده 178 ـ شهادت مجنون ادواري در حال افاقه پذيرفته مي شود مشروط بر آنكه تحمل شهادت نيز در حال افاقه بوده باشد .
ماده 179 ـ هرگاه شاهد در زمان تحمل شهادت ، غيربالغ مميز باشد ، اما در زمان اداي شهادت به سن بلوغ برسد ، شهادت او معتبر است .
ماده 180 ـ شهادت اشخاص غيرعادي ، مانند فراموشكار و ساهي به عنوان شهادت شرعي معتبر نيست مگر آنكه قاضي به عدم فراموشي ، سهو و امثال آن در مورد شهادت علم داشته باشد .
ماده 181 ـ عادل كسي است كه در نظر قاضي يا شخصي كه بر عدالت وي گواهي مي دهد ، اهل معصيت نباشد . شهادت شخصي كه اشتهار به فسق داشته باشد ، مرتكب گناه كبيره شود يا بر گناه صغيره اصرار داشته باشد تا احراز تغيير در اعمال او و اطمينان از صلاحيت و عدالت وي ، پذيرفته نمي شود .
ماده 182 ـ در شهادت شرعي ، در صورت تعدد شهود ، وحدت موضوع شهادت ضروري است و بايد مفاد شهادت ها در خصوصيات مؤثر در اثبات جرم يكسان باشد . هرگاه اختلاف مفاد شهادت ها موجب تعارض شود و يا وحدت موضوع را مخدوش كند ، شهادت شرعي محسوب نمي شود .
ماده 183 ـ شهادت بايد از روي قطع و يقين به نحوي كه مستند به امور حسي و از طريق متعارف باشد ، اداء شود .
ماده 184 ـ شهادت بايد با لفظ يا نوشتن باشد و در صورت تعذّر ، با فعل از قبيل اشاره واقع شود و در هر صورت بايد روشن و بدون ابهام باشد .
ماده 185 ـ در صورت وجود تعارض بين دو شهادت شرعي ، هيچ يك معتبر نيست .
ماده 186 ـ چنانچه حضور شاهد متعذّر باشد ، گواهي به صورت مكتوب ، صوتي ـ تصويري زنده و يا ضبط شده ، با احراز شرايط و صحت انتساب ، معتبر است .
ماده 187 ـ در شهادت شرعي نبايد علم به خلاف مفاد شهادت وجود داشته باشد . هرگاه قرائن و امارات بر خلاف مفاد شهادت شرعي باشد ، دادگاه ، تحقيق و بررسي لازم را انجام مي دهد و در صورتي كه به خلاف واقع بودن شهادت ، علم حاصل كند ، شهادت معتبر نيست .
ماده 188 ـ شهادت بر شهادت شرعي در صورتي معتبر است كه شاهد اصلي فوت نموده و يا به علت غيبت ، بيماري و امثال آن ، حضور وي متعذّر باشد .
تبصره 1 ـ شاهد بر شهادت شاهد اصلي بايد واجد شرايط مقرر براي شاهد اصلي باشد .
تبصره 2 ـ شهادت بر شهادت شاهد فرع ، معتبر نيست .
ماده 189 ـ جرايم موجب حد و تعزير با شهادت بر شهادت اثبات نمي شود لكن قصاص ، ديه و ضمان مالي با آن قابل اثبات است .
ماده 190 ـ در صورتي كه شاهد اصلي ، پس از اقامه شهادت به وسيله شهود فرع و پيش از صدور رأي ، منكر شهادت شود ، گواهي شهود فرع از اعتبار ساقط مي شود اما بر انكار پس از صدور حكم ، اثري مترتب نيست .
ماده 191 ـ شاهد شرعي قابل جرح و تعديل است . جرح شاهد عبارت از شهادت بر فقدان يكي از شرايطي كه قانون براي شاهد شرعي مقرر كرده است و تعديل شاهد عبارت از شهادت بر وجود شرايط مذكور براي شاهد شرعي است .
ماده 192 ـ قاضي مكلّف است حق جرح و تعديل شهود را به طرفين اعلام كند .
ماده 193 ـ جرح شاهد شرعي بايد پيش از اداي شهادت به عمل آيد مگر آنكه موجبات جرح پس از شهادت معلوم شود . در اين صورت ، جرح تا پيش از صدور حكم به عمل مي آيد و در هر حال دادگاه مكلّف است به موضوع جرح ، رسيدگي و اتخاذ تصميم كند .
ماده 194 ـ در صورت رد شاهد شرعي از سوي قاضي يا جرح وي ، مدعي صلاحيت شاهد مي تواند براي اثبات آن دليل اقامه كند .
ماده 195 ـ در اثبات جرح يا تعديل شاهد ، ذكر اسباب آن لازم نيست و گواهي مطلق به تعديل يا جرح ، كفايت مي كند مشروط بر آنكه شاهد داراي شرايط شرعي باشد .
تبصره ـ در اثبات يا نفي عدالت ، علم شاهد به عدالت يا فقدان آن لازم است و حسن ظاهر به تنهايي براي احراز عدالت كافي نيست .
ماده 196 ـ هرگاه گواهي شهود معرفي شده در اثبات جرح يا تعديل شاهد با يكديگر معارض باشد از اعتبار ساقط است .
ماده 197 ـ هرگاه دادگاه ، شهود معرفي شده را واجد شرايط قانوني تشخيص دهد ، شهادت را مي پذيرد و در غير اين صورت ، شهادت را شهادت شرعي محسوب نمي كند و اگر از وضعيت آنها اطلاع نداشته باشد تا زمان احراز شرايط و كشف وضعيت كه نبايد بيش از ده روز طول بكشد ، رسيدگي را متوقف و پس از آن ، حسب مورد ، اتخاذ تصميم مي كند مگر اينكه به نظر قاضي احراز شرايط در مدت ده روز ممكن نباشد .
ماده 198 ـ رجوع از شهادت شرعي ، قبل از اجراي مجازات موجب سلب اعتبار شهادت مي شود و اعاده شهادت پس از رجوع از آن ، مسموع نيست .
ماده 199 ـ نصاب شهادت در كليه جرايم ، دو شاهد مرد است مگر در زنا ، لواط ، تفخيذ و مساحقه كه با چهار شاهد مرد اثبات مي گردد . براي اثبات زناي موجب حد جلد ، تراشيدن و يا تبعيد ، شهادت دو مرد و چهار زن عادل نيز كافي است . زماني كه مجازات غير از موارد مذكور است ، حداقل شهادت سه مرد و دو زن عادل لازم است . در اين مورد هرگاه دو مرد و چهار زن عادل به آن شهادت دهند تنها حد شلاق ، ثابت مي شود . جنايات موجب ديه با شهادت يك شاهد مرد و دو شاهد زن نيز قابل اثبات است .
ماده 200 ـ درخصوص شهادت بر زنا يا لواط ، شاهد بايد حضوري عملي را كه زنا يا لواط با آن محقق مي شود ديده باشد و هرگاه شهادت مستند به مشاهده نباشد و همچنين در صورتي كه شهود به عدد لازم نرسند شهادت درخصوص زنا يا لواط ، قذف محسوب مي شود و موجب حد است .
فصل چهارم ـ سوگند
ماده 201 ـ سوگند عبارت از گواه قراردادن خداوند بر درستي گفتار اداء كننده سوگند است .
ماده 202 ـ اداء كننده سوگند بايد عاقل ، بالغ ، قاصد و مختار باشد .
ماده 203 ـ سوگند بايد مطابق قرار دادگاه و با لفظ جلاله والله ، بالله ، تالله يا نام خداوند متعال به ساير زبان ها اداء شود و در صورت نياز به تغليظ و قبول اداءكننده سوگند ، دادگاه كيفيت اداي آن را از حيث زمان ، مكان ، الفاظ و مانند آنها تعيين مي كند . در هر صورت ، بين مسلمان و غير مسلمان در اداي سوگند به نام خداوند متعال تفاوتي وجود ندارد .
ماده 204 ـ سوگند بايد مطابق با ادعا ، صريح در مقصود و بدون هرگونه ابهام باشد و از روي قطع و يقين اداء شود .
ماده 205 ـ سوگند بايد با لفظ باشد و در صورت تعذّر ، با نوشتن يا اشاره اي كه روشن در مقصود باشد ، اداء شود .
ماده 206 ـ در مواردي كه اشاره ، مفهوم نباشد يا قاضي به زبان شخصي كه سوگند ياد مي كند ، آشنا نباشد و يا اداء كننده سوگند قادر به تكلم نباشد ، دادگاه به وسيله مترجم يا متخصص امر ، مراد وي را كشف مي كند .
ماده 207 ـ سوگند فقط نسبت به طرفين دعوي و قائم مقام آنها مؤثر است .
ماده 208 ـ حدود و تعزيرات با سوگند نفي يا اثبات نمي شود لكن قصاص ، ديه ، اَرش و ضرر و زيان ناشي از جرايم ، مطابق مقررات اين قانون با سوگند اثبات مي گردد .
ماده 209 ـ هرگاه در دعاوي مالي مانند ديه جنايات و همچنين دعاويي كه مقصود از آن مال است مانند جنايت خطايي و شبه عمدي موجب ديه ، براي مدعي خصوصي امكان اقامه بينه شرعي نباشد ، وي مي تواند با معرفي يك شاهد مرد يا دو شاهد زن به ضميمه يك سوگند ، ادعاي خود را فقط از جنبه مالي اثبات كند .
تبصره ـ در موارد مذكور در اين ماده ، ابتداء شاهد واجد شرايط شهادت مي دهد و سپس سوگند توسط مدعي اداء مي شود .
ماده 210 ـ هرگاه ثابت شود سوگند ، دروغ و يا اداءكننده سوگند فاقد شرايط قانوني بوده است ، به سوگند مزبور ترتيب اثر داده نمي شود .
فصل پنجم ـ علم قاضي
ماده 211 ـ علم قاضي عبارت از يقين حاصل از مستندات بيّن در امري است كه نزد وي مطرح مي شود . در مواردي كه مستند حكم ، علم قاضي است ، وي موظف است قرائن و امارات بيّن مستند علم خود را به طور صريح در حكم قيد كند .
تبصره ـ مواردي از قبيل نظريه كارشناس ، معاينه محل ، تحقيقات محلي ، اظهارات مطلع ، گزارش ضابطان و ساير قرائن و امارات كه نوعاً علم آور باشند مي تواند مستند علم قاضي قرار گيرد . در هر حال مجرّد علم استنباطي كه نوعاً موجب يقين قاضي نمي شود ، نمي تواند ملاك صدور حكم باشد .
ماده 212 ـ در صورتي كه علم قاضي با ادله قانوني ديگر در تعارض باشد اگر علم ، بيّن باقي بماند ، آن ادله براي قاضي معتبر نيست و قاضي با ذكر مستندات علم خود و جهات رد ادله ديگر ، رأي صادر مي كند . چنانچه براي قاضي علم حاصل نشود ، ادله قانوني معتبر است و بر اساس آنها رأي صادر مي شود .
ماده 213 ـ در تعارض ساير ادله با يكديگر ، اقرار بر شهادت شرعي ، قسامه و سوگند مقدّم است . همچنين شهادت شرعي بر قسامه و سوگند تقدم دارد .
بخش ششم ـ مسايل متفرقه
ماده 214 ـ مجرم بايد مالي را كه در اثر ارتكاب جرم تحصيل كرده است ، اگر موجود باشد عين آن را و اگر موجود نباشد مثل آن را و در صورت عدم امكان رد مثل ، قيمت آن را به صاحبش رد كند و از عهده خسارات وارده نيز برآيد . هرگاه از حيث جزايي وجهي بر عهده مجرم تعلق گيرد ، استرداد اموال يا تأديه خسارت مدعيان خصوصي بر آن مقدّم است .
ماده 215 ـ بازپرس يا دادستان در صورت صدور قرار منع يا موقوفي تعقيب بايد تكليف اشياء و اموال كشف شده را كه دليل يا وسيله ارتكاب جرم بوده و يا از جرم تحصيل شده با [ يا ] حين ارتكاب ، استعمال و يا براي استعمال اختصاص داده شده است تعيين كند تا حسب مورد ، مسترد ، ضبط يا معدوم شود . در مورد ضبط ، دادگاه تكليف اموال و اشياء را تعيين مي كند . همچنين بازپرس و يا دادستان مكلّف است مادام كه پرونده نزد وي جريان دارد به تقاضاي ذي نفع و با رعايت شرايط زير دستور رد اموال و اشياء مذكور را صادر نمايد :
الف ـ وجود تمام يا قسمتي از آن اشياء و اموال در بازپرسي يا دادرسي لازم نباشد .
ب ـ اشياء و اموال ، بلامعارض باشد .
پ ـ جزء اشياء و اموالي نباشد كه بايد ضبط يا معدوم گردد .
در كليه امور جزايي دادگاه نيز بايد ضمن صدور حكم يا قرار يا پس از آن اعم از اينكه مبني بر محكوميت يا برائت يا موقوفي تعقيب متهم باشد ، در مورد اشياء و اموالي كه وسيله ارتكاب جرم بوده يا در اثر جرم تحصيل شده يا حين ارتكاب ، استعمال و يا براي استعمال اختصاص يافته است ، بايد رأي مبني بر استرداد ، ضبط يا معدوم شدن آن صادر نمايد .
تبصره 1 ـ متضرر از قرار بازپرس يا دادستان يا قرار يا حكم دادگاه مي تواند از تصميم آنان راجع به اشياء و اموال مذكور در اين ماده شكايت كند و طبق مقررات در دادگاه هاي جزايي شكايت خود را تعقيب و درخواست تجديدنظر نمايد هرچند قرار يا حكم دادگاه نسبت به امر جزايي قابل شكايت نباشد .
تبصره 2 ـ مالي كه نگهداري آن مستلزم هزينه نامتناسب براي دولت است يا موجب خرابي يا كسر فاحش قيمت آن مي گردد و حفظ مال هم براي دادرسي لازم نيست و همچنين اموال ضايع شدني و سريع الفساد حسب مورد به دستور دادستان يا دادگاه به قيمت روز فروخته مي شود و وجه حاصل تا تعيين تكليف نهايي در صندوق دادگستري به عنوان امانت نگهداري مي گردد .
ماده 216 ـ اجراي احكام حدود ، قصاص و ديات براساس آيين نامه اي است كه تا شش ماه از تاريخ لازم الاجراء شدن اين قانون توسط رييس قوه قضاييه تهيه ، تصويب و ابلاغ مي شود .
كتاب دوم ـ حدود
بخش اول ـ مواد عمومي
ماده 217 ـ در جرايم موجب حد ، مرتكب در صورتي مسؤول است كه علاوه بر داشتن علم ، قصد و شرايط مسؤوليت كيفري به حرمت شرعي رفتار ارتكابي نيز آگاه باشد .
ماده 218 ـ در جرايم موجب حد هرگاه متهم ادعاي فقدان علم يا قصد يا وجود يكي از موانع مسؤوليت كيفري را در زمان ارتكاب جرم نمايد در صورتي كه احتمال صدق گفتار وي داده شود و اگر ادعاء كند كه اقرار او با تهديد و ارعاب يا شكنجه گرفته شده است ادعاي مذكور بدون نياز به بينه و سوگند پذيرفته مي شود .
تبصره 1 ـ در جرايم محاربه و افساد في الارض و جرايم منافي عفت با عنف ، اكراه ، ربايش يا اغفال ، صرف ادعاء ، مسقط حد نيست و دادگاه موظف به بررسي و تحقيق است .
تبصره 2 ـ اقرار در صورتي اعتبار شرعي دارد كه نزد قاضي در محكمه انجام گيرد .
ماده 219 ـ دادگاه نمي تواند كيفيت ، نوع و ميزان حدود شرعي را تغيير يا مجازات را تقليل دهد يا تبديل يا ساقط نمايد . اين مجازات ها تنها از طريق توبه و عفو به كيفيت مقرر در اين قانون قابل سقوط ، تقليل يا تبديل است .
ماده 220 ـ در مورد حدودي كه در اين قانون ذكر نشده است طبق اصل يكصد و شصت و هفتم ( 167 ) قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران عمل مي شود .
بخش دوم ـ جرايم موجب حد
فصل اول ـ زنا
ماده 221 ـ زنا عبارت است از جماع مرد و زني كه علقه زوجيت بين آنها نبوده و از موارد وطي به شبهه نيز نباشد .
تبصره 1 ـ جماع با دخول اندام تناسلي مرد به اندازه ختنه گاه در قُبُل يا دُبُر زن محقق مي شود .
تبصره 2 ـ هرگاه طرفين يا يكي از آنها نابالغ باشد ، زنا محقق است لكن نابالغ مجازات نمي شود و حسب مورد به اقدامات تأميني و تربيتي مقرر در كتاب اول اين قانون محكوم مي گردد .
ماده 222 ـ جماع با ميّت ، زنا است ، مگر جماع زوج با زوجه متوفاي خود كه زنا نيست لكن موجب سي و يك تا هفتاد و چهار ضربه شلاق تعزيري درجه شش مي شود .
ماده 223 ـ هرگاه متهم به زنا ، مدعي زوجيت يا وطي به شبهه باشد ، ادعاي وي بدون بينه يا سوگند پذيرفته مي شود مگر آنكه خلاف آن با حجت شرعي لازم ثابت شود .
ماده 224 ـ حد زنا در موارد زير اعدام است :
الف ـ زنا با محارم نسبي
ب ـ زنا با زن پدر كه موجب اعدام زاني است .
پ ـ زناي مرد غيرمسلمان با زن مسلمان كه موجب اعدام زاني است .
ت ـ زناي به عنف يا اكراه از سوي زاني كه موجب اعدام زاني است .
تبصره 1 ـ مجازات زانيه در بندهاي ( ب ) و ( پ ) حسب مورد ، تابع ساير احكام مربوط به زنا است .
تبصره 2 ـ هرگاه كسي با زني كه راضي به زناي با او نباشد در حال بيهوشي ، خواب يا مستي زنا كند رفتار او در حكم زناي به عنف است . در زنا از طريق اغفال و فريب دادن دختر نابالغ يا از طريق ربايش ، تهديد و يا ترساندن زن اگر چه موجب تسليم شدن او شود نيز حكم فوق جاري است .
ماده 225 ـ حد زنا براي زاني محصن و زانيه محصنه رجم است . در صورت عدم امكان اجراي رجم با پيشنهاد دادگاه صادركننده حكم قطعي و موافقت رييس قوه قضاييه چنانچه جرم با بيّنه ثابت شده باشد ، موجب اعدام زاني محصن و زانيه محصنه است و در غير اين صورت موجب صد ضربه شلاق براي هريك مي باشد .
ماده 226 ـ احصان در هريك از مرد و زن به نحو زير محقق مي شود :
الف ـ احصان مرد عبارت است از آنكه داراي همسر دائمي و بالغ باشد و در حالي كه بالغ و عاقل بوده از طريق قُبُل با وي در حال بلوغ جماع كرده باشد و هر وقت بخواهد امكان جماع از طريق قُبُل را با وي داشته باشد .
ب ـ احصان زن عبارت است از آنكه داراي همسر دائمي و بالغ باشد و در حالي كه بالغ و عاقل بوده ، با او از طريق قُبُل جماع كرده باشد و امكان جماع از طريق قُبُل را با شوهر داشته باشد .
ماده 227 ـ اموري از قبيل مسافرت ، حبس ، حيض ، نفاس ، بيماري مانع از مقاربت يا بيماريي كه موجب خطر براي طرف مقابل مي گردد مانند ايدز و سفليس ، زوجين را از احصان خارج مي كند .
ماده 228 ـ در زنا با محارم نسبي و زناي محصنه ، چنانچه زانيه بالغ و زاني نابالغ باشد مجازات زانيه فقط صد ضربه شلاق است .
ماده 229 ـ مردي كه همسر دائم دارد ، هرگاه قبل از دخول ، مرتكب زنا شود حد وي صد ضربه شلاق ، تراشيدن موي سر و تبعيد به مدت يك سال قمري است .
ماده 230 ـ حد زنا در مواردي كه مرتكب غيرمحصن باشد ، صد ضربه شلاق است .
ماده 231 ـ در موارد زناي به عنف و در حكم آن ، در صورتي كه زن باكره باشد مرتكب علاوه بر مجازات مقرر به پرداخت ارش البكاره و مهرالمثل نيز محكوم مي شود و در صورتي كه باكره نباشد ، فقط به مجازات و پرداخت مهرالمثل محكوم مي گردد .
ماده 232 ـ هرگاه مرد يا زني كمتر از چهار بار اقرار به زنا نمايد به سي و يك تا هفتاد و چهار ضربه شلاق تعزيري درجه شش محكوم مي شود . حكم اين ماده در مورد لواط ، تفخيذ و مساحقه نيز جاري است .
فصل دوم ـ لواط ، تفخيذ و مساحقه
ماده 233 ـ لواط عبارت از دخول اندام تناسلي مرد به اندازه ختنه گاه در دبر انسان مذكر است .
ماده 234 ـ حد لواط براي فاعل ، درصورت عنف ، اكراه يا دارابودن شرايط احصان ، اعدام و در غير اين صورت صد ضربه شلاق است . حد لواط براي مفعول در هر صورت ( وجود يا عدم احصان ) اعدام است .
تبصره ١ ـ در صورتي كه فاعل غيرمسلمان و مفعول ، مسلمان باشد ، حد فاعل اعدام است .
تبصره ٢ ـ احصان عبارت است از آنكه مرد همسر دائمي و بالغ داشته باشد و در حالي كه بالغ و عاقل بوده از طريق قُبُل با همان همسر در حال بلوغ وي جماع كرده باشد و هر وقت بخواهد امكان جماع از همان طريق را با وي داشته باشد .
ماده 235 ـ تفخيذ عبارت از قراردادن اندام تناسلي مرد بين ران ها يا نشيمنگاه انسان مذكر است .
تبصره ـ دخول كمتر از ختنه گاه در حكم تفخيذ است .
ماده 236 ـ در تفخيذ ، حد فاعل و مفعول صد ضربه شلاق است و از اين جهت فرقي ميان محصن و غيرمحصن و عنف و غيرعنف نيست .
تبصره ـ در صورتي كه فاعل غيرمسلمان و مفعول ، مسلمان باشد ، حد فاعل اعدام است .
ماده 237 ـ همجنس گرايي انسان مذكر در غير از لواط و تفخيذ از قبيل تقبيل و ملامسه از روي شهوت ، موجب سي و يك تا هفتاد و چهار ضربه شلاق تعزيري درجه شش است .
تبصره 1 ـ حكم اين ماده در مورد انسان مؤنث نيز جاري است .
تبصره 2 ـ حكم اين ماده شامل مواردي كه شرعاً مستوجب حد است ، نمي گردد .
ماده 238 ـ مساحقه عبارت است از اينكه انسان مؤنث ، اندام تناسلي خود را بر اندام تناسلي همجنس خود قرار دهد .
ماده 239 ـ حد مساحقه ، صد ضربه شلاق است .
ماده 240 ـ در حد مساحقه ، فرقي بين فاعل و مفعول و مسلمان و غيرمسلمان و محصن و غيرمحصن و عنف و غيرعنف نيست .
ماده 241 ـ در صورت نبود ادله اثبات قانوني بر وقوع جرايم منافي عفت و انكار متهم هرگونه تحقيق و بازجويي جهت كشف امور پنهان و مستور از انظار ممنوع است . موارد احتمال ارتكاب با عنف ، اكراه ، آزار ، ربايش يا اغفال يا مواردي كه به موجب اين قانون در حكم ارتكاب به عنف است از شمول اين حكم مستثني است .
فصل سوم ـ قوادي
ماده 242 ـ قوادي عبارت از به هم رساندن دو يا چند نفر براي زنا يا لواط است .
تبصره 1 ـ حد قوادي منوط به تحقق زنا يا لواط است در غير اين صورت عامل ، مستوجب تعزير مقرر در ماده ( 244 ) اين قانون است .
تبصره 2 ـ در قوادي ، تكرار عمل شرط تحقق جرم نيست .
ماده 243 ـ حد قوادي براي مرد هفتاد و پنج ضربه شلاق است و براي باردوم علاوه بر هفتاد و پنج ضربه شلاق به عنوان حد ، به تبعيد تا يك سال نيز محكوم مي شود كه مدت آن را قاضي مشخص مي كند و براي زن فقط هفتاد و پنج ضربه شلاق است .
ماده 244 ـ كسي كه دو يا چند نابالغ را براي زنا يا لواط به هم برساند مستوجب حد نيست لكن به سي و يك تا هفتاد و چهار ضربه شلاق و حبس تعزيري درجه شش محكوم مي شود .
فصل چهارم ـ قذف
ماده 245 ـ قذف عبارت است از نسبت دادن زنا يا لواط به شخص ديگر هرچند مرده باشد .
ماده 246 ـ قذف بايد روشن و بدون ابهام بوده ، نسبت دهنده به معناي لفظ آگاه و قصد انتساب داشته باشد گرچه مقذوف يا مخاطب در حين قذف از مفاد آن آگاه نباشد .
تبصره ـ قذف علاوه بر لفظ با نوشتن ، هرچند به شيوه الكترونيكي نيز محقق مي شود .
ماده 247 ـ هرگاه كسي به فرزند مشروع خود بگويد « تو فرزند من نيستي » و يا به فرزند مشروع ديگري بگويد « تو فرزند پدرت نيستي » ، قذف مادر وي محسوب مي شود .
ماده 248 ـ هرگاه قرينه اي در بين باشد كه مشخص گردد منظور قذف نبوده است ، حد ثابت نمي شود .
ماده 249 ـ هرگاه كسي به ديگري بگويد « تو با فلان زن زنا يا با فلان مرد لواط كرده اي » فقط نسبت به مخاطب ، قاذف محسوب مي شود .
ماده 250 ـ حد قذف ، هشتاد ضربه شلاق است .
ماده 251 ـ قذف در صورتي موجب حد مي شود كه قذف شونده در هنگام قذف ، بالغ ، عاقل ، مسلمان ، معين و غيرمتظاهر به زنا يا لواط باشد .
تبصره 1 ـ هرگاه قذف شونده ، نابالغ ، مجنون ، غيرمسلمان يا غيرمعين باشد قذف كننده به سي و يك تا هفتاد و چهار ضربه شلاق تعزيري درجه شش محكوم مي شود لكن قذف متظاهر به زنا يا لواط ، مجازات ندارد .
تبصره 2 ـ قذف كسي كه متظاهر به زنا يا لواط است نسبت به آنچه متظاهر به آن نيست موجب حد است مثل نسبت دادن لواط به كسي كه متظاهر به زنا است .
ماده 252 ـ كسي كه به قصد نسبت دادن زنا يا لواط به ديگري ، الفاظي غير از زنا يا لواط به كار ببرد كه صريح در انتساب زنا يا لواط به افرادي از قبيل همسر ، پدر ، مادر ، خواهر يا برادر مخاطب باشد ، نسبت به كسي كه زنا يا لواط را به او نسبت داده است ، محكوم به حد قذف و درباره مخاطب اگر به علت اين انتساب اذيت شده باشد ، به مجازات توهين محكوم مي گردد .
ماده 253 ـ هرگاه كسي زنا يا لواطي كه موجب حد نيست مانند زنا يا لواط در حال اكراه يا عدم بلوغ را به ديگري نسبت دهد به سي و يك تا هفتاد و چهار ضربه شلاق تعزيري درجه شش محكوم مي شود .
ماده 254 ـ نسبت دادن زنا يا لواط به كسي كه به خاطر همان زنا يا لواط محكوم به حد شده است ، قبل از توبه مقذوف ، مجازات ندارد .
ماده 255 ـ حد قذف حق الناس است و تعقيب و اجراي مجازات منوط به مطالبه مقذوف است . در صورت گذشت مقذوف در هر مرحله ، حسب مورد تعقيب ، رسيدگي و اجراي مجازات موقوف مي شود .
ماده 256 ـ كسي كه چند نفر را به طور جداگانه قذف كند خواه همه آنها با هم ، خواه جداگانه شكايت كنند ، در برابر قذف هر يك ، حد مستقلي بر او جاري مي شود .
ماده 257 ـ كسي كه چند نفر را به يك لفظ قذف نمايد هر كدام از قذف شوندگان مي تواند جداگانه شكايت نمايد و در صورت صدور حكم محكوميت ، اجراي آن را مطالبه كند . چنانچه قذف شوندگان يكجا شكايت نمايند بيش از يك حد جاري نمي شود .
ماده 258 ـ كسي كه ديگري را به يك يا چند سبب ، يك بار يا بيشتر قبل از اجراي حد ، قذف نمايد فقط به يك حد محكوم مي شود ، لكن اگر پس از اجراي حد ، قذف را تكرار نمايد حد نيز تكرار مي شود و اگر بگويد آن چه گفته ام حق بود به سي و يك تا هفتاد و چهار ضربه شلاق تعزيري درجه شش محكوم مي گردد .
ماده 259 ـ پدر يا جد پدري كه فرزند يا نوه خود را قذف كند به سي و يك تا هفتاد و چهار ضربه شلاق تعزيري درجه شش محكوم مي گردد .
ماده 260 ـ حد قذف اگر اجراء نشده و مقذوف نيز گذشت نكرده باشد به همه ورثه به غير از همسر منتقل مي گردد و هريك از ورثه مي تواند تعقيب و اجراي آن را مطالبه كند هر چند ديگران گذشت كرده باشند .
تبصره ـ در صورتي كه قاذف ، پدر يا جد پدري وارث باشد ، وارث نمي تواند تعقيب متهم يا اجراي حد را مطالبه كند .
ماده 261 ـ در موارد زير حد قذف در هر مرحله از مراحل تعقيب ، رسيدگي و اجراء ساقط مي شود :
الف ـ هرگاه مقذوف ، قاذف را تصديق نمايد .
ب ـ هرگاه آن چه به مقذوف نسبت داده شده با شهادت يا علم قاضي اثبات شود .
پ ـ هرگاه مقذوف و در صورت فوت وي ، ورثه او ، گذشت كند .
ت ـ هرگاه مردي زنش را پس از قذف به زناي پيش از زوجيت يا زمان زوجيت لعان كند .
ث ـ هرگاه دو نفر يكديگر را قذف كنند ، خواه قذف آنها همانند ، خواه مختلف باشد .
تبصره ـ مجازات مرتكبان در بند ( ث ) ، سي و يك تا هفتاد و چهار ضربه شلاق تعزيري درجه شش است .
فصل پنجم ـ سبّ نبي
ماده 262 ـ هر كس پيامبر اعظم صلي الله عليه و آله و سلم و يا هريك از انبياء عظام الهي را دشنام دهد يا قذف كند ساب النّبي است و به اعدام محكوم مي شود .
تبصره ـ قذف هر يك از ائمه معصومين عليهم السلام و يا حضرت فاطمه زهرا سلام الله عليها يا دشنام به ايشان در حكم سبّ نبي است .
ماده 263 ـ هرگاه متهم به سب ، ادعاء نمايد كه اظهارات وي از روي اكراه ، غفلت ، سهو يا در حالت مستي يا غضب يا سبق لسان يا بدون توجه به معاني كلمات و يا نقل قول از ديگري بوده است ساب النّبي محسوب نمي شود .
تبصره ـ هرگاه سب در حالت مستي يا غضب يا به نقل از ديگري باشد و صدق اهانت كند موجب تعزير تا هفتاد و چهار ضربه شلاق است .
فصل ششم ـ مصرف مسكر
ماده 264 ـ مصرف مسكر از قبيل خوردن ، تزريق و تدخين آن كم باشد يا زياد ، جامد باشد يا مايع ، مست كند يا نكند ، خالص باشد يا مخلوط به گونه اي كه آن را از مسكر بودن خارج نكند ، موجب حد است .
تبصره ـ خوردن فقاع ( آب جو مسكر ) موجب حد است هرچند مستي نياورد .
ماده 265 ـ حد مصرف مسكر ، هشتاد ضربه شلاق است .
ماده 266 ـ غيرمسلمان تنها در صورت تظاهر به مصرف مسكر ، محكوم به حد مي شود .
تبصره ـ اگر مصرف مسكر توسط غيرمسلمان علني نباشد لكن مرتكب در حال مستي در معابر يا اماكن عمومي ظاهر شود به مجازات مقرر براي تظاهر به عمل حرام محكوم مي گردد .
فصل هفتم ـ سرقت
ماده 267 ـ سرقت عبارت از ربودن مال متعلق به غير است .
ماده 268 ـ سرقت در صورتي كه داراي تمام شرايط زير باشد موجب حد است :
الف ـ شيء مسروق شرعاً ماليت داشته باشد .
ب ـ مال مسروق در حرز باشد .
پ ـ سارق هتك حرز كند .
ت ـ سارق مال را از حرز خارج كند .
ث ـ هتك حرز و سرقت مخفيانه باشد .
ج ـ سارق پدر يا جد پدري صاحب مال نباشد .
چ ـ ارزش مال مسروق در زمان اخراج از حرز ، معادل چهار و نيم نخود طلاي مسكوك باشد .
ح ـ مال مسروق از اموال دولتي يا عمومي ، وقف عام و يا وقف بر جهات عامه نباشد .
خ ـ سرقت در زمان قحطي صورت نگيرد .
د ـ صاحب مال از سارق نزد مرجع قضايي شكايت كند .
ذ ـ صاحب مال قبل از اثبات سرقت سارق را نبخشد .
ر ـ مال مسروق قبل از اثبات سرقت تحت يد مالك قرار نگيرد .
ز ـ مال مسروق قبل از اثبات جرم به ملكيت سارق در نيايد .
ژ ـ مال مسروق از اموال سرقت شده يا مغصوب نباشد .
ماده 269 ـ حرز عبارت از مكان متناسبي است كه مال عرفاً در آن از دستبرد محفوظ مي ماند .
ماده 270 ـ در صورتي كه مكان نگهداري مال از كسي غصب شده باشد ، نسبت به وي و كساني كه از طرف او حق دسترسي به آن مكان را دارند ، حرز محسوب نمي شود .
ماده 271 ـ هتك حرز عبارت از نقض غيرمجاز حرز است كه از طريق تخريب ديوار يا بالارفتن از آن يا بازكردن يا شكستن قفل و امثال آن محقق مي شود .
ماده 272 ـ هرگاه كسي مال را توسط مجنون ، طفل غيرمميز ، حيوان يا هر وسيله بي اراده اي از حرز خارج كند مباشر محسوب مي شود و در صورتي كه مباشر طفل مميز باشد رفتار آمر حسب مورد مشمول يكي از سرقت هاي تعزيري است .
ماده 273 ـ در صورتي كه مال در حرزهاي متعدد باشد ، ملاك ، اخراج از بيروني ترين حرز است .
ماده 274 ـ ربايش مال به اندازه نصاب بايد در يك سرقت انجام شود .
ماده 275 ـ هرگاه دو يا چند نفر به طور مشترك مالي را بربايند بايد سهم جداگانه هركدام از آنها به حد نصاب برسد .
ماده 276 ـ سرقت در صورت فقدان هريك از شرايط موجب حد ، حسب مورد مشمول يكي از سرقت هاي تعزيري است .
ماده 277 ـ هرگاه شريك يا صاحب حق ، بيش از سهم خود ، سرقت نمايد و مازاد بر سهم او به حد نصاب برسد ، مستوجب حد است .
ماده 278 ـ حد سرقت به شرح زير است :
الف ـ در مرتبه اول ، قطع چهار انگشت دست راست سارق از انتهاي آن است ، به طوري كه انگشت شست و كف دست باقي بماند .
ب ـ در مرتبه دوم ، قطع پاي چپ سارق از پايين برآمدگي است ، به نحوي كه نصف قدم و مقداري از محل مسح باقي بماند .
پ ـ در مرتبه سوم ، حبس ابد است .
ت ـ در مرتبه چهارم ، اعدام است هر چند سرقت در زندان باشد .
تبصره 1 ـ هرگاه سارق ، فاقد عضو متعلق قطع باشد ، حسب مورد مشمول يكي از سرقت هاي تعزيري مي شود .
تبصره 2 ـ درمورد بند ( پ ) اين ماده و ساير حبس هايي كه مشمول عنوان تعزير نيست هرگاه مرتكب حين اجراي مجازات توبه نمايد و مقام رهبري آزادي او را مصلحت بداند با عفو ايشان از حبس آزاد مي شود . همچنين مقام رهبري مي تواند مجازات او را به مجازات تعزيري ديگري تبديل نمايد .
فصل هشتم ـ محاربه
ماده 279 ـ محاربه عبارت از كشيدن سلاح به قصد جان ، مال يا ناموس مردم يا ارعاب آنها است ، به نحوي كه موجب ناامني در محيط گردد . هرگاه كسي با انگيزه شخصي به سوي يك يا چند شخص خاص سلاح بكشد و عمل او جنبه عمومي نداشته باشد و نيز كسي كه به روي مردم سلاح بكشد ، ولي در اثر ناتواني موجب سلب امنيت نشود ، محارب محسوب نمي شود .
ماده 280 ـ فرد يا گروهي كه براي دفاع و مقابله با محاربان ، دست به اسلحه ببرد محارب نيست .
ماده 281 ـ راهزنان ، سارقان و قاچاقچياني كه دست به سلاح ببرند و موجب سلب امنيت مردم و راه ها شوند محاربند .
ماده 282 ـ حد محاربه يكي از چهار مجازات زير است :
الف ـ اعدام
ب ـ صلب
پ ـ قطع دست راست و پاي چپ
ت ـ نفي بلد
ماده 283 ـ انتخاب هر يك از امور چهارگانه مذكور در ماده ( 282 ) به اختيار قاضي است .
ماده 284 ـ مدت نفي بلد در هر حال كمتر از يك سال نيست ، اگر چه محارب بعد از دستگيري توبه نمايد و در صورتي كه توبه نكند همچنان در تبعيد باقي مي ماند .
ماده 285 ـ در نفي بلد ، محارب بايد تحت مراقبت قرارگيرد و با ديگران معاشرت ، مراوده و رفت و آمد نداشته باشد .
فصل نهم ـ بغي و افساد في الارض
ماده 286 ـ هركس به طور گسترده ، مرتكب جنايت عليه تماميت جسماني افراد ، جرايم عليه امنيت داخلي يا خارجي كشور ، نشر اكاذيب ، اخلال در نظام اقتصادي كشور ، احراق و تخريب ، پخش مواد سمي و ميكروبي و خطرناك يا دايركردن مراكز فساد و فحشا يا معاونت در آنها گردد به گونه اي كه موجب اخلال شديد در نظم عمومي كشور ، ناامني يا ورود خسارت عمده به تماميت جسماني افراد يا اموال عمومي و خصوصي ، يا سبب اشاعه فساد يا فحشا در حد وسيع گردد مفسد في الارض محسوب و به اعدام محكوم مي گردد .
تبصره ـ هرگاه دادگاه از مجموع ادله و شواهد قصد اخلال گسترده در نظم عمومي ، ايجاد ناامني ، ايراد خسارت عمده و يا اشاعه فساد يا فحشا در حد وسيع و يا علم به مؤثربودن اقدامات انجام شده را احراز نكند و جرم ارتكابي مشمول مجازات قانوني ديگري نباشد ، با توجه به ميزان نتايج زيانبار جرم ، مرتكب به حبس تعزيري درجه پنج يا شش محكوم مي شود .
ماده 287 ـ گروهي كه در برابر اساس نظام جمهوري اسلامي ايران ، قيام مسلحانه كند باغي محسوب مي شود و در صورت استفاده از سلاح ، اعضاي آن به مجازات اعدام محكوم مي گردند .
ماده 288 ـ هرگاه اعضاي گروه باغي ، قبل از درگيري و استفاده از سلاح ، دستگير شوند ، چنانچه سازمان و مركزيت آن وجود داشته باشد به حبس تعزيري درجه سه و در صورتي كه سازمان و مركزيت آن از بين رفته باشد به حبس تعزيري درجه پنج محكوم مي شوند .
كتاب سوم ـ قصاص
بخش اول ـ مواد عمومي
فصل اول ـ اقسام و تعاريف جنايات
ماده 289 ـ جنايت بر نفس ، عضو و منفعت بر سه قسم عمدي ، شبه عمدي و خطاي محض است .
ماده 290 ـ جنايت در موارد زير عمدي محسوب مي شود :
الف ـ هرگاه مرتكب با انجام كاري قصد ايراد جنايت بر فرد يا افرادي معين يا فرد يا افرادي غير معين از يك جمع را داشته باشد و در عمل نيز جنايت مقصود يا نظير آن واقع شود ، خواه كار ارتكابي نوعاً موجب وقوع آن جنايت يا نظير آن بشود ، خواه نشود .
ب ـ هرگاه مرتكب ، عمداً كاري انجام دهد كه نوعاً موجب جنايت واقع شده يا نظير آن ، مي گردد ، هرچند قصد ارتكاب آن جنايت و نظير آن را نداشته باشد ولي آگاه و متوجه بوده كه آن كار نوعاً موجب آن جنايت يا نظير آن مي شود .
پ ـ هرگاه مرتكب قصد ارتكاب جنايت واقع شده يا نظيرآن را نداشته و كاري را هم كه انجام داده است ، نسبت به افراد متعارف نوعاً موجب جنايت واقع شده يا نظير آن ، نمي شود لكن درخصوص مجنيٌ عليه ، به علت بيماري ، ضعف ، پيري يا هر وضعيت ديگر و يا به علت وضعيت خاص مكاني يا زماني نوعاً موجب آن جنايت يا نظير آن مي شود مشروط بر آنكه مرتكب به وضعيت نامتعارف مجنيٌ عليه يا وضعيت خاص مكاني يا زماني آگاه و متوجه باشد .
ت ـ هرگاه مرتكب قصد ايراد جنايت واقع شده يا نظير آن را داشته باشد ، بدون آنكه فرد يا جمع معيني مقصود وي باشد ، و در عمل نيز جنايت مقصود يا نظير آن ، واقع شود ، مانند اينكه در اماكن عمومي بمب گذاري كند .
تبصره 1 ـ در بند ( ب ) عدم آگاهي و توجه مرتكب بايد اثبات گردد و در صورت عدم اثبات ، جنايت عمدي است مگر جنايت واقع شده فقط به علت حساسيت زياد موضع آسيب ، واقع شده باشد و حساسيت زياد موضع آسيب نيز غالباً شناخته شده نباشد كه در اين صورت آگاهي و توجه مرتكب بايد اثبات شود و در صورت عدم اثبات ، جنايت عمدي ثابت نمي شود .
تبصره 2 ـ در بند ( پ ) بايد آگاهي و توجه مرتكب به اينكه كار نوعاً نسبت به مجنيٌ عليه ، موجب جنايت واقع شده يا نظير آن مي شود ثابت گردد و در صورت عدم اثبات ، جنايت عمدي ثابت نمي شود .
ماده 291 ـ جنايت در موارد زير شبه عمدي محسوب مي شود :
الف ـ هرگاه مرتكب نسبت به مجنيٌ عليه قصد رفتاري را داشته لكن قصد جنايت واقع شده يا نظير آن را نداشته باشد و از مواردي كه مشمول تعريف جنايات عمدي مي گردد ، نباشد .
ب ـ هرگاه مرتكب ، جهل به موضوع داشته باشد مانند آنكه جنايتي را با اعتقاد به اينكه موضوع رفتار وي شيء يا حيوان و يا افراد مشمول ماده ( 302 ) اين قانون است به مجنيٌ عليه وارد كند ، سپس خلاف آن معلوم گردد .
پ ـ هرگاه جنايت به سبب تقصير مرتكب واقع شود ، مشروط بر اينكه جنايت واقع شده مشمول تعريف جنايت عمدي نباشد .
ماده 292 ـ جنايت در موارد زير خطاي محض محسوب مي شود :
الف ـ در حال خواب و بيهوشي و مانند آنها واقع شود .
ب ـ به وسيله صغير و مجنون ارتكاب يابد .
پ ـ جنايتي كه در آن مرتكب نه قصد جنايت بر مجنيٌ عليه را داشته باشد و نه قصد ايراد فعل واقع شده بر او را ، مانند آنكه تيري به قصد شكار رها كند و به فردي برخورد نمايد .
تبصره ـ در مورد بندهاي ( الف ) و ( پ ) هرگاه مرتكب آگاه و متوجه باشد كه اقدام او نوعاً موجب جنايت بر ديگري مي گردد ، جنايت عمدي محسوب مي شود .
ماده 293 ـ هرگاه فردي مرتكب جنايت عمدي گردد لكن نتيجه رفتار ارتكابي ، بيشتر از مقصود وي واقع شود ، چنانچه جنايت واقع شده ، مشمول تعريف جنايات عمدي نشود ، نسبت به جنايت كمتر ، عمدي و نسبت به جنايت بيشتر ، شبه عمدي محسوب مي شود ، مانند آنكه انگشت كسي را قطع كند و به سبب آن دست وي قطع شود و يا فوت كند كه نسبت به قطع انگشت عمدي و نسبت به قطع دست و يا فوت شبه عمدي است .
ماده 294 ـ اگر كسي به علت اشتباه در هويت ، مرتكب جنايتي بر ديگري شود در صورتي كه مجنيٌ عليه و فرد مورد نظر هردو مشمول ماده ( 302 ) اين قانون نباشند ، جنايت عمدي محسوب مي شود .
ماده 295 ـ هرگاه كسي فعلي كه انجام آن را برعهده گرفته يا وظيفه خاصي را كه قانون بر عهده او گذاشته است ، ترك كند و به سبب آن ، جنايتي واقع شود ، چنانچه توانايي انجام آن فعل را داشته باشد جنايت حاصل به او مستند مي شود و حسب مورد عمدي ، شبه عمدي ، يا خطاي محض است ، مانند اين كه مادر يا دايه اي كه شيردادن را برعهده گرفته است ، كودك را شير ندهد يا پزشك يا پرستار وظيفه قانوني خود را ترك كند .
فصل دوم ـ تداخل جنايات
ماده 296 ـ اگر كسي ، عمداً جنايتي را بر عضو فردي وارد سازد و او به سبب سرايت جنايت فوت كند ، چنانچه جنايت واقع شده مشمول تعريف جنايات عمدي باشد ، قتل عمدي محسوب مي شود ، در غير اين صورت ، قتل شبه عمدي است و مرتكب علاوه بر قصاص عضو به پرداخت ديه نفس نيز محكوم مي شود .
ماده 297 ـ اگر مرتكب با يك ضربه عمدي ، موجب جنايتي بر عضو شود كه منجر به قتل مجنيٌ عليه گردد ، چنانچه جنايت واقع شده مشمول تعريف جنايات عمدي باشد ، قتل عمدي محسوب مي شود و به علت نقص عضو يا جراحتي كه سبب قتل شده است به قصاص يا ديه محكوم نمي گردد .
ماده 298 ـ اگر كسي با يك ضربه عمدي ، موجب جنايات متعدد بر اعضاي مجنيٌ عليه شود ، چنانچه همه آنها به طور مشترك موجب قتل او شود و قتل نيز مشمول تعريف جنايات عمدي باشد فقط به قصاص نفس محكوم مي شود .
ماده 299 ـ اگر كسي با ضربه هاي متعدد عمدي ، موجب جنايات متعدد و قتل مجنيٌ عليه شود و قتل نيز مشمول تعريف جنايات عمدي باشد ، چنانچه برخي از جنايت ها موجب قتل شود و برخي در وقوع قتل نقشي نداشته باشند ، مرتكب علاوه بر قصاص نفس ، حسب مورد ، به قصاص عضو يا ديه جنايت هايي كه تأثيري در قتل نداشته است ، محكوم مي شود . لكن اگر قتل به وسيله مجموع جنايات پديد آيد ، در صورتي كه ضربات به صورت متوالي وارد شده باشد در حكم يك ضربه است . در غير اين صورت به قصاص يا ديه عضوي كه جنايت بر آن ، متصل به فوت نبوده است نيز محكوم مي گردد .
تبصره ـ احكام مقرر در مواد ( 296 ) ، ( 297 ) ، ( 298 ) و ( 299 ) در مواردي كه جنايت يا جنايات ارتكابي به قسمت بيشتري از همان عضو يا اعضاي ديگر مجنيٌ عليه سرايت كند نيز جاري است .
ماده 300 ـ اگر مجنيٌ عليه به تصور اينكه جنايت وارده بر او به قتل منجر نمي شود و يا اگر به قتل منجر شود قتل ، عمدي محسوب نمي شود ، قصاص كند يا گذشت يا مصالحه بر ديه يا غير آن نمايد و بعد از آن ، جنايت واقع شده ، به نفس سرايت كند و به فوت مجنيٌ عليه منجر شود ، هرگاه قتل مشمول تعريف جنايات عمدي باشد ، قاتل به قصاص نفس محكوم مي شود و چنانچه عضو مرتكب ، قصاص شده يا با او مصالحه شده باشد ، وليّ دم بايد قبل از قصاص نفس ، ديه عضو قصاص شده يا وجه المصالحه را به وي بپردازد ؛ لكن اگر جنايت مشمول تعريف جنايات عمدي نگردد ، به پرداخت ديه نفس ، بدون احتساب ديه عضو قصاص شده يا وجه المصالحه أخذ شده ، محكوم مي شود . مفاد اين ماده ، در موردي كه جنايت ارتكابي به قسمت بيشتري از همان عضوِ مورد جنايت سرايت كند نيز جاري است .
فصل سوم ـ شرايط عمومي قصاص
ماده 301 ـ قصاص در صورتي ثابت مي شود كه مرتكب ، پدر يا از اجداد پدري مجنيٌ عليه نباشد و مجنيٌ عليه ، عاقل و در دين با مرتكب مساوي باشد .
تبصره ـ چنانچه مجنيٌ عليه مسلمان باشد ، مسلمان نبودن مرتكب ، مانع قصاص نيست .
ماده 302 ـ در صورتي كه مجنيٌ عليه داراي يكي از حالات زير باشد ، مرتكب به قصاص و پرداخت ديه ، محكوم نمي شود :
الف ـ مرتكب جرم حدي كه مستوجب سلب حيات است .
ب ـ مرتكب جرم حدي كه مستوجب قطع عضو است ، مشروط بر اينكه جنايت وارد شده ، بيش از مجازات حدي او نباشد ، در غير اين صورت ، مقدار اضافه بر حد ، حسب مورد ، داراي قصاص و يا ديه و تعزير است .
پ ـ مستحق قصاص نفس يا عضو ، فقط نسبت به صاحب حق قصاص و به مقدار آن قصاص نمي شود .
ت ـ متجاوز و كسي كه تجاوز او قريب الوقوع است و در دفاع مشروع به شرح مقرر در ماده ( 156 ) اين قانون جنايتي بر او وارد شود .
ث ـ زاني و زانيه در حال زنا نسبت به شوهر زانيه در غير موارد اكراه و اضطرار به شرحي كه در قانون مقرر است .
تبصره 1 ـ اقدام در مورد بندهاي ( الف ) ، ( ب ) و ( پ ) اين ماده بدون اجازه دادگاه جرم است و مرتكب به تعزير مقرر در كتاب پنجم « تعزيرات » محكوم مي شود .
تبصره 2 ـ در مورد بند ( ت ) چنانچه نفس دفاع صدق كند ولي از مراتب آن تجاوز شود قصاص منتفي است ، لكن مرتكب به شرح مقرر در قانون به ديه و مجازات تعزيري محكوم مي شود .
ماده 303 ـ هرگاه مرتكب ، مدعي باشد كه مجنيٌ عليه ، حسب مورد در نفس يا عضو ، مشمول ماده ( 302 ) اين قانون است يا وي با چنين اعتقادي ، مرتكب جنايت بر او شده است اين ادعا بايد طبق موازين در دادگاه ثابت شود و دادگاه موظف است نخست به ادعاي مذكور رسيدگي كند . اگر ثابت نشود كه مجنيٌ عليه مشمول ماده ( 302 ) است و نيز ثابت نشود كه مرتكب بر اساس چنين اعتقادي ، مرتكب جنايت شده است مرتكب به قصاص محكوم مي شود ولي اگر ثابت شود كه به اشتباه با چنين اعتقادي ، دست به جنايت زده و مجنيٌ عليه نيز موضوع ماده ( 302 ) نباشد مرتكب علاوه بر پرداخت ديه به مجازات مقرر در كتاب پنجم « تعزيرات » محكوم مي شود .
ماده 304 ـ جنايت عمدي نسبت به نابالغ ، موجب قصاص است .
ماده 305 ـ مرتكب جنايت عمدي نسبت به مجنون علاوه بر پرداخت ديه به تعزير مقرر در كتاب پنجم « تعزيرات » نيز محكوم مي شود .
ماده 306 ـ جنايت عمدي بر جنين ، هر چند پس از حلول روح باشد ، موجب قصاص نيست . در اين صورت مرتكب علاوه بر پرداخت ديه به مجازات تعزيري مقرر در كتاب پنجم « تعزيرات » محكوم مي شود .
تبصره ـ اگر جنيني زنده متولد شود و داراي قابليت ادامه حيات باشد و جنايت قبل از تولد ، منجر به نقص يا مرگ او پس از تولد شود و يا نقص او بعد از تولد باقي بماند قصاص ثابت است .
ماده 307 ـ ارتكاب جنايت در حال مستي و عدم تعادل رواني در اثر مصرف موادمخدر ، روان گردان و مانند آنها ، موجب قصاص است مگر اينكه ثابت شود بر اثر مستي و عدم تعادل رواني ، مرتكب به كلي مسلوب الاختيار بوده است كه در اين صورت ، علاوه بر ديه به مجازات تعزيري مقرر در كتاب پنجم « تعزيرات » محكوم مي شود . لكن اگر ثابت شود كه مرتكب قبلاً خود را براي چنين عملي مست كرده و يا علم داشته است كه مستي و عدم تعادل رواني وي ولو نوعاً موجب ارتكاب آن جنايت يا نظير آن از جانب او مي شود ، جنايت ، عمدي محسوب مي گردد .
ماده 308 ـ اگر پس از تحقيق و بررسي به وسيله مقام قضايي ، در بالغ يا عاقل بودن مرتكب ، هنگام ارتكاب جنايت ، ترديد وجود داشته باشد و وليّ دم يا مجنيٌ عليه ادعاء كند كه جنايت عمدي در حال بلوغ وي يا افاقه او از جنون سابقش انجام گرفته است لكن مرتكب خلاف آن را ادعاء كند ، وليّ دم يا مجنيٌ عليه بايد براي ادعاء خود بينه اقامه كند . در صورت عدم اقامه بينه ، قصاص منتفي است . اگر حالت سابق بر زمان جنايت ، افاقه مرتكب بوده است ، مرتكب بايد جنون خود در حال ارتكاب جرم را اثبات كند تا قصاص ساقط شود ؛ در غير اين صورت با سوگند وليّ دم يا مجنيٌ عليه يا وليّ او قصاص ثابت مي شود .
ماده 309 ـ اين ادعاء كه مرتكب ، پدر يا يكي از اجداد پدري مجنيٌ عليه است ، بايد در دادگاه ثابت شود و در صورت عدم اثبات ، حق قصاص ، حسب مورد ، با سوگند وليّ دم يا مجنيٌ عليه يا وليّ او ثابت مي شود .
ماده 310 ـ هرگاه غيرِ مسلمان ، مرتكب جنايت عمدي بر مسلمان ، ذمي ، مستأمن يا معاهد شود ، حق قصاص ثابت است . در اين امر ، تفاوتي ميان اديان ، فرقه ها و گرايش هاي فكري نيست . اگر مسلمان ، ذمي ، مستأمن يا معاهد ، بر غيرِمسلماني كه ذمي ، مستأمن و معاهد نيست جنايتي وارد كند ، قصاص نمي شود . در اين صورت مرتكب به مجازات تعزيري مقرر دركتاب پنجم « تعزيرات » محكوم مي شود .
تبصره 1 ـ غيرمسلماناني كه ذمي ، مستأمن و معاهد نيستند و تابعيت ايران را دارند يا تابعيت كشورهاي خارجي را دارند و با رعايت قوانين و مقررات وارد كشور شده اند ، در حكم مستأمن مي باشند .
تبصره 2 ـ اگر مجنيٌ عليه غير مسلمان باشد و مرتكب پيش از اجراي قصاص ، مسلمان شود ، قصاص ساقط و علاوه بر پرداخت ديه به مجازات تعزيري مقرر در كتاب پنجم « تعزيرات » ، محكوم مي شود .
ماده 311 ـ اگر پس از تحقيق و بررسي به وسيله مقام قضايي ، در مسلمان بودن مجنيٌ عليه ، هنگام ارتكاب جنايت ، ترديد وجود داشته و حالت او پيش از جنايت ، عدم اسلام باشد و وليّ دم يا مجنيٌ عليه ادعاء كند كه جنايت عمدي در حال اسلام او انجام شده است و مرتكب ادعاء كند كه ارتكاب جنايت ، پيش از اسلام آوردن وي بوده است ، ادعاء وليّ دم يا مجنيٌ عليه بايد ثابت شود و در صورت عدم اثبات ، قصاص منتفي است و مرتكب به پرداخت ديه و مجازات تعزيري مقرر در كتاب پنجم « تعزيرات » محكوم مي شود . اگر حالت پيش از زمان جنايت ، اسلام او بوده است ، وقوع جنايت در حالت عدم اسلام مجنيٌ عليه بايد اثبات شود تا قصاص ساقط گردد و در صورت عدم اثبات ، حسب مورد با سوگند ولي ّدم يا مجنيٌ عليه يا وليّ او قصاص ثابت مي شود . حكم اين ماده در صورتي كه در مجنون بودن مجنيٌ عليه ترديد وجود داشته باشد نيز جاري است .
فصل چهارم ـ راه هاي اثبات جنايت
ماده 312 ـ جنايات علاوه بر طرق مقرر در كتاب اول « كليات » اين قانون از طريق قسامه نيز ثابت مي شود .
ماده 313 ـ قسامه عبارت از سوگند هايي است كه در صورت فقدان ادله ديگر غير از سوگند منكر و وجود لوث ، شاكي براي اثبات جنايت عمدي يا غيرعمدي يا خصوصيات آن و متهم براي دفع اتهام از خود اقامه مي كند .
ماده 314 ـ لوث عبارت از وجود قرائن و اماراتي است كه موجب ظن قاضي به ارتكاب جنايت يا نحوه ارتكاب از جانب متهم مي شود .
ماده 315 ـ فقدان قرائن و امارات موجب ظن و صرف حضور فرد در محل وقوع جنايت ، از مصاديق لوث محسوب نمي شود و او با اداي يك سوگند ، تبرئه مي گردد .
ماده 316 ـ مقام قضايي موظف است در صورت استناد به قسامه ، قرائن و امارات موجب لوث را در حكم خود ذكر كند . مواردي كه سوگند يا قسامه ، توسط قاضي رد مي شود ، مشمول اين حكم است .
ماده 317 ـ در صورت حصول لوث ، نخست از متهم ، مطالبه دليل بر نفي اتهام مي شود . اگر دليلي ارائه شود ، نوبت به قسامه شاكي نمي رسد و متهم تبرئه مي گردد . درغيراين صورت با ثبوت لوث ، شاكي مي تواند اقامه قسامه كند يا از متهم درخواست قسامه نمايد .
ماده 318 ـ اگر شاكي اقامه قسامه نكند و از مطالبه قسامه از متهم نيز خودداري ورزد ، متهم در جنايات عمدي ، با تأمين مناسب و در جنايات غير عمدي ، بدون تأمين آزاد مي شود لكن حق اقامه قسامه يا مطالبه آن براي شاكي باقي مي ماند .
تبصره ـ در مواردي كه تأمين گرفته مي شود ، حداكثر سه ماه به شاكي فرصت داده مي شود تا اقامه قسامه نمايد يا از متهم مطالبه قسامه كند و پس از پايان مهلت از تأمين أخذ شده رفع اثر مي شود .
ماده 319 ـ اگر شاكي از متهم درخواست قسامه كند و وي حاضر به قسامه نشود به پرداخت ديه محكوم مي شود و اگر اقامه قسامه كند ، تبرئه مي گردد و شاكي حق ندارد براي بار ديگر ، با قسامه يا بينه ، دعوي را عليه او تجديد كند . در اين مورد متهم نمي تواند قسامه را به شاكي رد نمايد .
ماده 320 ـ اقامه قسامه يا مطالبه آن از متهم ، بايد حسب مورد ، توسط صاحب حق قصاص يا ديه ، يا ولي يا وكيل آنها باشد . همچنين است اقامه قسامه براي برائت متهم كه حسب مورد به وسيله متهم ، ولي يا وكيل آنها صورت مي گيرد . اتيان سوگند به وسيله افراد قابل توكيل نيست .
ماده 321 ـ اگر مجنيٌ عليه يا وليّ دم فوت كند هر يك از وارثان متوفي ، بدون نياز به توافق ديگر ورثه متوفي يا ديگر اولياي دم ، حق مطالبه يا اقامه قسامه را دارند .
ماده 322 ـ اگر برخي از ورثه ، اصل اتهام يا برخي خصوصيات آن را از متهم نفي كنند ، حق ديگران با وجود لوث ، براي اقامه قسامه محفوظ است .
ماده 323 ـ اگر چند نفر ، متهم به شركت در يك جنايت باشند و لوث عليه همه آنان باشد ، اقامه يك قسامه براي اثبات شركت آنان در ارتكاب جنايت ، كافي است و لزومي به اقامه قسامه براي هر يك نيست .
ماده 324 ـ اگر شاكي ادعاء كند كه تنها يك شخص معين از دو يا چند نفر ، مجرم است و قسامه بر شركت در جنايت اقامه شود ، شاكي نمي تواند غير از آن يك نفر را قصاص كند و چنانچه ديه قصاص شونده بيش از سهم ديه جنايت او باشد شريك يا شركاي ديگر بايد مازاد ديه مذكور را به قصاص شونده بپردازند . رجوع شاكي از اقرارِ به انفراد مرتكب ، پس از اقامه قسامه مسموع نيست .
ماده 325 ـ اگر برخي از صاحبان حق قصاص يا ديه از متهم درخواست قسامه كنند ، قسامه متهم فقط حق مطالبه كنندگان را ساقط مي كند و حق ديگران براي اثبات ادعايشان محفوظ است و اگر بتوانند موجب قصاص را اثبات كنند ، بايد پيش از استيفاي قصاص ، سهم ديه گروه اول را حسب مورد به خود آنها يا به مرتكب بپردازند .
ماده 326 ـ اگر شاكي علي رغم حصول لوث عليه متهم اقامه قسامه نكند و از او مطالبه قسامه كند و متهم درباره اصل جنايت يا خصوصيات آن ، ادعاي عدم علم كند ، شاكي مي تواند از وي مطالبه اتيان سوگند بر عدم علم نمايد . اگر متهم بر عدم علم به اصل جنايت سوگند ياد كند ، دعوي متوقف و وي بدون تأمين آزاد مي شود و اگر سوگند متهم فقط بر عدم علم به خصوصيات جنايت باشد ، دعوي فقط در مورد آن خصوصيات متوقف مي گردد لكن اگر متهم از سوگند خوردن خودداري ورزد و شاكي بر علم داشتن او سوگند ياد كند ، ادعاي متهم به عدم علم رد مي شود و شاكي حق دارد از متهم اقامه قسامه را درخواست نمايد . در اين صورت اگر متهم اقامه قسامه نكند به پرداخت ديه محكوم مي شود .
ماده 327 ـ درصورتي كه شاكي متعدد باشد ، اقامه يك قسامه براي همه آنان كافي است لكن در صورت تعدد متهمان ، براي برائت هريك ، اقامه قسامه مستقل لازم است .
ماده 328 ـ در صورت تعدد متهمان ، هريك از آنها مي تواند به نفع متهم ديگر ، در قسامه شركت كند .
ماده 329 ـ قسامه فقط نسبت به مقداري كه لوث حاصل شده است ، موجب اثبات مي شود و اثبات خصوصيات جنايت از قبيل عمد ، شبه عمد ، خطا ، مقدار جنايت و شركت در ارتكاب جنايت يا انفراد در آن نيازمند حصول لوث در اين خصوصيات است .
ماده 330 ـ اگر نسبت به خصوصيات جنايت لوث حاصل نشود يا سوگند خورندگان ، بر آن خصوصيات سوگند ياد نكنند و فقط بر انتساب جنايت به مرتكب سوگند بخورند ، اصل ارتكاب جنايت اثبات مي شود و ديه تعلق مي گيرد .
ماده 331 ـ چنانچه اصل ارتكاب جنايت ، با دليلي به جز قسامه اثبات شود ، خصوصيات آن در صورت حصول لوث در هر يك از آنها به وسيله قسامه قابل اثبات است مانند آنكه يكي از دو شاهد عادل ، به اصل قتل و ديگري به قتل عمدي شهادت دهد كه در اين صورت اصل قتل با بينه اثبات مي شود و در صورت لوث ، عمدي بودن قتل با اقامه قسامه ثابت مي گردد .
ماده 332 ـ اگر لوث عليه دو يا چند نفر به شكل مردد حاصل شود ، پس از تعيين مرتكب به وسيله مجنيٌ عليه يا وليّ دم و اقامه قسامه عليه او ، وقوع جنايت اثبات مي شود .
ماده 333 ـ اگر لوث عليه دو يا چند نفر به شكل مردد ثابت باشد و قسامه به همين گونه عليه آنان اقامه شود ، جنايت بر عهده يكي از چند نفر ، به صورت مردد اثبات مي شود و قاضي از آنان مي خواهد كه بر برائت خود سوگند بخورند . اگر همگي از سوگند خوردن خودداري ورزند يا برخي از آنان سوگند ياد كنند و برخي نكنند ، ديه بر ممتنعان ثابت مي شود . اگر ممتنعان متعدد باشند ، پرداخت ديه به نسبت مساوي ميان آنان تقسيم مي شود . اگر همه آنان بر برائت خود سوگند ياد كنند ، درخصوص قتل ، ديه از بيت المال پرداخت مي شود و در غير قتل ، ديه به نسبت مساوي ميان آنان تقسيم مي گردد .
ماده 334 ـ اگر لوث عليه دو يا چند نفر به شكل مردد ثابت باشد ، چنانچه شاكي از آنان درخواست اقامه قسامه كند هر يك از آنان بايد اقامه قسامه كند . درصورت خودداري همه يا برخي از آنان از اقامه قسامه ، پرداخت ديه بر ممتنع ثابت مي شود و درصورت تعدد ممتنعان ، پرداخت ديه به نسبت مساوي ميان آنان تقسيم مي شود . اگر همگي اقامه قسامه كنند ، در قتل ، ديه از بيت المال پرداخت مي گردد .
ماده 335 ـ چنانچه لوث تنها عليه برخي از افراد حاصل شود و شاكي عليه افراد بيشتري ادعاي مشاركت در ارتكاب جنايت را نمايد ، با قسامه ، جنايت به مقدار ادعاي مدعي ، درموردي كه لوث حاصل شده است اثبات مي شود مانند آن كه وليّ دم مدعي مشاركت سه مرد در قتل عمدي مردي باشد و لوث فقط عليه مشاركت دو نفر از آنان باشد ، پس از اقامه قسامه عليه آن دو نفر ، حق قصاص عليه آن دو به مقدار سهمشان ثابت است . اگر وليّ دم بخواهد هر دو نفر را قصاص كند ، بايد به سبب اقرار خود به اشتراك سه مرد ، دو سوم ديه را به هر يك از قصاص شوندگان بپردازد .
تبصره ـ رجوع شاكي از اقرارِ به شركت افراد بيشتر پذيرفته نيست مگر اينكه از ابتداء ، شركت افراد بيشتر را به نحو ترديد ذكر كرده باشد و كساني كه در قسامه اتيان سوگند كرده اند نيز شركت افراد ديگر را در ارتكاب جنايت نفي كرده و بر ارتكاب قتل توسط افراد كمتر سوگند يادكرده باشند .
ماده 336 ـ نصاب قسامه براي اثبات قتل عمدي ، سوگند پنجاه مرد از خويشاوندان و بستگان مدعي است . با تكرار سوگند قتل ثابت نمي شود .
ماده 337 ـ سوگند شاكي ، خواه مرد باشد خواه زن ، جزء نصاب محسوب مي شود .
ماده 338 ـ در صورتي كه شاكي از متهم درخواست اقامه قسامه كند ، متهم بايد براي برائت خود ، اقامه قسامه نمايد كه در اين صورت ، بايد حسب مورد به مقدار نصاب مقرر ، اداءكننده سوگند داشته باشد . اگر تعداد آنان كمتر از نصاب باشد ، سوگندها تا تحقق نصاب ، توسط آنان يا خود او تكرار مي شود و با نداشتن اداءكننده سوگند ، خود متهم ، خواه مرد باشد خواه زن ، همه سوگندها را تكرار مي نمايد و تبرئه مي شود .
ماده 339 ـ درقسامه ، همه شرايط مقرر در كتاب اول « كليات » اين قانون كه براي اتيان سوگند ذكر شده است رعايت مي شود .
ماده 340 ـ لازم نيست اداءكننده سوگند ، شاهد ارتكاب جنايت بوده باشد و علم وي به آنچه بر آن سوگند ياد مي كند ، كافي است . همچنين لازم نيست قاضي ، منشأ علم اداءكننده سوگند را بداند و ادعاي علم از سوي اداء كننده سوگند ، تا دليل معتبري برخلاف آن نباشد ، معتبر است . در هر صورت تحقيق و بررسي مقام قضايي از اداءكننده سوگند بلامانع است .
ماده 341 ـ اگر احتمال آن باشد كه اداءكننده سوگند ، بدون علم و براساس ظن و گمان يا با تباني سوگند مي خورد ، مقام قضايي موظف به بررسي موضوع است . اگر پس از بررسي ، امور يادشده احراز نشود ، سوگند وي معتبر است .
ماده 342 ـ لازم است اداءكنندگان سوگند از كساني باشند كه احتمال اطلاع آنان بر وقوع جنايت ، موجه باشد .
ماده 343 ـ قاضي مي تواند پيش از اجراي قسامه ، مجازات قانوني و مكافات اخروي سوگند دروغ و عدم جواز توريه در آن را براي اداءكنندگان سوگند بيان كند .
ماده 344 ـ اگر پس از اقامه قسامه و پيش از صدور حكم ، دليل معتبري بر خلاف قسامه يافت شود و يا فقدان شرايط قسامه اثبات گردد ، قسامه باطل مي شود و چنانچه بعد از صدور حكم باشد موضوع از موارد اعاده دادرسي است .
ماده 345 ـ پس از اقامه قسامه توسط متهم ، شاكي نمي تواند با بينه يا قسامه ، دعوي را عليه متهم تجديد كند .
ماده 346 ـ اگر پس از صدور حكم ، بطلان همه يا برخي از سوگندها ثابت شود مانند آن كه برخي از اداءكنندگان سوگند ، از سوگندشان عدول كنند . يا دروغ بودن سوگند يا از روي علم نبودن سوگند ، براي دادگاه صادركننده حكم ثابت شود ، مورد از جهات اعاده دادرسي است .
فصل پنجم ـ صاحب حق قصاص
ماده 347 ـ صاحب حق قصاص در هر مرحله از مراحل تعقيب ، رسيدگي يا اجراي حكم مي تواند به طور مجاني يا با مصالحه ، در برابر حق يا مال گذشت كند .
ماده 348 ـ حق قصاص ، به شرح مندرج در اين قانون به ارث مي رسد .
ماده 349 ـ وليّ دم نمي تواند پيش از فوت مجنيٌ عليه ، مرتكب را قصاص كند و درصورتي كه اقدام به قتل مرتكب نمايد ، چنانچه جنايت در نهايت سبب فوت مجنيٌ عليه نشود مستحق قصاص است ، در غيراين صورت به تعزير مقرر در قانون ، محكوم مي شود ؛ مگر در موردي كه وليّ دم اعتقاد دارد مرتكب مشمول ماده ( 302 ) اين قانون است كه در اين صورت ، مستحق قصاص نيست .
ماده 350 ـ در صورت تعدد اولياي دم ، حق قصاص براي هر يك از آنان به طور جداگانه ثابت است .
ماده 351 ـ وليّ دم ، همان ورثه مقتول است به جز زوج يا زوجه او كه حق قصاص ندارد .
ماده 352 ـ اگر حق قصاص ، به هر علت ، تبديل به ديه شود يا به مال يا حقي مصالحه شود ، همسر مقتول نيز از آن ارث مي برد . اگر برخي از اولياي دم ، خواهان قصاص و برخي خواهان ديه باشند ، همسر مقتول ، از سهم ديه كساني كه خواهان ديه مي باشند ، ارث مي برد .
ماده 353 ـ هرگاه صاحب حق قصاص فوت كند ، حق قصاص به ورثه او مي رسد حتي اگر همسر مجنيٌ عليه باشد .
ماده 354 ـ اگر مجنيٌ عليه يا همه اولياي دم يا برخي از آنان ، صغير يا مجنون باشند ، وليّّ آنان با رعايت مصلحتشان حق قصاص ، مصالحه و گذشت دارد و همچنين مي تواند تا زمان بلوغ يا افاقه آنان منتظر بماند . اگر برخي از اولياي دم ، كبير و عاقل و خواهان قصاص باشند ، مي توانند مرتكب را قصاص كنند لكن در صورتي كه ولي صغير يا مجنون خواهان اداء يا تأمين سهم ديه مولي عليه خود از سوي آنها باشد بايد مطابق خواست او عمل كنند . مفاد اين ماده ، در مواردي كه حق قصاص به علت مرگ مجنيٌ عليه يا وليّ دم به ورثه آنان منتقل مي شود نيز جاري است . اين حكم درمورد جناياتي كه پيش از لازم الاجراء شدن اين قانون واقع شده است نيز جاري است .
ماده 355 ـ در مورد ماده ( 354 ) اين قانون ، جنين در صورتي وليّدم محسوب مي شود كه زنده متولد شود .
ماده 356 ـ اگر مقتول يا مجنيٌ عليه يا وليّ دمي كه صغير يا مجنون است ولي نداشته باشد و يا وليّ او شناخته نشود و يا به او دسترسي نباشد ، وليّ او ، مقام رهبري است و رييس قوه قضاييه با استيذان از مقام رهبري و در صورت موافقت ايشان ، اختيار آن را به دادستان هاي مربوط تفويض مي كند .
ماده 357 ـ اگر مرتكب يا شريك در جنايت عمدي ، از ورثه باشد ، وليّ دم به شمار نمي آيد و حق قصاص و ديه ندارد و حق قصاص را نيز به ارث نمي برد .
ماده 358 ـ اگر مجنيٌ عليه يا وليّ دم ، صغير يا مجنون باشد و وليّ او ، مرتكب جنايت عمدي شود يا شريك در آن باشد ، در اين مورد ، ولايت ندارد .
ماده 359 ـ در موارد ثبوت حق قصاص ، اگر قصاص مشروط به رد فاضل ديه نباشد ، مجنيٌ عليه يا وليّ دم ، تنها مي تواند قصاص يا گذشت نمايد و اگر خواهان ديه باشد ، نياز به مصالحه با مرتكب و رضايت او دارد .
ماده 360 ـ در مواردي كه اجراي قصاص ، مستلزم پرداخت فاضل ديه به قصاص شونده است ، صاحب حق قصاص ، ميان قصاص با رد فاضل ديه و گرفتن ديه مقرر در قانون ولو بدون رضايت مرتكب مخير است .
ماده 361 ـ اگر مجنيٌ عليه يا وليّ دم ، گذشت و اسقاط حق قصاص را مشروط به پرداخت وجه المصالحه يا امر ديگري كند ، حق قصاص تا حصول شرط ، براي او باقي است .
ماده 362 ـ اگر پس از مصالحه يا گذشت مشروط ، مرتكب حاضر يا قادر به پرداخت وجه المصالحه يا انجام دادن تعهد خود نباشد يا شرط محقق نشود ، حق قصاص محفوظ است و پرونده براي بررسي به همان دادگاه ارجاع مي شود مگر مصالحه شامل فرض انجام ندادن تعهد نيز باشد .
ماده 363 ـ گذشت يا مصالحه ، پيش از صدور حكم يا پس از آن ، موجب سقوط حق قصاص است .
ماده 364 ـ رجوع از گذشت پذيرفته نيست . اگر مجنيٌ عليه يا وليّ دم ، پس از گذشت ، مرتكب را قصاص كند ، مستحق قصاص است .
ماده 365 ـ در قتل و ساير جنايات عمدي ، مجنيٌ عليه مي تواند پس از وقوع جنايت و پيش از فوت ، از حق قصاص گذشت كرده يا مصالحه نمايد و اولياي دم و وارثان نمي توانند پس از فوت او ، حسب مورد ، مطالبه قصاص يا ديه كنند ، لكن مرتكب به تعزير مقرر در كتاب پنجم « تعزيرات » محكوم مي شود .
ماده 366 ـ اگر وقوع قتل هاي عمد ازجانب دو يا چند نفر ثابت باشد ، لكن مقتول هر قاتلي مردد باشد مانند اينكه دو نفر ، توسط دو نفر به قتل رسيده باشند و اثبات نشود كه هر كدام به دست كدام قاتل كشته شده است ، اگر اولياي هر دو مقتول ، خواهان قصاص باشند ، هر دو قاتل قصاص مي شوند و اگر اولياي يكي از دو مقتول ، به هر سبب ، حق قصاص نداشته باشند يا آن را ساقط كنند ، حق قصاص اولياي مقتول ديگر نيز به سبب مشخص نبودن قاتل ، به ديه تبديل مي شود .
تبصره ـ مفاد اين ماده ، در جنايت عمدي بر عضو نيز جاري است مشروط بر آنكه جنايت هاي وارده بر مجنيٌ عليهم يكسان باشد لكن اگر جنايت هاي وارده بر هر يك از مجنيٌ عليهم با جنايت هاي ديگري متفاوت باشد ، امكان قصاص حتي در فرضي كه همه مجنيٌ عليهم خواهان قصاص باشند نيز منتفي است و به ديه تبديل مي شود .
ماده 367 ـ درماده ( 366 ) اين قانون ، اگر اولياي هر دو مجنيٌ عليه ، خواهان قصاص باشند و دو مجنيٌ عليه از نظر ديه ، يكسان نباشند و ديه مرتكبان بيش از ديه مجنيٌ عليهم باشد ، مانند اينكه هر دو قاتل ، مرد باشند و يكي از دو مقتول ، زن باشد ، خواهان قصاص از سوي زن بايد نصف ديه كامل را بپردازد كه در اين صورت ، به سبب مشخص نبودن مرتكب قتل زن ، فاضل ديه مذكور ميان مرتكبان به نسبت مساوي تقسيم مي شود .
تبصره ـ ديه موضوع اين ماده طبق اين قانون و قبل از قصاص به مستحق پرداخت مي شود .
فصل ششم ـ شركت در جنايت
ماده 368 ـ اگر عده اي ، آسيب هايي را بر مجنيٌ عليه وارد كنند و تنها برخي از آسيب ها موجب قتل او شود فقط واردكنندگان اين آسيب ها ، شريك در قتل مي باشند و ديگران حسب مورد ، به قصاص عضو يا پرداخت ديه محكوم مي شوند .
ماده 369 ـ قتل يا هرجنايت ديگر ، مي تواند نسبت به هر يك از شركا حسب مورد عمدي ، شبه عمدي يا خطاي محض باشد .
ماده 370 ـ ثابت نبودن حق قصاص بر بعضي از شركا ، به هر دليل ، مانند فقدان شرطي از شرايط معتبر در قصاص يا غيرعمدي بودن جنايت نسبت به او ، مانع از حق قصاص بر ديگر شركا نيست و هريك از شركا حكم خود را دارند .
ماده 371 ـ هرگاه كسي آسيبي به شخصي وارد كند و بعد از آن ديگري او را به قتل برساند قاتل همان نفردوم است اگرچه آسيب سابق به تنهايي موجب مرگ مي گرديد و اولي فقط به قصاص عضو محكوم مي شود .
ماده 372 ـ هرگاه كسي آسيبي به شخصي وارد كند به گونه اي كه وي را در حكم مرده قرار دهد و تنها آخرين رمق حيات در او باقي بماند و در اين حال ديگري با انجام رفتاري به حيات غيرمستقر او پايان دهد نفر اول قصاص مي شود و نفر دوم به مجازات جنايت بر ميّت محكوم مي گردد . حكم اين ماده و ماده ( 371 ) اين قانون در مورد جنايات غيرعمدي نيز جاري است .
ماده 373 ـ در موارد شركت در جنايت عمدي ، حسب مورد ، مجنيٌ عليه يا وليّ دم مي تواند يكي از شركا در جنايت عمدي را قصاص كند و ديگران بايد بلافاصله سهم خود از ديه را به قصاص شونده بپردازند و يا اينكه همه شركا يا بيش از يكي از آنان را قصاص كند ، مشروط بر اينكه ديه مازاد بر جنايت پديدآمده را پيش از قصاص ، به قصاص شوندگان بپردازد . اگر قصاص شوندگان همه شركا نباشند ، هر يك از شركا كه قصاص نمي شود نيز بايد سهم خود از ديه جنايت را به نسبت تعداد شركا بپردازد .
تبصره ـ اگر مجنيٌ عليه يا وليّ دم ، خواهان قصاص برخي از شركا باشد و از حق خود نسبت به برخي ديگر مجاني گذشت كند يا با آنان مصالحه نمايد ، در صورتي كه ديه قصاص شوندگان بيش از سهم جنايتشان باشد ، بايد پيش از قصاص ، مازاد ديه آنان را به قصاص شوندگان بپردازد .
ماده 374 ـ هرگاه ديه جنايت ، بيش از ديه مقابل آن جنايت در مرتكب باشد مانند اين كه زني ، مردي را يا غير مسلماني ، مسلماني را عمداً به قتل برساند يا دست وي را قطع كند ، اگر مرتكب يك نفر باشد ، صاحب حق قصاص افزون بر قصاص ، حق گرفتن فاضل ديه را ندارد و اگر مرتكبان متعدد باشند ، صاحب حق قصاص مي تواند پس از پرداخت مازاد ديه قصاص شوندگان بر ديه جنايت به آنان ، همگي را قصاص كند . همچنين مي تواند به اندازه ديه جنايت ، از شركا در جنايت ، قصاص كند و چيزي نپردازد ، كه در اين صورت ، شركايي كه قصاص نمي شوند ، سهم ديه خود از جنايت را به قصاص شوندگان مي پردازند . افزون بر اين ، صاحب حق قصاص مي تواند يكي از آنان را كه ديه اش كمتر از ديه جنايت است ، قصاص كند و فاضل ديه را از ديگر شركا بگيرد لكن صاحب حق قصاص نمي تواند بيش از اين مقدار را از هريك مطالبه كند ، مگر در صورتي كه بر مقدار بيشتر مصالحه نمايد . همچنين اگر صاحب حق قصاص خواهان قصاص همه آنان كه ديه مجموعشان بيش از ديه جنايت است باشد ، نخست بايد فاضل ديه قصاص شونده نسبت به سهمش از جنايت را به او بپردازد و سپس قصاص نمايد .
فصل هفتم ـ اكراه در جنايت
ماده 375 ـ اكراه در قتل مجوز قتل نيست و مرتكب ، قصاص مي شود و اكراه كننده ، به حبس ابد محكوم مي گردد .
تبصره 1 ـ اگر اكراه شونده طفل غيرمميز يا مجنون باشد فقط اكراه كننده محكوم به قصاص است .
تبصره 2 ـ اگر اكراه شونده طفل مميز باشد عاقله او ديه مقتول را مي پردازد و اكراه كننده به حبس ابد محكوم مي شود .
ماده 376 ـ مجازات حبس ابد براي اكراه كننده مشروط به وجود شرايط عمومي قصاص در اكراه كننده و حق اولياي دم مي باشد و قابل گذشت و مصالحه است . اگر اكراه كننده به هر علت به حبس ابد محكوم نشود ، به مجازات معاون در قتل محكوم مي شود .
ماده 377 ـ اكراه در جنايت بر عضو موجب قصاص اكراه كننده است .
ماده 378 ـ ادعاي اكراه برجنايت بر عضو بايد در دادگاه ثابت شود و درصورت عدم اثبات با سوگند صاحب حق قصاص ، مباشر قصاص مي شود .
ماده 379 ـ هرگاه كسي ديگري را به رفتاري اكراه كند كه موجب جنايت بر اكراه شونده گردد ، جنايت عمدي است و اكراه كننده قصاص مي شود مگر اكراه كننده قصد جنايت بر او را نداشته و آگاهي و توجه به اينكه اين اكراه نوعاً موجب جنايت بر او مي شود نيز نداشته باشد كه در اين صورت جنايت شبه عمدي است و اكراه كننده به پرداخت ديه محكوم مي شود .
ماده 380 ـ اگر شخصي براي دفاع و رهايي از اكراه با رعايت شرايط مقرر در دفاع مشروع ، مرتكب قتل اكراه كننده شود يا آسيبي به او وارد كند ، قصاص ، ديه و تعزير ندارد .
بخش دوم ـ قصاص نفس
ماده 381 ـ مجازات قتل عمدي در صورت تقاضاي وليّ دم و وجود ساير شرايط مقرر در قانون ، قصاص و در غير اين صورت مطابق مواد ديگر اين قانون از حيث ديه و تعزير عمل مي گردد .
ماده 382 ـ هرگاه زن مسلماني عمداً كشته شود ، حق قصاص ثابت است لكن اگر قاتل ، مرد مسلمان باشد ، وليّ دم بايد پيش از قصاص ، نصف ديه كامل را به او بپردازد و اگر قاتل ، مرد غيرمسلمان باشد ، بدون پرداخت چيزي قصاص مي شود . در قصاص مرد غيرمسلمان به سبب قتل زن غيرمسلمان ، پرداخت مابه التفاوت ديه آنها لازم است .
ماده 383 ـ اگر يك نفر ، دو يا چند نفر را عمداً به قتل برساند ، اولياي دم هر يك از مقتولان مي توانند به تنهايي و بدون گرفتن رضايت اولياي مقتولان ديگر و بدون پرداخت سهمي از ديه به آنان اقدام به قصاص كنند .
ماده 384 ـ اگر يك نفر ، دو يا چند نفر را عمداً به قتل برساند و اولياي دم همه مقتولان ، خواهان قصاص باشند ، قاتل بدون اينكه ديه اي بپردازد ، قصاص مي شود . اگر اولياي دم برخي از مقتولان ، خواهان قصاص باشند و اولياي دم مقتول يا مقتولان ديگر ، خواهان ديه باشند ، درصورت موافقت قاتل به پرداخت ديه به آنان در مقابل گذشت از حق قصاص شان ، ديه آنان از اموال قاتل پرداخت مي شود و بدون موافقت قاتل ، حق أخذ ديه از او و يا اموالش را ندارند .
ماده 385 ـ اگر قتل در يكي از ماه هاي حرام ( محرم ، رجب ، ذي القعده و ذي الحجه ) يا در حرم مكه مكرمه واقع شده باشد يا قاتل در زمان يا مكان مذكور ، قصاص گردد و قصاص مستلزم پرداخت فاضل ديه از سوي وليّ دم به قاتل باشد ، فاضل ديه تغليظ نمي شود . همچنين ديه اي كه وليّ دم به ديگر اولياء مي پردازد تغليظ نمي شود ، لكن اگر قتل در زمان يا مكان مذكور باشد ، ديه اي كه شركاي قاتل ، به علت سهمشان از جنايت ، حسب مورد به قصاص شونده يا وليّ دم و يا به هر دو آنان مي پردازند ، تغليظ مي شود .
بخش سوم ـ قصاص عضو
فصل اول ـ موجب قصاص عضو
ماده 386 ـ مجازات جنايت عمدي بر عضو در صورت تقاضاي مجنيٌ عليه يا وليّ او و وجود ساير شرايط مقرر در قانون ، قصاص و در غيراين صورت مطابق قانون از حيث ديه و تعزير عمل مي گردد .
ماده 387 ـ جنايت برعضو عبارت از هر آسيب كمتر از قتل مانند قطع عضو ، جرح و صدمه هاي وارد بر منافع است .
ماده 388 ـ زن و مرد مسلمان ، در قصاص عضو برابرند و مرد به سبب آسيبي كه به زن وارد مي كند ، به قصاص محكوم مي شود لكن اگر ديه جنايت وارد بر زن ، مساوي يا بيش از ثلث ديه كامل باشد ، قصاص پس از پرداخت نصف ديه عضو مورد قصاص به مرد ، اجراء مي شود . حكم مذكور درصورتي كه مجنيٌ عليه زن غيرمسلمان و مرتكب مرد غيرمسلمان باشد نيز جاري است . ولي اگر مجنيٌ عليه ، زن مسلمان و مرتكب ، مرد غيرمسلمان باشد ، مرتكب بدون پرداخت نصف ديه ، قصاص مي شود .
ماده 389 ـ اگر به علت يك يا چند ضربه ، جنايت هاي متعددي در يك يا چند عضو به وجود آيد ، حق قصاص براي هر جنايت ، به طور جداگانه ثابت است و مجنيٌ عليه مي تواند درباره بعضي با مرتكب مصالحه نمايد ، نسبت به بعضي ديگر گذشت و بعضي را قصاص كند .
ماده 390 ـ اگر جنايت بر عضو ، داراي مراتب باشد ، مجنيٌ عليه مي تواند با رضايت مرتكب قسمتي از جنايت را قصاص كند مانند آنكه در جراحت موضحه به متلاحمه و در قطع دست از آرنج به قطع دست از مچ بسنده و از قصاص قسمت ديگر گذشت يا مصالحه نمايد .
ماده 391 ـ هرگاه كسي جنايت عمدي بر اعضاي متعدد يك نفر وارد كند و امكان قصاص همه آنها نباشد مانند اينكه هر دو دست يك نفر را قطع كند و خود يك دست بيشتر نداشته باشد ، مرتكب در مقابل جنايت هايي كه قصاص آن امكان دارد ، قصاص مي شود و براي ديگر جنايات ، به پرداخت ديه و تعزير مقرر در كتاب پنجم « تعزيرات » محكوم مي شود .
ماده 392 ـ هرگاه كسي جنايت عمدي براعضاي چند نفر وارد كند ، اگر امكان قصاص همه آنها باشد ، قصاص مي شود و اگر امكان قصاص براي همه جنايات نباشد مجنيٌ عليه اول كه جنايت بر او پيش از ديگري واقع شده است ، در استيفاي قصاص مقدّم است و در صورت انجام قصاص ، مرتكب براي جناياتي كه محلي براي قصاص آن نيست به پرداخت ديه و تعزير مقرر در كتاب پنجم « تعزيرات » محكوم مي شود . اگر وقوع دو جنايت ، در يك زمان باشد ، هريك از دو مجنيٌ عليه مي توانند مبادرت به قصاص كنند و پس از استيفاي قصاص ، براي ديگر جنايت هايي كه قصاص ممكن نيست ، مرتكب به پرداخت ديه و تعزير مقرر در كتاب پنجم « تعزيرات » محكوم مي شود . درصورتي كه پس از قصاص اول ، محل قصاص براي مجنيٌ عليه دوم باقي باشد لكن كمتر از عضو مورد جنايت از او باشد ، مي تواند مقدار موجود را قصاص كند و مابه التفاوت را ديه بگيرد مانند اينكه مرتكب ، نخست انگشت دست راست كسي و آن گاه دست راست شخص ديگري را قطع كرده باشد كه در اين صورت ، مجنيٌ عليه اول در اجراي قصاص مقدّم است و با اجراي قصاص او ، مجنيٌ عليه دوم مي تواند دست راست مرتكب را قصاص كند و ديه انگشت خود را نيز از او بگيرد .
فصل دوم ـ شرايط قصاص عضو
ماده 393 ـ در قصاص عضو ، علاوه بر شرايط عمومي قصاص ، شرايط زير با تفصيلي كه در اين قانون بيان مي شود ، بايد رعايت شود :
الف ـ محلِ عضوِ مورد قصاص ، با مورد جنايت يكي باشد .
ب ـ قصاص با مقدار جنايت ، مساوي باشد .
پ ـ خوف تلف مرتكب يا صدمه بر عضو ديگر نباشد .
ت ـ قصاصِ عضوِ سالم ، در مقابل عضو ناسالم نباشد .
ث ـ قصاصِ عضو اصلي ، در مقابل عضو غيراصلي نباشد .
ج ـ قصاصِ عضو كامل در مقابل عضو ناقص نباشد .
تبصره ـ درصورتي كه مجرم دست راست نداشته باشد دست چپ او و چنانچه دست چپ هم نداشته باشد پاي او قصاص مي شود .
ماده 394 ـ رعايت تساوي مقدار طول و عرض ، در قصاص جراحات لازم است لكن اگر طول عضو مورد قصاص ، كمتر از طول عضو آسيب ديده در مجنيٌ عليه باشد ، قصاص نبايد به عضو ديگر سرايت كند و نسبت به مازاد جنايت ، ديه گرفته مي شود لكن ميزان در عمق جنايت ، صدق عنوان جنايت وارده است .
ماده 395 ـ اگر عضو مورد جنايت ، سالم يا كامل باشد و عضو مرتكب ، ناسالم يا ناقص باشد ، مجنيٌ عليه مي تواند قصاص كند يا با رضايت مرتكب ، ديه بگيرد .
تبصره ـ عضو ناسالم ، عضوي است كه منفعت اصلي آن از بين رفته باشد مانند عضو فلج و در غيراين صورت ، عضو سالم محسوب مي شود ، هر چند داراي ضعف يا بيماري باشد .
ماده 396 ـ عضو قوي و صحيح ، در برابر عضو ضعيف و معيوب غيرفلج ، قصاص مي شود .
ماده 397 ـ عضو كامل ، در برابر عضو ناقص قصاص نمي شود لكن عضو ناقص ، در برابر عضو كامل قصاص مي شود كه در اين صورت ، مرتكب بايد مابه التفاوت ديه را بپردازد .
تبصره ـ عضو ناقص ، عضوي است كه فاقد بخشي از اجزاء باشد مانند دستي كه فاقد يك يا چند انگشت يا فاقد بخشي از يك يا چند انگشت است .
ماده 398 ـ اگر عضو مورد جنايت و عضو مورد قصاص ، هر دو ناقص يا ناسالم باشند ، فقط درصورتي كه نقصان و عدم سلامت در عضو مورد قصاص ، مساوي يا بيشتر از عضو مورد جنايت باشد ، حق قصاص ثابت است .
ماده 399 ـ اگر عضو مورد جنايت ، زائد باشد و مرتكب ، عضو زائد مشابه نداشته باشد ، به پرداخت اَرش محكوم مي شود .
ماده 400 ـ اگر رعايت تساوي در طول و عرض و عمق جنايت ، ممكن نباشد و قصاص به مقدار كمتر ممكن باشد مجنيٌ عليه مي تواند به قصاص كمتر ، اكتفاء كند و مابه التفاوت را اَرش مطالبه نمايد و يا با رضايت جاني ديه جنايت را بگيرد .
ماده 401 ـ در جنايت مأمومه ، دامغه ، جائفه ، هاشمه ، مُنَقَّله ، شكستگي استخوان و صدماتي كه موجب تغيير رنگ پوست يا ورم بدن مي شود ، قصاص ساقط است و مرتكب علاوه بر پرداخت ديه به تعزير مقرر در كتاب پنجم « تعزيرات » نيز محكوم مي شود . حكم مذكور در هر مورد ديگري كه خطر تجاوز در قصاص عضو يا منافع وجود داشته باشد نيز جاري است .
ماده 402 ـ اگر شخصي يك چشم كسي را درآورد يا كور كند ، قصاص مي شود ، گرچه مرتكب بيش از يك چشم نداشته باشد و ديه اي به وي پرداخت نمي شود . اين حكم در مورد همه اعضاي زوج بدن جاري است .
ماده 403 ـ اگر شخصي كه داراي دو چشم است ، چشم كسي را كه فقط يك چشم دارد ، درآورد يا آن را كور كند ، مجنيٌ عليه مي تواند يك چشم مرتكب را قصاص كند و نصف ديه كامل را هم دريافت دارد يا از قصاص يك چشم مرتكب منصرف شود و ديه كامل بگيرد مگر اينكه مجنيٌ عليه يك چشم خود را قبلاً در اثر قصاص يا جنايتي كه استحقاق ديه آن را داشته است ، از دست داده باشد ، كه در اين صورت مي تواند يك چشم مرتكب را قصاص كند و يا با رضايت مرتكب ، نصف ديه كامل را دريافت نمايد .
ماده 404 ـ اگر شخصي بدون آسيب رساندن به حدقه چشم ديگري ، بينايي آن را از بين ببرد ، فقط بينايي چشم مرتكب ، قصاص مي شود . چنانچه بدون آسيب به حدقه چشم مرتكب ، قصاص ممكن نباشد ، تبديل به ديه مي شود و مرتكب به پرداخت ديه و تعزير مقرر در قانون محكوم مي شود .
ماده 405 ـ چشم سالم ، در برابر چشم هايي كه از لحاظ ديد و يا شكل ، متعارف نيستند ، قصاص مي شود .
ماده 406 ـ پلك داراي مژه ، در برابر پلك بدون مژه قطع نمي شود لكن پلك چشم بينا در برابر پلك چشم نابينا قصاص مي شود .
ماده 407 ـ قطع لاله گوش كه موجب زوال شنوايي يا قطع بيني كه موجب زوال بويايي شود ، دو جنايت محسوب مي شود .
ماده 408 ـ قطع بيني يا گوش ، موجب قصاص است گرچه حسب مورد حس بويايي و شنوايي نداشته باشند .
ماده 409 ـ قطع زبان يا لب ، موجب قصاص است و بايد مقدار و محل آنها رعايت شود .
ماده 410 ـ اگر شخص گويا ، زبان كسي را كه لال است قطع كند ، قصاص ساقط است و ديه گرفته مي شود لكن زبان كسي كه لال است ، در برابر زبان لال ديگري و زبان گويا قصاص مي شود و زبان داراي حس چشايي در برابر زبان بدون حس چشايي قصاص مي شود .
ماده 411 ـ زبان گويا در برابر زبان كودكي كه هنوز به حد سخن گفتن نرسيده است ، قصاص مي شود مگرآن كه لال بودن كودك ثابت شود .
ماده 412 ـ اگر كسي دندان ديگري را بشكند يا بكند به قصاص محكوم مي شود و در قصاص آن ، رعايت تساوي در محل دندان ، لازم است .
ماده 413 ـ اگر دندان كسي توسط ديگري كنده شود ، چنانچه تا زمان قصاص ، دندان سالمي به جاي آن برويد ، مرتكب قصاص نمي شود و به تعزير مقرر در كتاب پنجم « تعزيرات » و اَرش جراحت و مدتي كه مجني عليه بدون دندان بوده است محكوم مي شود . اگر دندان جديد معيوب باشد ، مرتكب افزون بر محكوميت هاي مذكور ، به پرداخت ارش عيب نيز محكوم مي شود . اگر مجني عليه كودك باشد ، صدور حكم به مدت متعارف براي روييدن دندان به تأخير مي افتد و در صورت رويش دندان يك صدم ديه پرداخت مي شود . اگر مجني عليه در اين مدت فوت كند ، مرتكب افزون بر تعزير مذكور ، به پرداخت ديه محكوم مي شود .
ماده 414 ـ اگر دندان مرتكب ، شيري و دندان مجني عليه غيرشيري باشد ، مجني عليه بين قصاص دندان شيري و تأخير قصاص تا رويش دندان غيرشيري در مرتكب ، مختار است .
ماده 415 ـ اگر دندان مجني عليه پس از اجراي قصاص يا گرفتن ديه برويد ، چيزي برعهده مجني عليه نيست و اگر گرفتن ديه به جهت عدم امكان قصاص بوده باشد ديه نيز بازگردانده نمي شود .
ماده 416 ـ اگر دندان مرتكب ، پس از اجراي قصاص برويد ، مجني عليه حق قصاص دوباره آن را ندارد .
بخش چهارم ـ اجراي قصاص
فصل اول ـ مواد عمومي
ماده 417 ـ در اجراي قصاص ، اذن مقام رهبري يا نماينده او لازم است .
ماده 418 ـ استيذان از مقام رهبري در اجراي قصاص ، براي نظارت بر صحت اجراء و رعايت حقوق صاحب حق قصاص و اطراف ديگر دعوي است و نبايد مراسم استيذان ، مانع از امكان استيفاي قصاص توسط صاحب حق قصاص و محروم شدن او از حق خود شود .
ماده 419 ـ اجراي قصاص و مباشرت در آن ، حسب مورد ، حق ولي دم و مجني عليه است كه در صورت مرگ آنان ، اين حق به ورثه ايشان منتقل مي شود و بايد پس از استيذان از مقام رهبري از طريق واحد اجراي احكام كيفري مربوط انجام گيرد .
ماده 420 ـ اگر صاحب حق قصاص ، برخلاف مقررات اقدام به قصاص كند به تعزير مقرر در كتاب پنجم « تعزيرات » محكوم مي شود .
ماده 421 ـ هيچ كس غير از مجني عليه يا ولي او حق قصاص مرتكب را ندارد و اگر كسي بدون اذن آنان او را قصاص كند ، مستحق قصاص است .
ماده 422 ـ در هر حق قصاصي هريك از صاحبان آن به طور مستقل حق قصاص دارند لكن هيچ يك از آنان در مقام استيفاي نبايد حق ديگران را از بين ببرد و در صورتي كه بدون اذن و موافقت ديگر افرادِ خواهانِ قصاص ، مبادرت به استيفاي قصاص كند ، ضامن سهم ديه ديگران است .
ماده 423 ـ در هر حق قصاصي اگر بعضي از صاحبان آن ، خواهان ديه باشند يا از قصاص مرتكب گذشت كرده باشند ، كسي كه خواهان قصاص است بايد نخست سهم ديه ديگران را در صورت گذشت آنان به مرتكب و در صورت درخواست ديه به خود آنان بپردازد .
ماده 424 ـ در هر حق قصاصي اگر بعضي از صاحبان آن ، غايب باشند و مدت غيبت آنان كوتاه باشد صدور حكم تا آمدن غايب به تعويق مي افتد و اگر غيبت طولاني باشد و يا اميدي به بازگشتن آنان نباشد مقام رهبري به عنوان ولي غايب به جاي آنان تصميم مي گيرد و چنانچه زمان بازگشت معلوم نباشد مقام رهبري براي آنها پس از گذشت زمان كوتاه و قبل از طولاني شدن زمان غيبت اتخاذ تصميم مي نمايد ، كساني كه حاضرند ، مي توانند پس از تأمين سهم غايبان در دادگاه ، قصاص كنند و اگر حاضران ، گذشت كنند يا با او مصالحه نمايند ، حق قصاص غايبان محفوظ است و اگر آنان پس از حاضر شدن ، خواهان قصاص باشند ، بايد نخست سهم ديه كساني را كه گذشت نموده اند يا با مرتكب مصالحه كرده اند به مرتكب بپردازند و سپس قصاص كنند .
ماده 425 ـ اگر مرتكب عمداً جنايتي بر ديگري وارد كند و ديه جنايت وارد شده بر مجني عليه بيش از ديه آن در مرتكب باشد مانند آنكه زن مسلماني مرد مسلماني را به قتل برساند صاحب حق قصاص نمي تواند افزون بر قصاص ، تفاوت ديه را نيز مطالبه كند .
ماده 426 ـ در موارد ثبوت حق قصاص ، اگر ديه جنايت وارده بر مجني عليه كمتر از ديه آن در مرتكب باشد ، صاحب حق قصاص درصورتي مي تواند قصاص را اجراء كند كه نخست فاضل ديه را به او بپردازد و بدون پرداخت آن اجراي قصاص جايز نيست و درصورت مخالفت و اقدام به قصاص ، افزون بر الزام به پرداخت فاضل ديه ، به مجازات مقرر در كتاب پنجم « تعزيرات » محكوم مي شود .
ماده 427 ـ در مواردي كه صاحب حق قصاص براي اجراي قصاص بايد بخشي از ديه را به ديگر صاحبان حق قصاص بپردازد ، پرداخت آن بايد پيش از قصاص صورت گيرد و در صورت تخلفِ صاحبِ حقِ قصاص از اين امر ، افزون بر پرداخت ديه مذكور به مجازات مقرر دركتاب پنجم « تعزيرات » محكوم مي شود .
ماده 428 ـ در مواردي كه جنايت ، نظم و امنيت عمومي را بر هم زند يا احساسات عمومي را جريحه دار كند و مصلحت در اجراي قصاص باشد لكن خواهان قصاص تمكن از پرداخت فاضل ديه يا سهم ديگر صاحبان حق قصاص را نداشته باشد ، با درخواست دادستان و تأييد رييس قوه قضاييه ، مقدار مذكور از بيت المال پرداخت مي شود .
ماده 429 ـ در مواردي كه محكوم به قصاص ، در زندان است و صاحب حق قصاص ، بدون عذر موجه يا به علت ناتواني در پرداخت فاضل ديه يا به جهت انتظار براي بلوغ يا افاقه ولي دم يا مجني عليه ، مرتكب را در وضعيت نامعين رها نمايد ، با شكايت محكوم عليه از اين امر ، دادگاه صادركننده حكم ، مدت مناسبي را مشخص و به صاحب حق قصاص اعلام مي كند تا ظرف مهلت مقرر نسبت به گذشت ، مصالحه يا اجراي قصاص اقدام كند . در صورت عدم اقدام او در اين مدت ، دادگاه مي تواند پس از تعيين تعزير براساس كتاب پنجم « تعزيرات » و گذشتن مدت زمان آن با أخذ وثيقه مناسب و تأييد رييس حوزه قضايي و رييس كل دادگستري استان تا تعيين تكليف از سوي صاحب حق قصاص ، مرتكب را آزاد كند .
ماده 430 ـ در موارد لزوم پرداخت فاضل ديه اگر مقتول يا صاحب حق قصاص ، طلبي از مرتكب داشته باشد ، طلب مذكور با رضايت صاحب آن ، هرچند بدون رضايت مرتكب ، به عنوان فاضل ديه ، قابل محاسبه است .
ماده 431 ـ فاضل ديه يا سهم پرداختي شركا از ديه جنايت ، متعلق به قصاص شونده است و او مي تواند آن را به صاحب حق قصاص يا شركاي خود ببخشد و يا هر نوع تصرف مالكانه ديگري در آن انجام دهد لكن اگر آن را دريافت كرده باشد و قصاص صورت نگيرد ، بايد آن را برگرداند .
ماده 432 ـ هرگاه مجني عليه پيش از استيفاي حقِ قصاص ، فوت كند و تركه او براي اداي ديون او كافي نباشد ، صاحب حق قصاص ، بدون اداء يا تضمين آن ديون ، حق استيفاي قصاص را دارد لكن حق گذشت مجاني ، بدون اداء يا تضمين ديون را ندارد و اگر به هر علت ، قصاص به ديه تبديل شود ، بايد در اداي ديون مذكور صرف شود . اين حكم در مورد تركه مقتول نيز جاري است .
ماده 433 ـ اگر مجني عليه يا همه اولياي دم ، پيش از قصاص يا در حين اجراي آن از قصاص مرتكب گذشت كنند ، قصاص متوقف مي شود و آنان ضامن خساراتي كه در حين اجراي قصاص به مرتكب رسيده است ، نمي باشند و اگر برخي از آنان گذشت نمايند يا مصالحه كنند ، خواهان قصاص بايد پيش از اجراي قصاص ، سهم آن ها را حسب مورد به آنان يا مرتكب بپردازد .
ماده 434 ـ هرگاه كسي فردي را كه مرتكب جنايت عمدي شده است فراري دهد به تحويل وي الزام مي شود . اگر در موارد قتل و جنايت بر عضو كه منجر به قطع يا نقص عضو يا از بين رفتن يكي از منافع آن شده است ، بازداشت فراري دهنده مؤثر در حضور مرتكب يا الزام فراري دهنده به احضار مرتكب باشد ، دادگاه بايد با درخواست صاحب حق قصاص تا زمان دستگيري مرتكب ، فراري دهنده را بازداشت كند . اگر مرتكب پيش از دستگيري بميرد يا دستگيري وي متعذّر شود يا صاحب حق قصاص رضايت دهد ، فراري دهنده آزاد مي شود و صاحب حق قصاص در همه موارد قصاص نفس و عضو ، مي تواند در صورت فوت مرتكب يا تعذر دستگيري او ، ديه را از اموال وي يا فراري دهنده بگيرد . فراري دهنده مي تواند پس از پرداخت ديه براي دريافت آن به مرتكب رجوع كند .
ماده 435 ـ هرگاه در جنايت عمدي ، به علت مرگ يا فرار ، دسترسي به مرتكب ممكن نباشد با درخواست صاحب حق ، ديه جنايت از اموال مرتكب پرداخت مي شود و در صورتي كه مرتكب مالي نداشته باشد در خصوص قتل عمد ، ولي دم مي تواند ديه را از عاقله بگيرد و در صورت نبود عاقله يا عدم دسترسي به آن ها يا عدم تمكن آن ها ، ديه از بيت المال پرداخت مي شود و در غيرقتل ، ديه بر بيت المال خواهد بود . چنانچه پس از اخذ ديه ، دسترسي به مرتكب جنايت اعم از قتل و غيرقتل ، ممكن شود درصورتي كه اخذ ديه به جهت گذشت از قصاص نباشد ، حق قصاص حسب مورد براي ولي دم يا مجني عليه محفوظ است ، لكن بايد قبل از قصاص ، ديه گرفته شده را برگرداند .
فصل دوم ـ اجراي قصاص نفس
ماده 436 ـ قصاص نفس فقط به شيوه هاي متعارف ، كه كمترين آزار را به قاتل مي رساند ، جايز است و مثله كردن او پس از قصاص ، ممنوع و موجب ديه و تعزير مقرر در كتاب پنجم « تعزيرات » است .
ماده 437 ـ زن حامله ، كه محكوم به قصاص نفس است ، نبايد پيش از وضع حمل قصاص شود . اگر پس از وضع حمل نيز بيم تلف طفل باشد ، تا زماني كه حيات طفل محفوظ بماند ، قصاص به تأخير مي افتد .
ماده 438 ـ اگر پس از اجراي قصاص نفس ، قاتل زنده بماند ، حق قصاص براي ولي دم محفوظ است لكن اگر وي را به گونه اي كه جايز نيست ، قصاص كرده باشد ، در صورتي كه قاتل آسيب ببيند مشروط به شرايط قصاص عضو از جمله عدم خوف تلف ولي دم ، قاتل حق قصاص عضو او را دارد و حق قصاص نفس نيز براي ولي دم باقي است ولي قبل از اجراي قصاص نفس ، قاتل بايد حق خود را استيفاء ، مصالحه يا گذشت كند لكن اگر ولي دم نخواهد دوباره قصاص كند ، قاتل حق قصاص او را ندارد . اگر قاتل براي فرار از قصاص نفس حاضر به گذشت ، مصالحه و استيفاي حق خود نشود با شكايت ولي دم از اين امر ، دادگاه مدت مناسبي را مشخص و به قاتل اعلام مي كند تا ظرف مهلت مقرر به گذشت ، مصالحه يا مطالبه قصاص عضو اقدام كند . در صورت عدم اقدام او در اين مدت ، ولي دم به تعزير مقرر در قانون محكوم مي شود و با مطالبه او قصاص نفس اجراء مي گردد و حق قصاص عضو براي ورثه جاني ، محفوظ است .
فصل سوم ـ اجراي قصاص عضو
ماده 439 ـ ابزار قطع و جرح در قصاص عضو بايد تيز ، غيرآلوده و مناسب با اجراي قصاص باشد و ايذاء مرتكب ، بيش از مقدار جنايت او ممنوع و موجب تعزير مقرر در قانون است . اگر مرتكب ، بيمار يا شرايط زمان و مكان به گونه اي باشد كه در قصاص ، بيم سرايت به نفس يا صدمه ديگر باشد ، در صورت امكان ، موانع رفع و قصاص اجراء مي شود . در غيراين صورت تا برطرف شدن بيم سرايت ، قصاص به تأخير مي افتد .
ماده 440 ـ قصاص عضو را مي توان فوراً اجراء كرد لكن اگر علم به سرايت وجود نداشته باشد و قصاص اجراء شود و پس از آن ، جنايت سرايت كند و سرايت پديد آمده ، عمدي محسوب شود ، مرتكب حسب مورد ، به قصاص نفس يا عضو محكوم مي شود لكن پيش از اجراي قصاص نفس ولي دم بايد ، ديه جنايتي را كه به عنوان قصاص عضو بر مرتكب وارد شده است به او بپردازد و اگر سرايت پديد آمده ، غيرعمدي محسوب شود ، مرتكب به ديه جنايتي كه به وسيله سرايت ، پديد آمده است ، محكوم مي شود و ديه مقداري كه قصاص شده است كسر نمي شود .
ماده 441 ـ براي رعايت تساوي قصاص عضو با جنايت ، بايد حدود جراحت كاملاً اندازه گيري شود و هر چيزي كه مانع از استيفاي قصاص يا موجب ازدياد آن باشد ، برطرف گردد .
ماده 442 ـ اگر مرتكب به سبب حركت يا غيرآن ، موجب شود كه قصاص بيش از جنايت انجام شود ، قصاص كننده ضامن نيست و اگر قصاص كننده يا فرد ديگري موجب زياده باشد حسب مورد به قصاص يا ديه محكوم مي شود .
ماده 443 ـ اگر زن حامله ، محكوم به قصاص عضو باشد و در اجراي قصاص ، پيش يا پس از وضع حمل ، بيم تلف يا آسيب بر طفل باشد ، قصاص تا زماني كه بيم مذكور بر طرف شود به تأخير مي افتد .
ماده 444 ـ قصاص كردن مرتكب در جنايت بر عضو ، بدون بيهوش كردن وي يا بي حس كردن عضو او ، حق مجني عليه است مگر اين كه جنايت درحال بيهوشي يا بي حسي عضو مجني عليه اتفاق افتاده باشد .
ماده 445 ـ مداوا و بيهوش كردن مرتكب و بي حس كردن عضو او پس از اجراي قصاص جايز است .
ماده 446 ـ اگر شخصي همه يا مقداري از عضو ديگري را قطع كند و مجني عليه قسمت جدا شده را پيوند بزند ، قصاص ساقط نمي شود .
ماده 447 ـ در كليه مواردي كه در اين كتاب به كتاب پنجم « تعزيرات » ارجاع داده شده است ، در خصوص قتل عمدي مطابق ماده ( 612 ) آن قانون و در ساير جنايات عمدي مطابق ماده ( 614 ) و تبصره آن عمل مي شود .
كتاب چهارم ـ ديات
بخش اول ـ مواد عمومي
فصل اول ـ تعريف ديه و موارد آن
ماده 448 ـ ديه مقدر ، مال معيني است كه در شرع مقدس به سبب جنايت غيرعمدي بر نفس ، عضو يا منفعت ، يا جنايت عمدي در مواردي كه به هر جهتي قصاص ندارد ، مقرر شده است .
ماده 449 ـ ارش ، ديه غيرمقدر است كه ميزان آن در شرع تعيين نشده است و دادگاه با لحاظ نوع و كيفيت جنايت و تأثير آن بر سلامت مجني عليه و ميزان خسارت وارده با در نظر گرفتن ديه مقدر و با جلب نظر كارشناس ميزان آن را تعيين مي كند . مقررات ديه مقدّر در مورد ارش نيز جريان دارد مگر اين كه در اين قانون ترتيب ديگري مقرر شود .
ماده 450 ـ در جنايت شبه عمدي ، خطاي محض و جنايت عمدي كه قصاص در آن جايز يا ممكن نيست ، در صورت درخواست مجني عليه يا ولي دم ديه پرداخت مي شود مگر به نحو ديگري مصالحه شود .
ماده 451 ـ در صورتي كه قاتل از ورثه مقتول باشد چنانچه قتل عمدي باشد از اموال و ديه مقتول و در صورتي كه خطاي محض يا شبه عمدي باشد از ديه وي ارث نمي برد . در موارد فقدان وارث ديگر ، مقام رهبري وارث است .
فصل دوم ـ ضمان ديه
ماده 452 ـ ديه ، حسب مورد حق شخصي مجني عليه يا ولي دم است و احكام و آثار مسؤوليت مدني يا ضمان را دارد . ذمه مرتكب جز با پرداخت ديه ، مصالحه ، ابراء و تهاتر ، بري نمي گردد .
تبصره ـ ورثه مقتول به جز بستگان مادري به نسبت سهم الارث از ديه مقتول نيز ارث مي برند .
ماده 453 ـ هرگاه دو يا چند نفر به نحو اشتراك مرتكب جنايت موجب ديه گردند ، حسب مورد هريك از شركا يا عاقله آنها به طور مساوي مكلّف به پرداخت ديه است .
فصل سوم ـ راه هاي اثبات ديه
ماده 454 ـ ادله اثبات ديه ، علاوه بر قسامه ، همان ادله اثبات ديون و ضمان مالي است .
ماده 455 ـ قتل عمدي موجب ديه ، به شرح مقرر در باب قصاص با قسم پنجاه مرد و قتل غيرعمدي با قسم بيست و پنج مرد ، تنها در صورت حصول لوث و فقدان ادله ديگر غير از سوگند منكر ، اثبات مي شود .
ماده 456 ـ در جنايت بر اعضاء و منافع اعم از عمدي و غيرعمدي در صورت لوث و فقدان ادله ديگر غير از سوگند منكر ، مجني عليه مي تواند با اقامه قسامه به شرح زير ، جنايت مورد ادعاء را اثبات و ديه آن را مطالبه كند . لكن حق قصاص با آن ثابت نمي شود .
الف ـ شش قسم در جنايتي كه ديه آن به مقدار ديه كامل است .
ب ـ پنج قسم در جنايتي كه ديه آن پنج ششم ديه كامل است .
پ ـ چهار قسم در جنايتي كه ديه آن دو سوم ديه كامل است .
ت ـ سه قسم در جنايتي كه ديه آن يك دوم ديه كامل است .
ث ـ دو قسم در جنايتي كه ديه آن يك سوم ديه كامل است .
ج ـ يك قسم در جنايتي كه ديه آن يك ششم ديه كامل يا كمتر از آن است .
تبصره 1 ـ در مورد هريك از بندهاي فوق در صورت نبودن نفرات لازم ، مجني عليه ، خواه مرد باشد خواه زن ، مي تواند به همان اندازه قسم را تكرار كند .
تبصره 2 ـ در هريك از موارد فوق چنانچه مقدار ديه ، بيش از مقدار مقرر در آن بند و كمتر از مقدار مقرر در بند قبلي باشد ، رعايت نصاب بيشتر لازم است .
ماده 457 ـ اگر مدعي به ترتيب فوق ، اقامه قسامه نكند ، مي تواند از مدعي عليه ، مطالبه قسامه كند و در اين صورت مدعي عليه با قسامه تبرئه مي شود .
ماده 458 ـ مقررات سوگند در قسامه همان مقررات كتاب قصاص است .
ماده 459 ـ هرگاه در اثر جنايت واقع شده مجني عليه يا ولي او مدعي زوال يا نقصان منفعت عضو شود در صورت لوث و عدم دسترسي به كارشناس مورد وثوق و عدم امكان آزمايش و اختبار موجب علم ، ادعاي مجني عليه يا ولي او با قسامه به ترتيبي كه ذكر شد ، اثبات مي شود .
ماده 460 ـ در اختلاف ميان مرتكب و مجني عليه يا ولي او نسبت به بازگشت تمام يا بخشي از منفعت زايل شده يا نقصان يافته ، در صورت فقدان دليل اثباتي ، قول مجني عليه يا ولي او با سوگند مقدم است و نوبت به اجراي قسامه نمي رسد .
ماده 461 ـ هرگاه مجني عليه در ايامي كه كارشناس مورد وثوق براي بازگشت منفعت زايل شده تعيين نموده است فوت نمايد و مرتكب ، مدعي بازگشت منفعت قبل از وفات بوده و اولياي ميت ، منكر آن باشند ، در صورتي كه مرتكب نتواند ادعاي خود را ثابت كند ، قول اولياء با سوگند مقدم است و نوبت به اجراي قسامه نمي رسد و چنانچه تنها برخي از اولياء سوگند بخورند ، ديه نسبت به سهم آنان ثابت مي شود .
فصل چهارم ـ مسؤول پرداخت ديه
ماده 462 ـ ديه جنايت عمدي و شبه عمدي برعهده خود مرتكب است .
ماده 463 ـ در جنايت خطاي محض در صورتي كه جنايت با بينه يا قسامه يا علم قاضي ثابت شود ، پرداخت ديه برعهده عاقله است و اگر با اقرار مرتكب يا نكول او از سوگند يا قسامه ثابت شد برعهده خود او است .
تبصره ـ هرگاه پس از اقرار مرتكب به جنايت خطايي ، عاقله اظهارات او را تصديق نمايد ، عاقله مسئول پرداخت ديه است .
ماده 464 ـ در موارد ثبوت اصل جنايت با شهادت ، علم قاضي يا قسامه ، اگر مرتكب مدعي خطائي بودن آن گردد و عاقله خطاء بودن جنايت را انكار نمايد ، قول عاقله با سوگند پذيرفته مي شود و ديه بر عهده مرتكب است و چنانچه عاقله از اتيان قسم نكول كند با قسم مدعي ، عاقله مكلف به پرداخت ديه است .
تبصره ـ در صورتي كه برخي از افراد عاقله سوگند ياد نمايند از پرداخت ديه معاف مي شوند و سهم آنها به وسيله مرتكب پرداخت مي گردد .
ماده 465 ـ عاقله ، مكلف به پرداخت ديه جنايت هايي كه شخص بر خود وارد مي سازد نيست .
ماده 466 ـ عاقله ، تنها مكلف به پرداخت ديه خطاي محض است ، ليكن ضامن اتلاف مالي كه به طور خطايي تلف شده است نمي باشد .
ماده 467 ـ عاقله ، مكلف به پرداخت ديه جنايت هاي كمتر از موضحه نيست ، هرچند مرتكب ، نابالغ يا مجنون باشد .
تبصره ـ هرگاه در اثر يك يا چند ضربه خطايي ، صدمات متعددي بر يك يا چند عضو وارد آيد ، ملاك رسيدن به ديه موضحه ، ديه هر آسيب به طور جداگانه است و براي ضمان عاقله ، رسيدن ديه مجموع آنها به ديه موضحه كافي نيست .
ماده 468 ـ عاقله عبارت از پدر ، پسر و بستگان ذكور نسبي پدري و مادري يا پدري به ترتيب طبقات ارث است . همه كساني كه در زمان فوت مي توانند ارث ببرند به صورت مساوي مكلف به پرداخت ديه مي باشند .
ماده 469 ـ عاقله در صورتي مسؤول است كه علاوه بر داشتن نسب مشروع ، عاقل ، بالغ و در مواعد پرداخت اقساط ديه ، تمكن مالي داشته باشد .
ماده 470 ـ در صورتي كه مرتكب ، داراي عاقله نباشد ، يا عاقله او به دليل عدم تمكن مالي نتواند ديه را در مهلت مقرر بپردازد ، ديه توسط مرتكب و در صورت عدم تمكن از بيت المال پرداخت مي شود . در اين مورد فرقي ميان ديه نفس و غير آن نيست .
ماده 471 ـ هرگاه فرد ايراني از اقليت هاي ديني شناخته شده در قانون اساسي كه در ايران زندگي مي كند ، مرتكب جنايت خطاي محض گردد ، شخصاً عهده دار پرداخت ديه است لكن در صورتي كه توان پرداخت ديه را نداشته باشد ، به او مهلت مناسب داده مي شود و اگر با مهلت مناسب نيز قادر به پرداخت نباشد ، معادل ديه توسط دولت پرداخت مي شود .
ماده 472 ـ در مواردي كه اصل جنايت ثابت شود لكن نوع آن اثبات نشود ديه ثابت و پرداخت آن برعهده مرتكب است .
ماده 473 ـ هرگاه مأموري در اجراي وظايف قانوني ، عملي را مطابق مقررات انجام دهد و همان عمل موجب فوت يا صدمه بدني كسي شود ، ديه برعهده بيت المال است .
تبصره ـ هرگاه شخصي با علم به خطر يا از روي تقصير ، وارد منطقه ممنوعه نظامي و يا هر مكان ديگري كه ورود به آن ممنوع است ، گردد و مطابق مقررات ، هدف قرار گيرد ، ضمان ثابت نيست و در صورتي كه از ممنوعه بودن مكان مزبور آگاهي نداشته باشد ، ديه از بيت المال پرداخت مي شود .
ماده 474 ـ در جنايت شبه عمدي در صورتي كه به دليل مرگ يا فرار به مرتكب دسترسي نباشد ، ديه از مال او گرفته مي شود و در صورتي كه مال او كفايت نكند از بيت المال پرداخت مي شود .
ماده 475 ـ در جنايت خطاي محض در مواردي كه پرداخت ديه بر عهده مرتكب است اگر به علت مرگ يا فرار ، دسترسي به او ممكن نباشد ديه جنايت از اموال او پرداخت مي شود و در صورتي كه مرتكب مالي نداشته باشد ديه از بيت المال پرداخت مي شود .
ماده 476 ـ در صورت فوت مرتكب در مواردي كه خود وي مسؤول پرداخت ديه مي باشد ، ديه تابع احكام ساير ديون متوفي است .
ماده 477 ـ در موارد علم اجمالي به ارتكاب جنايت ، توسط يك نفر از دو يا چند نفر معين ، درصورت وجود لوث بر برخي از اطراف علم اجمالي ، طبق مواد قسامه در اين باب عمل مي شود و در صورت عدم وجود لوث ، صاحب حق مي تواند از متهمان مطالبه سوگند كند كه اگر همگي سوگند ياد كنند در خصوص قتل ديه از بيت المال پرداخت مي شود و در غير قتل ، ديه به نسبت مساوي از متهمان دريافت مي شود .
تبصره ـ هرگاه منشأ علم اجمالي ، اقرار متهمان باشد ، حسب مورد اولياي دم يا مجني عليه مخيرند براي دريافت ديه به هر يك از متهمان مراجعه كنند و در اين امر تفاوتي بين جنايت عمدي و غير عمدي و قتل و غير قتل نيست .
ماده 478 ـ هرگاه همه يا برخي از اطراف علم اجمالي ، از اتيان سوگند يا اقامه قسامه امتناع كنند ديه به طور مساوي بر عهده امتناع كنندگان ثابت مي شود و در صورتي كه امتناع كننده يكي باشد به تنهايي عهده دار پرداخت ديه خواهد بود . در حكم فوق تفاوتي ميان قتل و غير آن نيست .
ماده 479 ـ هرگاه كسي در اثر رفتار عده اي كشته يا مصدوم شود و جنايت ، مستند به برخي از رفتارها باشد و مرتكب هر رفتار مشخص نباشد ، همه آنها بايد ديه نفس يا ديه صدمات را به طور مساوي بپردازند .
ماده 480 ـ در موارد تحقق لوث و امكان اثبات جنايت ، عليه شخصي معين از اطراف علم اجمالي با قسامه ، طبق مقررات قسامه عمل مي شود .
ماده 481 ـ هرگاه مجني عليه يا اولياي دم ادعاء كنند كه مرتكب شخصي نامعين از دو يا چند نفر معين است ، درصورت تحقق لوث ، مدعي مي تواند اقامه قسامه نمايد . با اجراي قسامه بر مجرم بودن يكي از آنها ، مرتكب به علم اجمالي مشخص مي شود و مفاد مواد فوق اجراء مي گردد .
ماده 482 ـ در موارد علم اجمالي به انتساب جنايت به يكي از دو يا چند نفر و عدم امكان تعيين مرتكب ، چنانچه جنايت ، عمدي باشد قصاص ساقط و حكم به پرداخت ديه مي شود .
ماده 483 ـ هرگاه كسي اقرار به جنايت موجب ديه كند سپس شخص ديگري اقرار كند كه مرتكب همان جنايت شده است و علم تفصيلي به كذب يكي از دو اقرار نباشد مدعي مخير است فقط از يكي از آن دو مطالبه ديه كند .
ماده 484 ـ در موارد وقوع قتل و عدم شناسايي قاتل كه با تحقق لوث نوبت به قسامه مدعي عليه برسد و او اقامه قسامه كند ، ديه از بيت المال پرداخت مي شود و در غير موارد لوث چنانچه نوبت به سوگند متهم برسد و طبق مقررات بر عدم انجام قتل سوگند بخورد ديه از بيت المال پرداخت مي شود .
ماده 485 ـ هرگاه محكوم به قصاص عضو يا تعزير يا حد غير مستوجب سلب حيات در اثر اجراي مجازات كشته شود يا صدمه اي بيش از مجازات مورد حكم به او وارد شود ، چنانچه قتل يا صدمه ، عمدي يا مستند به تقصير باشد ، مجري حكم ، حسب مورد به قصاص يا ديه محكوم مي شود . در غير اين صورت در مورد قصاص و حد ، ضمان منتفي است و در تعزيرات ، ديه از بيت المال پرداخت مي شود .
تبصره ـ چنانچه ورود آسيب اضافي مستند به محكوم عليه باشد ضمان منتفي است .
ماده486 ـ هرگاه پس از اجراي حكم قصاص ، حد يا تعزير كه موجب قتل ، يا صدمه بدني شده است پرونده در دادگاه صالح طبق مقررات آيين دادرسي ، رسيدگي مجدد شده و عدم صحت آن حكم ثابت شود ، دادگاه رسيدگي كننده مجدد ، حكم پرداخت ديه از بيت المال را صادر و پرونده را با ذكر مستندات ، جهت رسيدگي به مرجع قضايي مربوط ارسال مي نمايد تا طبق مقررات رسيدگي شود . در صورت ثبوت عمد يا تقصير از طرف قاضي صادركننده حكم قطعي ، وي ضامن است و به حكم مرجع مذكور ، حسب مورد به قصاص يا تعزير مقرر در كتاب پنجم « تعزيرات » و بازگرداندن ديه به بيت المال محكوم مي شود .
ماده 487 ـ اگر شخصي به قتل برسد و قاتل شناخته نشود يا بر اثر ازدحام كشته شود ديه از بيت المال پرداخت مي گردد .
فصل پنجم ـ مهلت پرداخت ديه
ماده 488 ـ مهلت پرداخت ديه ، از زمان وقوع جنايت به ترتيب زير است مگر اينكه به نحو ديگري تراضي شده باشد :
الف ـ در عمد موجب ديه ، ظرف يك سال قمري
ب ـ در شبه عمد ، ظرف دو سال قمري
پ ـ در خطاي محض ، ظرف سه سال قمري
تبصره ـ هرگاه پرداخت كننده در بين مهلت هاي مقرر نسبت به پرداخت تمام يا قسمتي از ديه اقدام نمايد ، محكوم ٌله مكلف به قبول آن است .
ماده 489 ـ در جنايت خطاي محض ، پرداخت كننده بايد ظرف هر سال ، يك سوم ديه و در شبه عمدي ، ظرف هر سال نصف ديه را بپردازد .
ماده 490 ـ درصورتي كه پرداخت كننده بخواهد هر يك از انواع ديه را پرداخت نمايد و يا پرداخت ديه به صورت اقساطي باشد ، معيار ، قيمت زمان پرداخت است مگر آنكه بر يك مبلغ قطعي توافق شده باشد .
ماده 491 ـ در مواردي كه بين مرتكب جنايت عمدي و اولياء دم يا مجني عليه بر گرفتن ديه توافق شود لكن مهلت پرداخت آن مشخص نگردد ، ديه بايد ظرف يك سال از حين تراضي پرداخت گردد .
فصل ششم ـ موجبات ضمان
ماده 492 ـ جنايت درصورتي موجب قصاص يا ديه است كه نتيجه حاصله مستند به رفتار مرتكب باشد اعم از آنكه به نحو مباشرت يا به تسبيب يا به اجتماع آنها انجام شود .
ماده 493 ـ وجود فاصله زماني ، ميان رفتار مرتكب و نتيجه ناشي از آن ، مانع از تحقق جنايت نيست مانند فوت ناشي از انتقال عامل بيماري كشنده ، كه حسب مورد موجب قصاص يا ديه است . حكم اين ماده و ماده ( 492 ) اين قانون در مورد كليه جرايم جاري است .
ماده 494 ـ مباشرت آن است كه جنايت مستقيماً توسط خود مرتكب واقع شود .
ماده 495 ـ هرگاه پزشك در معالجاتي كه انجام مي دهد موجب تلف يا صدمه بدني گردد ، ضامن ديه است مگر آنكه عمل او مطابق مقررات پزشكي و موازين فني باشد يا اين كه قبل از معالجه برائت گرفته باشد و مرتكب تقصيري هم نشود و چنانچه أخذ برائت از مريض به دليل نابالغ يا مجنون بودن او ، معتبر نباشد و يا تحصيل برائت از او به دليل بيهوشي و مانند آن ممكن نگردد ، برائت از ولي مريض تحصيل مي شود .
تبصره 1 ـ در صورت عدم قصور يا تقصير پزشك در علم و عمل براي وي ضمان وجود ندارد هرچند برائت أخذ نكرده باشد .
تبصره 2 ـ ولي بيمار اعم از ولي خاص است مانند پدر و ولي عام كه مقام رهبري است . در موارد فقدان يا عدم دسترسي به ولي خاص ، رييس قوه قضاييه با استيذان از مقام رهبري و تفويض اختيار به دادستان هاي مربوطه به اعطاء برائت به طبيب اقدام مي نمايد .
ماده 496 ـ پزشك در معالجاتي كه دستور انجام آن را به مريض يا پرستار و مانند آن صادر مي نمايد ، درصورت تلف يا صدمه بدني ضامن است مگر آنكه مطابق ماده ( 495 ) عمل نمايد .
تبصره 1 ـ در موارد مزبور ، هرگاه مريض يا پرستار بداند كه دستور اشتباه است و موجب صدمه و تلف مي شود و با وجود اين به دستور عمل كند ، پزشك ضامن نيست بلكه صدمه و خسارت مستند به خود مريض يا پرستار است .
تبصره 2 ـ در قطع عضو يا جراحات ايجاد شده در معالجات پزشكي طبق ماده ( 495 ) اين قانون عمل مي شود .
ماده 497 ـ در موارد ضروري كه تحصيل برائت ممكن نباشد و پزشك براي نجات مريض ، طبق مقررات اقدام به معالجه نمايد ، كسي ضامن تلف يا صدمات وارده نيست .
ماده 498 ـ هرگاه شيئي كه توسط انسان يا وسيله نقليه حمل مي گردد به نحوي از انحاء موجب جنايت گردد حمل كننده ضامن ديه است .
ماده 499 ـ هرگاه كسي ديگري را بترساند و آن شخص در اثر ترس بي اختيار فرار كند يا بدون اختيار حركتي از او سر بزند كه موجب ايراد صدمه بر خودش يا ديگري گردد ، ترساننده حسب تعاريف جنايات عمدي و غيرعمدي مسؤول است .
ماده 500 ـ در مواردي كه جنايت يا هر نوع خسارت ديگر مستند به رفتار كسي نباشد ، مانند اينكه در اثر علل قهري واقع شود ، ضمان منتفي است .
ماده 501 ـ هرگاه كسي به روي شخصي سلاح بكشد يا حيواني مانند سگ را به سوي او برانگيزد يا هر كار ديگري كه موجب هراس او مي گردد مانند فرياد كشيدن يا انفجار صوتي انجام دهد و بر اثر اين ارعاب ، شخص بميرد يا مصدوم گردد حسب مورد براساس تعاريف انواع جنايات به قصاص يا ديه محكوم مي شود .
ماده 502 ـ هرگاه كسي خود را از جاي بلندي پرت كند و بر روي شخصي بيفتد و سبب جنايت شود بر اساس تعاريف انواع جنايت حسب مورد به قصاص يا ديه محكوم مي شود لكن اگر فعلي از او سر نزند و به علل قهري همچون طوفان و زلزله پرت شود و به ديگري بخورد و صدمه به او وارد كند ، كسي ضامن نيست .
ماده 503 ـ هرگاه كسي ديگري را به روي شخص ثالثي پرت كند و شخص ثالث يا شخص پرت شده بميرد يا مصدوم گردد در صورتي كه مشمول تعريف جنايت عمدي نگردد ، جنايت شبه عمدي است .
ماده 504 ـ هرگاه راننده اي كه با داشتن مهارت و سرعت مجاز و مطمئن و رعايت ساير مقررات در حال حركت است در حالي كه قادر به كنترل وسيله نباشد و به كسي كه حضورش در آن محل مجاز نيست ، بدون تقصير برخورد نمايد ، ضمان منتفي و در غير اين صورت راننده ضامن است .
تبصره 1 ـ در موارد فوق هرگاه عدم رعايت برخي از مقررات رانندگي تأثيري در حادثه نداشته باشد به گونه اي كه تقصير مرتكب علت جنايت حاصله نباشد ، راننده ضامن نيست .
تبصره 2 ـ حكم مندرج در اين ماده در مورد وسايل و ابزارآلات ديگر نيز جاري است .
ماده 505 ـ هرگاه هنگام رانندگي به سبب حوادثي مانند واژگون شدن خودرو و يا برخورد آن با موانع ، سرنشينان خودرو مصدوم يا تلف شوند در صورتي كه سبب حادثه ، علل قهري همچون زلزله و سيل نبوده و مستند به راننده باشد ، راننده ضامن ديه است . چنانچه وقوع حادثه مستند به شخص حقوقي يا حقيقي ديگري باشد آن شخص ضامن است .
ماده 506 ـ تسبيب در جنايت آن است كه كسي سبب تلف شدن يا مصدوميت ديگري را فراهم كند و خود مستقيماً مرتكب جنايت نشود به طوري كه در صورت فقدان رفتار او جنايت حاصل نمي شد مانند آنكه چاهي بكند و كسي در آن بيفتد و آسيب ببيند .
ماده 507 ـ هرگاه شخصي در معابر و اماكن عمومي يا ملك ديگري بدون اذن مالك ، گودالي حفر كند يا چيز لغزنده اي در آن قرار دهد و يا هر عملي انجام دهد كه سبب آسيب ديگري گردد ، ضامن ديه است مگر اينكه فرد آسيب ديده با علم به آن و امكان اجتناب ، عمداً با آن برخورد نمايد .
ماده 508 ـ هرگاه شخصي يكي از كارهاي مذكور در ماده ( 507 ) اين قانون را در ملك خويش يا مكاني كه در تصرف و اختيار اوست ، انجام دهد و سبب آسيب ديگري گردد ، ضامن نيست مگر اينكه شخصي را كه آگاه به آن نيست به آنجا بخواند و به استناد آن ، جنايتي به وي وارد گردد .
تبصره 1 ـ هرگاه شخص آسيب ديده بدون اذن مالك يا با اذني كه قبل از انجام اعمال مذكور از مالك گرفته ، وارد شود و صاحب ملك از ورود او اطلاع نداشته باشد ، مالك ضامن نيست مگر اينكه صدمه يا تلف به علت اغواء ، سهل انگاري در اطلاع دادن و مانند آن مستند به مالك باشد .
تبصره 2 ـ هرگاه كسي در ملك ديگري و بدون اذن او ، مرتكب يكي از كارهاي مذكور در ماده ( 507 ) اين قانون گردد و شخص ثالثي كه بدون اذن وارد آن ملك شده است ، آسيب ببيند ، مرتكب عهده دار ديه است ، مگر اينكه بروز حادثه و صدمه مستند به خود مصدوم باشد كه دراين صورت مرتكب ضامن نيست مانند اينكه مرتكب علامتي هشدار دهنده بگذارد يا درب محل را قفل كند لكن مصدوم بدون توجه به علائم يا با شكستن درب وارد شود .
ماده 509 ـ هرگاه كسي در معابر يا اماكن عمومي با رعايت مقررات قانوني و نكات ايمني عملي به مصلحت عابران انجام دهد و اتفاقاً موجب وقوع جنايت يا خسارت گردد ، ضامن نيست .
ماده 510 ـ هرگاه شخصي با انگيزه احسان و كمك به ديگري رفتاري را كه به جهت حفظ مال ، جان ، عرض يا ناموس او لازم است ، انجام دهد و همان عمل موجب صدمه و يا خسارت شود در صورت رعايت مقررات قانوني و نكات ايمني ، ضامن نيست .
ماده 511 ـ كسي كه در ملك خود يا در مكان يا راهي كه توقف در آنجا مجاز است توقف كند يا وسيله نقليه خود يا هر شيء مجاز ديگري را در آنجا قرار دهد و شخصي با آنها برخورد كند و مصدوم گردد يا فوت كند ضامن نيست و چنانچه خسارتي بر او يا مالش وارد شود ، برخورد كننده ضامن است .
ماده 512 ـ هرگاه شخصي در محل هايي كه توقف در آنها مجاز نيست ، توقف نمايد يا شيء و يا حيواني را در اين قبيل محل ها مستقر سازد يا چيز لغزنده اي در آن قرار دهد و ديگري بدون توجه به آنها در اثر برخورد يا لغزش مصدوم شود يا فوت كند يا خسارت مالي ببيند ، شخص متوقف يا كسي كه آن شيء يا حيوان را مستقر نموده يا راه را لغزنده كرده است ، ضامن ديه و ساير خسارات مي باشد مگر آنكه عابر با وسعت راه و محل عمداً با آن برخورد كند كه در اين صورت نه فقط خسارت به او تعلق نمي گيرد بلكه عهده دار خسارت وارده نيز مي شود .
ماده 513 ـ هرگاه شخصي را كه شبانه و به طور مشكوكي از محل اقامتش فرا خوانده و بيرون برده اند ، مفقود شود ، دعوت كننده ، ضامن ديه اوست مگر اينكه ثابت كند كه دعوت شده زنده است يا اگر فوت كرده به مرگ عادي يا علل قهري بوده كه ارتباطي به او نداشته است يا اگر كشته شده ديگري او را به قتل رسانده است . اين حكم در مورد كسي كه با حيله يا تهديد يا هر طريق ديگري ، كسي را بربايد و آن شخص مفقود گردد نيز جاري است .
تبصره ـ هرگاه پس از دريافت ديه ، مشخص شود كه شخص مفقود زنده است و يا قاتل شناسايي گردد ، ديه مسترد مي گردد و چنانچه اثبات شود كه دعوت كننده شخص مفقود را عمداً كشته است قصاص ثابت مي شود .
ماده 514 ـ هرگاه در اثر علل قهري مانند سيل و زلزله مانعي به وجود آيد و موجب آسيب گردد ، هيچ كس ضامن نيست ، گرچه شخص يا اشخاصي تمكن برطرف كردن آنها را داشته باشند و اگر سيل يا مانند آن ، چيزي را به همراه آورد ولكن كسي آن را جايي نامناسب مانند جاي اول يا در جاي بدتري قرار دهد كه موجب آسيب شود ، عهده دار ديه است و اگر آن را از جاي نامناسب بردارد و در جهت مصلحت عابران در جاي مناسبتري قرار دهد ضامن نيست .
تبصره 1 ـ هرگاه مانع مزبور توسط شخصي به وجود آمده باشد تغييردهنده وضعيت به حالت مناسبتر نيز ضامن نيست .
تبصره 2 ـ افراد يا دستگاه هايي كه مسؤوليت اصلاح يا رفع آثار اين گونه حوادث را برعهده دارند ، درصورت تقصير يا قصور قابل استناد در انجام وظيفه ، ضامن مي باشند .
ماده 515 ـ هرگاه قراردادن كالا در خارج مغازه يا توقف اتومبيل در مقابل منزل و امثال آن عرف و عادت شده باشد ، گذارنده كالا يا متوقف كننده اتومبيل درصورت عدم منع قانوني و عريض بودن معبر و عدم ايجاد مزاحمت براي عابران ضامن زيان هاي وارده نيست .
ماده 516 ـ هرگاه كسي چيزي را در مكاني مانند ديوار يا بالكن ملك خود كه قراردادن اشياء در آن جايز است ، قرار دهد و در اثر حوادث پيش بيني نشده به معبر عام و يا ملك ديگري بيفتد و موجب صدمه يا خسارت شود ضمان منتفي است مگر آنكه آن را طوري گذاشته باشد كه نوعاً مستعد صدمه يا خسارت باشد .
ماده 517 ـ اگر مالك يا كسي كه عهده دار احداث ملكي است بنايي را به نحو مجاز بسازد يا بالكن و مانند آن را با رعايت نكات ايمني و ضوابط فني كه در استحكام بنا لازم است در محل مجاز احداث كند و اتفاقاً موجب آسيب يا خسارت گردد ، ضامن نيست .
تبصره ـ اگر عمل غيرمجاز به گونه اي باشد كه نتوان آن را به مالك مستند نمود مانند آنكه مستند به مهندسان ذي ربط ساختمان باشد ضمان از مالك منتفي و كسي كه عمل مذكور مستند به اوست ضامن است .
ماده 518 ـ هرگاه شخصي بنا يا ديواري را بر پايه محكم و با رعايت مقرراتي كه در استحكام بنا و ايمني لازم است احداث نمايد لكن به علت حوادث پيش بيني نشده ، مانند زلزله يا سيل ، سقوط كند و موجب آسيب گردد ، ضامن نيست و چنانچه ديوار يا بنا را به سمت ملك خود احداث نمايد كه اگر سقوط كند طبعاً در ملك خود ، سقوط مي كند لكن اتفاقاً به سمت ديگري سقوط نمايد و موجب آسيب گردد ، ضامن نيست .
ماده 519 ـ هرگاه ديوار يا بنايي كه بر پايه استوار و غيرمتمايل احداث شده است در معرض ريزش قرار گيرد يا متمايل به سقوط به سمت ملك ديگري يا معبر گردد اگر قبل از آنكه مالك تمكن اصلاح يا خراب كردن آن را پيدا كند ساقط شود و موجب آسيب گردد ، ضمان منتفي است مشروط به آنكه به نحو مقتضي افراد در معرض آسيب را از وجود خطر آگاه كرده باشد . چنانچه مالك با وجود تمكن از اصلاح يا رفع يا آگاه سازي و جلوگيري از وقوع آسيب ، سهل انگاري نمايد ، ضامن است .
تبصره ـ هرگاه ديوار يا بنايي كه ساقط شده متعلق به صغير يا مجنون باشد ولي او ضامن است و اگر بناي مذكور از بناهاي عمومي و دولتي باشد ، متولي و مسؤول آن ضامن است .
ماده 520 ـ هرگاه شخصي ديوار يا بناي ديگري را بدون اذن او متمايل به سقوط نمايد ، عهده دار صدمه و خسارت ناشي از سقوط آن است .
ماده 521 ـ هرگاه شخصي در ملك خود يا مكان مجاز ديگري ، آتشي روشن كند و بداند كه به جايي سرايت نمي كند و غالباً نيز سرايت نكند لكن اتفاقاً به جايي ديگر سرايت نمايد و موجب خسارت و صدمه گردد ضمان ثابت نيست و در غير اين صورت ضامن است .
ماده 522 ـ متصرف هر حيواني كه از احتمال حمله آن آگاه است بايد آن را حفظ نمايد و اگر در اثر تقصير او ، حيوان مزبور به ديگري صدمه وارد سازد ، ضامن است . ولي اگر از احتمال حملة حيوان آگاه نبوده و عدم آگاهي ناشي از تقصير او نباشد ، ضامن نيست .
تبصره 1 ـ نگهداري حيواني كه شخص توانايي حفظ آن را ندارد ، تقصير محسوب مي شود .
تبصره 2 ـ نگهداري هر وسيله يا شيء خطرناكي كه ديگران را در معرض آسيب قرار دهد و شخص قادر به حفظ و جلوگيري از آسيب رساني آن نباشد ، مشمول حكم تبصره ( 1 ) اين ماده است .
ماده 523 ـ هرگاه شخصي با اذن كسي كه حق اذن دارد ، وارد منزل يا محلي كه در تصرف اوست ، گردد و از ناحيه حيوان يا شيئي كه در آن مكان است صدمه و خسارت ببيند ، اذن دهنده ضامن است ، خواه آن شيء يا حيوان قبل از اذن در آن محل بوده يا بعداً در آن قرار گرفته باشد و خواه اذن دهنده نسبت به آسيب رساني آن علم داشته باشد خواه نداشته باشد .
تبصره ـ در مواردي كه آسيب مستند به مصدوم باشد مانند آنكه وارد شونده بداند حيوان مزبور خطرناك است و اذن دهنده از آن آگاه نيست و يا قادر به رفع خطر نمي باشد ، ضمان منتفي است .
ماده 524 ـ هرگاه كسي كه سوار حيوان است آن را در معابر عمومي يا ديگر محل هاي غيرمجاز متوقف نمايد در مورد تمام خسارت هايي كه آن حيوان وارد مي كند و مستند به فعل شخص مزبور مي باشد ضامن است و چنانچه مهار حيوان در دست ديگري باشد مهاركننده به ترتيب فوق ضامن است .
ماده 525 ـ هرگاه شخصي عملي انجام دهد كه موجب تحريك يا وحشت حيوان گردد ضامن جنايت هايي است كه حيوان در اثر تحريك يا وحشت وارد مي كند مگر آنكه عمل مزبور مصداق دفاع مشروع باشد .
ماده 526 ـ هرگاه دو يا چند عامل ، برخي به مباشرت و بعضي به تسبيب در وقوع جنايتي ، تأثير داشته باشند ، عاملي كه جنايت مستند به اوست ضامن است و چنانچه جنايت مستند به تمام عوامل باشد به طور مساوي ضامن مي باشند مگر تأثير رفتار مرتكبان متفاوت باشد كه در اين صورت هريك به ميزان تأثير رفتارشان مسؤول هستند . در صورتي كه مباشر در جنايت بي اختيار ، جاهل ، صغير غيرمميز يا مجنون و مانند آنها باشد فقط سبب ، ضامن است .
ماده 527 ـ هرگاه دو نفر بر اثر برخورد بي واسطه با يكديگر كشته شوند يا آسيب ببينند ، چنانچه ميزان تأثير آنها در برخورد ، مساوي باشد در مورد جنايت شبه عمدي نصف ديه هر كدام از مال ديگري و در مورد خطاي محض نصف ديه هر كدام به وسيله عاقله ديگري پرداخت مي شود و اگر تنها يكي از آنها كشته شود يا آسيب ببيند ، حسب مورد عاقله يا خود مرتكب ، نصف ديه را بايد به مجني عليه يا اولياء دم او بپردازند .
ماده 528 ـ هرگاه در اثر برخورد دو وسيله نقليه زميني ، آبي يا هوايي ، راننده يا سرنشينان آنها كشته شوند يا آسيب ببينند درصورت انتساب برخورد به هر دو راننده ، هريك مسؤول نصف ديه راننده مقابل و سرنشينان هر دو وسيله نقليه است و چنانچه سه وسيله نقليه با هم برخورد كنند هريك از رانندگان مسؤول يك سوم ديه راننده هاي مقابل و سرنشينان هر سه وسيله نقليه مي باشد و به همين صورت در وسايل نقليه بيشتر ، محاسبه مي شود و هرگاه يكي از طرفين مقصر باشد به گونه اي كه برخورد به او مستند شود ، فقط او ضامن است .
ماده 529 ـ در كلية مواردي كه تقصير موجب ضمان مدني يا كيفري است ، دادگاه موظف است استناد نتيجه حاصله به تقصير مرتكب را احراز نمايد .
ماده 530 ـ هرگاه برخورد بين دو يا چند نفر يا وسيله نقليه بر اثر عوامل قهري مانند سيل و طوفان به وجود آيد ، ضمان منتفي است .
ماده 531 ـ در موارد برخورد هرگاه حادثه به يكي از طرفين مستند باشد مثل اينكه حركت يكي از طرفين به قدري ضعيف باشد كه اثري بر آن مترتب نگردد ، تنها درباره طرفي كه حادثه مستند به او است ، ضمان ثابت است .
ماده 532 ـ در برخورد دو وسيله نقليه هرگاه رفتار هر دو يا يكي از آنها مشمول تعريف جنايات عمدي گردد حسب مورد به قصاص يا ديه حكم مي شود .
ماده 533 ـ هرگاه دو يا چند نفر به نحو شركت سبب وقوع جنايت يا خسارتي بر ديگري گردند به طوري كه آن جنايت يا خسارت به هر دو يا همگي مستند باشد ، به طور مساوي ضامن مي باشند .
ماده 534 ـ هرگاه بر اثر ايجاد مانع يا سببي دو يا چند نفر يا وسيله نقليه با هم برخورد كنند و به علت برخورد آسيب ببينند و يا كشته شوند ، مسبب ضامن است .
ماده 535 ـ هرگاه دو يا چند نفر با انجام عمل غيرمجاز در وقوع جنايتي به نحو سبب و به صورت طولي دخالت داشته باشند كسي كه تأثير كار او در وقوع جنايت قبل از تأثير سبب يا اسباب ديگر باشد ، ضامن است مانند آنكه يكي از آنان گودالي حفر كند و ديگري سنگي در كنار آن قرار دهد و عابري به سبب برخورد با سنگ به گودال بيفتد كه در اين صورت ، كسي كه سنگ را گذاشته ، ضامن است مگر آنكه همه قصد ارتكاب جنايت را داشته باشند كه در اين صورت شركت در جرم محسوب مي شود .
ماده 536 ـ هرگاه در مورد ماده ( 535 ) اين قانون عمل يكي از دو نفر غيرمجاز و عمل ديگري مجاز باشد مانند آنكه شخصي وسيله يا چيزي را در كنار معبر عمومي كه مجاز است ، قرار دهد و ديگري كنار آن چاهي حفر كند كه مجاز نيست ، شخصي كه عملش غيرمجاز بوده ، ضامن است . اگر عمل شخصي پس از عمل نفر اول و با توجه به اينكه ايجاد آن سبب در كنار سبب اول موجب صدمه زدن به ديگران مي شود انجام گرفته باشد ، نفر دوم ضامن است .
ماده 537 ـ در كليه موارد مذكور در اين فصل هرگاه جنايت منحصراً مستند به عمد و يا تقصير مجني عليه باشد ضمان ثابت نيست . در مواردي كه اصل جنايت مستند به عمد يا تقصير مرتكب باشد لكن سرايت آن مستند به عمد يا تقصير مجني عليه باشد مرتكب نسبت به مورد سرايت ضامن نيست .
فصل هفتم ـ تداخل و تعدد ديات
ماده 538 ـ در تعدد جنايات ، اصل بر تعدد ديات و عدم تداخل آنها است مگر مواردي كه در اين قانون خلاف آن مقرر شده است .
ماده 539 ـ هرگاه مجني عليه در اثر سرايت صدمه يا صدمات غيرعمدي فوت نمايد يا عضوي از اعضاء او قطع شود يا آسيب بزرگتري ببيند به ترتيب ذيل ديه تعيين مي شود :
الف ـ درصورتي كه صدمه وارده يكي باشد ، تنها ديه نفس يا عضو يا آسيب بزرگتر ثابت مي شود .
ب ـ در صورت تعدد صدمات چنانچه مرگ يا قطع عضو يا آسيب بيشتر ، در اثر سرايت تمام صدمات باشد ، تنها ديه نفس يا عضو يا آسيب بزرگتر ثابت مي شود و اگر مرگ يا قطع عضو يا آسيب بزرگتر در اثر سرايت برخي از صدمات باشد ، ديه صدمات مسري در ديه نفس يا عضو يا آسيب بزرگتر تداخل مي كند و ديه صدمات غيرمسري ، جداگانه محاسبه و مورد حكم واقع مي شود .
ماده 540 ـ هرگاه صدمه وارده عمدي باشد و نوعاً كشنده يا موجب قطع عضو يا آسيب بيشتر نباشد لكن اتفاقاً سرايت كند ، علاوه بر حق قصاص يا ديه ، نسبت به جنايت عمدي كمتر ، حسب مورد ديه جنايت بيشتر نيز بايد پرداخت شود مانند اينكه شخصي عمداً انگشت ديگري را قطع كند و اتفاقاً اين قطع سرايت كند و موجب فوت مجني ٌعليه يا قطع دست او گردد ، علاوه بر حق قصاص يا ديه انگشت ، حسب مورد ديه نفس يا ديه دست مجني ٌ عليه نيز بايد پرداخت شود .
ماده 541 ـ هرگاه در اثر يك ضربه يا هر رفتار ديگر ، آسيب هاي متعدد در اعضاي بدن به وجود آيد چنانچه هريك از آنها در اعضاء مختلف باشد يا همه در يك عضو بوده ولي نوع هر آسيبي غير از نوع ديگري باشد و يا از يك نوع بوده ولكن در دو يا چند محل جداگانه از يك عضو باشد ، هر آسيب ديه جداگانه دارد .
ماده 542 ـ هرگاه در اثر رفتارهاي متعدد ، آسيب هاي متعدد ايجاد شود هر آسيبي ديه جداگانه دارد .
ماده 543 ـ درصورت وجود مجموع شرايط چهارگانه ذيل ، ديه آسيب هاي متعدد تداخل مي كند و تنها ديه يك آسيب ثابت مي شود :
الف ـ همه آسيب هاي ايجاد شده مانند شكستگي هاي متعدد يا جراحات متعدد از يك نوع باشد .
ب ـ همه آسيب ها در يك عضو باشد .
پ ـ آسيب ها متصل به هم يا به گونه اي نزديك به هم باشد كه عرفاً يك آسيب محسوب شود .
ت ـ مجموع آسيب ها با يك رفتار مرتكب به وجود آيد .
ماده 544 ـ هرگاه در اثر يك يا چند رفتار ، منافع متعدد زايل يا ناقص شود مانند اينكه در اثر ضربه به سر ، بينايي ، شنوايي و عقل كسي از بين برود يا كم شود ، هريك ديه جداگانه دارد .
ماده 545 ـ هرگاه منفعتي قائم به عضوي باشد در جنايت بر آن عضو كه منجر به زوال يا اختلال منفعت گردد تنها ديه بيشتر ثابت مي شود ولي اگر منفعت قائم به آن عضو نبوده و ميان از بين رفتن عضو و زوال منفعت ملازمه نباشد ، اگرچه وجود آن عضو در تقويت و تسهيل منفعت مؤثر باشد ، مانند لاله گوش و بيني كه در تقويت شنوايي و بويايي مؤثرند و به سبب قطع لاله گوش يا بيني ، شنوايي يا بويايي نيز زايل يا ناقص گردد ، هركدام ديه جداگانه دارد .
ماده 546 ـ چنانچه به سبب ايراد ضربه يا جراحت ، صدمه بزرگتري به وجود آيد مانند اينكه با شكستن سر ، عقل زايل شود ، هرگاه آن جراحت علت و سبب زوال يا نقصان منفعت باشد اگر با يك ضربه يا جراحت واقع شده باشد ديه ضربه يا جراحت در ديه بيشتر تداخل مي كند و تنها ديه زوال يا نقصان منفعت كه بيشتر است پرداخت مي شود و چنانچه زوال منفعت يا نقصان آن با ضربه يا جراحت ديگري غير از ضربه اي كه جراحت را ايجاد كرده است ، واقع شده باشد و يا ضربه يا جراحت وارده علت زوال يا نقصان منفعت به گونه اي كه لازم و ملزوم يكديگرند ، نباشد و اتفاقاً با آن ضربه و جراحت ، منفعت نيز زايل گردد يا نقصان يابد ، ضربه يا جراحت و منفعت ، هر كدام ديه جداگانه دارد .
ماده 547 ـ هرگاه جراحت عميقي مانند منَقَله و يا جائفه يكباره واقع شود ، تنها ديه همان جراحت عميق پرداخت مي شود و اگر به تدريج واقع شود يعني ابتداء جراحت خفيفتر مانند موضحه و سپس جراحت شديدتر مانند منقّله ايجاد شود ، چنانچه به سبب سرايت جراحت اول باشد تنها ديه جراحت شديدتر پرداخت مي شود و درصورتي كه به سبب ضربه ديگري باشد ، خواه دو ضربه از يك نفر خواه از چند نفر باشد ، هريك از دو جراحت ، ديه جداگانه دارد .
ماده 548 ـ در اعضاء و منافع ، مقدار ارش يك جنايت ، بيش از ديه مقدر براي آن عضو يا منفعت نيست و چنانچه به سبب آن جنايت ، منفعت يا عضو ديگري از بين رود يا عيبي در آنها ايجاد شود ، براي هر آسيب ديه جداگانه اي تعيين مي گردد .
بخش دوم ـ مقادير ديه
فصل اول ـ ديه نفس
ماده 549 ـ موارد دية كامل همان است كه در مقررات شرع تعيين شده است و ميزان آن در ابتداء هر سال توسط رييس قوة قضاييه به تفصيل براساس نظر مقام رهبري تعيين و اعلام مي شود .
ماده 550 ـ ديه قتل زن ، نصف ديه مرد است .
ماده 551 ـ ديه خنثاي ملحق به مرد ، ديه مرد و ديه خنثاي ملحق به زن ، ديه زن و ديه خنثاي مشكل ، نصف ديه مرد به علاوه نصف ديه زن است .
تبصره ـ دركليه جناياتي كه مجني ٌعليه مرد نيست ، معادل تفاوت ديه تا سقف ديه مرد از صندوق تأمين خسارت هاي بدني پرداخت مي شود .
ماده 552 ـ شخص متولد از زنا در صورتي كه هر دو يا يكي از طرفين زنا مسلمان باشند ، در احكام ديه مانند مسلمان است .
ماده 553 ـ وارث ديه شخص متولد از زنا درصورتي كه فرزند و همسر نداشته باشد و زنا از هر دو طرف با رضايت صورت گرفته باشد ، مقام رهبري است و چنانچه يكي از طرفين شبهه داشته يا اكراه شده باشد ، همان طرف يا اقوام او ، وارث ديه مي باشند .
ماده 554 ـ براساس نظر حكومتي مقام رهبري ، ديه جنايت بر اقليت هاي ديني شناخته شده در قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران به اندازه ديه مسلمان تعيين مي گردد .
ماده 555 ـ هرگاه رفتار مرتكب و فوت مجني عليه هر دو در ماه هاي حرام « محرم ، رجب ، ذي القعده و ذي الحجه » يا در محدودة حرم مكه ، واقع شود خواه جنايت عمدي خواه غيرعمدي باشد ، علاوه بر ديه نفس ، يك سوم ديه نيز افزوده مي گردد . ساير مكان ها و زمان هاي مقدس و متبرك مشمول حكم تغليظ ديه نيست .
تبصره ـ معيار شروع و پايان ماه هاي حرام ، مغرب شرعي است مانند ماه رجب كه از مغرب شرعي آخرين روز ماه جمادي الثاني ، شروع و با مغرب شرعي آخرين روز ماه رجب به پايان مي رسد .
ماده 556 ـ در حكم تغليظ ديه فرقي ميان بالغ و غيربالغ ، زن و مرد و مسلمان و غيرمسلمان نيست . سقط جنين نيز پس از پيدايش روح ، مشمول حكم تغليظ است . تغليظ ديه ، در مواردي كه عاقله يا بيت المال پرداخت كننده ديه باشد نيز جاري است . در قتل عمدي كه به علت عدم امكان قصاص يا عدم جواز آن ديه پرداخت مي شود نيز اين حكم جاري است .
ماده 557 ـ تغليظ ديه مخصوص قتل نفس است و در جنايت بر اعضاء و منافع جاري نيست .
فصل دوم ـ قواعد عمومي ديه اعضاء
ماده 558 ـ در جنايت غيرعمدي بر اعضاء و جنايت عمدي كه قصاص ندارد يا قصاص در آن ممكن نيست يا بر ديه ، مصالحه شده و مقدار آن مشخص نشده است به شرح مقرر در اين قانون ، ديه ثابت مي شود .
ماده 559 ـ هرگاه در اثر جنايت صدمه اي بر عضو يا منافع وارد آيد چنانچه براي آن جنايت در شرع ديه مقدر يا نسبت معيني از آن به شرح مندرج در اين قانون مقرر شده باشد مقدار مقرر و چنانچه شرعاً مقدار خاصي براي آن تعيين نشده ارش آن قابل مطالبه است .
ماده 560 ـ ديه زن و مرد در اعضاء و منافع تا كمتر از ثلث ديه كامل مرد يكسان است و چنانچه ثلث يا بيشتر شود ديه زن به نصف تقليل مي يابد .
ماده 561 ـ هرگاه در اثر يك يا چند ضربه ، آسيب هاي متعددي بر يك يا چند عضو وارد شود ، ملاك رسيدن ديه به ثلث ، ديه هر آسيب به طور جداگانه است مگر اينكه آسيب هاي وارده بر عضو ، عرفاً يك آسيب و جنايت محسوب شود .
ماده 562 ـ در موارد ارش فرقي ميان زن و مرد نيست لكن ميزان ارش جنايت وارده بر اعضاء و منافع زن نبايد بيش از ديه اعضاء و منافع او باشد ، اگرچه مساوي با اَرش همان جنايت در مرد باشد .
ماده 563 ـ از بين بردن هر يك از اعضاء فرد و هر دو عضو از اعضاء زوج ، ديه كامل و از بين بردن هر يك از اعضاي زوج ، نصف ديه كامل دارد . خواه عضو مزبور از اعضاء داخلي بدن باشد خواه از اعضاي ظاهري مگر اينكه در قانون ترتيب ديگري مقرر شده باشد .
ماده 564 ـ فلج كردن عضو داراي ديه معين ، دو سوم ديه آن عضو و از بين بردن عضو فلج ، يك سوم ديه همان عضو را دارد . در فلج كردن نسبي عضو كه درصدي از كارايي آن از بين مي رود ، با توجه به كارايي از دست رفته ، اَرش تعيين مي گردد .
ماده 565 ـ از بين بردن قسمتي از عضو يا منفعت داراي ديه مقدّر به همان نسبت ديه دارد به اين ترتيب كه از بين بردن نصف آن به ميزان نصف و از بين بردن يك سوم آن به ميزان يك سوم داراي ديه است مگر اين كه در قانون ترتيب ديگري مقرر شده باشد .
تبصره 1 ـ در مواردي كه نسبت از بين رفته قابل تشخيص نباشد ، اَرش تعيين مي شود .
تبصره 2 ـ هرگاه جنايت ، عضو را در وضعيتي قرار دهد كه به تشخيص كارشناس ، مجني ٌ عليه ناگزير از قطع آن باشد ديه قطع عضو ثابت مي شود .
ماده 566 ـ ديه اعضايي كه با پيوند و امثال آن در محل عضو از بين رفته ، قرار گرفته است و مانند عضو اصلي داراي حيات مي شوند به ميزان ديه عضو اصلي است و اگر داراي حيات گردد ولي از جهت ديگري معيوب شود ، ديه عضو معيوب را دارد . از بين بردن اعضاي مصنوعي ، تنها موجب ضمان مالي است .
ماده 567 ـ در مواردي كه رفتار مرتكب نه موجب آسيب و عيبي در بدن گردد و نه اثري از خود در بدن برجاي بگذارد ضمان منتفي است لكن در موارد عمدي در صورت عدم تصالح ، مرتكب به حبس يا شلاق تعزيري درجه هفت محكوم مي شود .
ماده 568 ـ در شكستگي عضوي كه داراي ديه مقدر است ، چنانچه پس از جنايت به گونه اي اصلاح شود كه هيچ عيب و نقصي در آن باقي نماند ، چهار بيست و پنجم ديه آن عضو ثابت است و چنانچه با عيب و نقص اصلاح شود يا براي آن عضو ديه مقدري نباشد ، ارش ثابت است مگر در مواردي كه در اين قانون خلاف آن مقرر شده باشد .
ماده 569 ـ ديه شكستن ، ترك برداشتن و خردشدن استخوان هر عضو داراي دية مقدر به شرح زير است :
الف ـ ديه شكستن استخوان هر عضو يك پنجم ديه آن عضو و اگر بدون عيب درمان شود چهار پنجم ديه شكستن آن است .
ب ـ ديه خردشدن استخوان هر عضو يك سوم ديه آن عضو و اگر بدون عيب درمان شود چهار پنجم ديه خرد شدن آن استخوان است .
پ ـ ديه ترك برداشتن استخوان هر عضو چهار پنجم ديه شكستن آن عضو است .
ت ـ ديه جراحتي كه به استخوان نفوذ كند بدون آنكه موجب شكستگي آن گردد و نيز ديه موضحه آن ، يك چهارم ديه شكستگي آن عضو است .
ماده 570 ـ هرگاه يك استخوان از چند نقطه جداي از هم بشكند يا خرد شود يا ترك بخورد ، درصورتي كه عرفاً جنايت هاي متعدد محسوب گردد ، هريك ديه جداگانه دارد هرچند با يك ضربه به وجود آيد و مجموع ديه جنايت هاي مزبور از ديه عضو هم بيشتر باشد .
ماده 571 ـ دررفتگي استخوان از مفصل ، درصورتي كه موجب شلل يا از كارافتادگي كامل عضو نگردد ، موجب ارش و در غير اين صورت موجب دو سوم ديه همان عضو و درصورت درمان بدون عيب موجب چهار پنجم از دو سوم ديه آن عضو مي باشد .
ماده 572 ـ هرگاه در اثر جنايتي تكه كوچكي از استخوان از آن جدا شود ، ديه شكستگي ثابت است .
ماده 573 ـ هرگاه صدمه بر استخوان ، موجب نقص عضو يا صدمه ديگري گردد ، هر يك ديه جداگانه اي دارد .
ماده 574 ـ هرگاه بر اثر يك يا چند ضربه ، علاوه بر دررفتگي مفصل ، استخوان نيز بشكند يا ترك بخورد ، دو جنايت محسوب مي شود و هر يك ديه يا ارش جداگانه دارد . اگر بر اثر ضربه اي ، هم استخوان بشكند و هم جراحتي مانند موضحه يا نافذه و يا جائفه در بدن ايجاد شود نيز اين حكم جاري است .
ماده 575 ـ پيوند خوردن عضو پس از جنايت تأثيري در ديه ندارد .
فصل سوم ـ ديه مقدر اعضاء
مبحث اول ـ ديه مو
ماده 576 ـ كندن و يا از بين بردن تمام موي سر يا ريش مرد ، درصورتي كه ديگر نرويد ، ديه كامل دارد و اگر دوباره برويد ، نسبت به موي سر ، ارش و نسبت به ريش يك سوم ديه كامل ثابت است . در اين حكم فرقي ميان موي كم پشت و پر پشت و كودك و بزرگسال نيست .
ماده 577 ـ كندن و يا از بين بردن تمام موي سر زن ، درصورتي كه ديگر نرويد ، موجب ديه كامل زن و اگر دوباره برويد ، موجب مهر المثل است . در اين حكم فرقي ميان موي كم پشت و پر پشت و كودك و بزرگسال نيست .
تبصره ـ اگر مهر المثل بيش از ديه كامل زن باشد فقط به مقدار ديه كامل زن ، پرداخت مي شود .
ماده 578 ـ چنانچه قسمتي از موي سر مرد يا زن يا ريش مرد طوري از بين برود كه ديگر نرويد ، بايد به نسبت ، ديه پرداخت شود و اگر دوباره برويد ، در موي سر مرد ، ارش و در ريش به نسبت از يك سوم ديه كامل و در موي سر زن به همان نسبت از مهر المثل ، بايد ديه پرداخت شود .
ماده 579 ـ كندن موي سر زن يا مرد يا ريش مرد ، چنانچه با رضايت شخص يا در مواردي كه اذن شخص معتبر نيست ، با رضايت ولي او باشد يا به جهت ضرورت هاي پزشكي لازم باشد ، ديه يا ارش ندارد .
ماده 580 ـ تشخيص روييدن و نروييدن مو با كارشناس مورد وثوق است . چنانچه نظر كارشناس بر نروييدن باشد و ديه پرداخت شود ، ولي پس از آن خلاف نظر او ثابت گردد ، بايد مازاد بر ارش يا يك سوم ديه و يا مهر المثل ، حسب مورد به پرداخت كننده ديه ، مسترد شود و اگر نظر كارشناس بر روييدن باشد و ارش يا يك سوم ديه و يا مهر المثل ، حسب مورد پرداخت شود ولي خلاف نظر او ثابت گردد ، بايد مابه التفاوت آن پرداخت شود .
ماده 581 ـ كندن و يا از بين بردن هر يك از ابرو ها ، اگر بدون رضايت شخص يا ولي او در مواردي كه اذن شخص معتبر نيست و يا بدون ضرورت تجويز كننده باشد يك چهارم ديه كامل دارد و اگر دوباره برويد ، موجب ارش است و اگر مقداري از آن برويد نسبت به مقداري كه روييده ، ارش و نسبت به مقداري كه نروييده ، ديه با احتساب مقدار مساحت ، تعيين مي شود .
ماده 582 ـ اگر مقداري از موي سر ، ريش و ابرو پيش از جنايت از بين رفته باشد ، زايل كردن باقيمانده آنها ، حكم از بين بردن قسمتي از مو را دارد .
ماده 583 ـ هرگاه با از بين بردن عضو يا پوست و مانند آن ، موي سر ، ريش يا ابرو از بين برود ، علاوه بر ديه مو يا ريش يا ابرو ، حسب مورد ديه يا ارش جنايت نيز پرداخت مي شود .
ماده 584 ـ از بين بردن تمام يا قسمتي از موي پلك يا ساير مو هاي بدن در صورت بروز عيب و نقص موجب ارش است ، خواه برويد خواه نرويد و چنانچه با از بين بردن عضو يا كندن پوست و مانند آن باشد ، تنها ديه يا ارش محل مو پرداخت مي شود .
ماده 585 ـ هرگاه موي سر مرد يا زن يا ريش مرد كه از بين رفته است با عيب و نقص برويد مانند آنكه رنگ يا حالت طبيعي آن تغيير كند يا كم پشت برويد ، ارش ثابت است . مقدار ارش مزبور در مورد ريش بايد بيشتر از يك سوم ديه كامل و در مورد موي سر مرد ، بيشتر از ارشي باشد كه در صورت رويش بدون عيب تعيين مي شود . در مورد موي سر زن نيز علاوه بر ارش يا ثلث ديه يا مَهرالمثل حسب مورد بايد ارش ديگري براي عيب حاصله پرداخت شود .
ماده 586 ـ ملاك مسؤوليت صدمه به مو ، از بين بردن آن است و شيوه از بين بردن مانند كندن يا سوزاندن ، تأثيري در حكم ندارد .
مبحث دوم ـ ديه چشم
ماده 587 ـ درآوردن و يا از بين بردن دو چشم بينا ديه كامل و هريك از آنها نصف ديه دارد . چشم هايي كه بينايي دارند در اين حكم يكسانند هرچند ميزان بينايي آنها متفاوت باشد يا از جهات ديگر مانند شب كوري و منحرف بودن با هم فرق داشته باشند .
تبصره ـ هرگاه لكه دائمي موجود در چشم مانع بينايي قسمتي از چشم گردد ، درصورتي كه تعيين مقدار آن ممكن باشد به همان نسبت از ديه كسر و در غير اين صورت ، ارش پرداخت مي شود .
ماده 588 ـ درآوردن و يا از بين بردن چشم بيناي كسي كه فقط يك چشم بينا دارد و چشم ديگرش نابيناي مادر زادي و يا به علل غيرجنايي از بين رفته باشد موجب ديه كامل است لكن اگر چشم ديگرش را در اثر قصاص يا جنايتي كه استحقاق ديه آن را داشته است از دست داده باشد ديه چشم بينا ، نصف ديه كامل مي باشد .
ماده 589 ـ ديه درآوردن و يا از بين بردن هر چشمي كه بينايي ندارد يك ششم ديه كامل است .
ماده 590 ـ ديه مجموع چهار پلك دو چشم ، ديه كامل ، ديه هر يك از پلك هاي بالا ، يك ششم ديه كامل و ديه هر يك از پلك هاي پايين ، يك چهارم ديه كامل است .
تبصره ـ هرگاه كسي چشم و پلك را يك جا از بين ببرد ، هر يك ديه جداگانه دارد .
ماده 591 ـ شكافتن هر يك از پلك هاي بالا ، موجب يك ششم ديه و شكافتن هريك از پلك هاي پايين ، موجب يك چهارم ديه است .
مبحث سوم ـ ديه بيني
ماده 592 ـ قطع كردن و يا از بين بردن تمام بيني يا نرمه اي كه پايين استخوان بيني است ديه كامل دارد . از بين بردن تمام نرمه با تمام يا مقداري از استخوان بيني در صورتي كه در يك دفعه باشد ، موجب ديه كامل است لكن اگر نرمه بيني در يك دفعه و تمام يا مقداري از استخوان بيني در دفعه ديگر از بين برود ، براي نرمه ديه كامل و براي استخوان ، ارش تعيين مي شود .
ماده 593 ـ شكستن استخوان بيني درصورتي كه موجب فساد بيني و از بين رفتن آن شود ، ديه كامل دارد و چنانچه بدون عيب و نقص اصلاح شود موجب يك دهم ديه كامل و اگر با عيب و نقص بهبود پيدا كند ، موجب ارش است . در كج شدن بيني يا شكستن استخوان بيني كه منجر به فساد آن نشود ، ارش ثابت مي شود .
ماده 594 ـ از بين بردن هريك از پره هاي بيني يا پرده ميان دو سوراخ ، موجب يك سوم ديه كامل است .
ماده 595 ـ فلج كردن بيني ، موجب دو سوم ديه كامل و از بين بردن بيني فلج ، موجب يك سوم ديه كامل است .
ماده 596 ـ سوراخ كردن هر دو طرف بيني و پرده فاصل ميان آن ، خواه با پارگي همراه باشد خواه نباشد ، در صورتي كه باعث از بين رفتن بيني يا نوك آن نشود ، موجب يك سوم ديه كامل است و اگر بهبود يابد ، موجب يك پنجم ديه كامل است .
ماده 597 ـ ديه سوراخ كردن يك طرف بيني در صورتي كه بهبود نيابد يك نهم ديه كامل و در صورتي كه بهبود يابد ، يك بيستم ديه كامل است و ديه سوراخ كردن يك طرف بيني با پرده وسط آن در صورتي كه بهبود نيابد دو نهم ديه كامل و در صورتي كه بهبود يابد ، يك پانزدهم ديه كامل است .
ماده 598 ـ ديه پاره كردن بيني در صورتي كه سبب از بين رفتن بيني يا نوك آن نشود ، يك سوم ديه كامل و اگر بهبود يابد يك دهم ديه كامل است .
ماده 599 ـ ديه از بين بردن نوك بيني كه محل چكيدن خون است ، نصف ديه كامل مي باشد .
مبحث چهارم ـ ديه لاله گوش
ماده 600 ـ از بين بردن دو لاله گوش ، ديه كامل و از بين بردن هريك از آنها نصف ديه كامل دارد .
تبصره ـ از بين بردن نرمه هر گوش ، موجب يك ششم ديه كامل است .
ماده 601 ـ پاره كردن لاله يك گوش ، موجب يك ششم ديه كامل و پاره كردن نرمه يك گوش ، موجب يك نهم ديه كامل است و در هر دو مورد در صورت بهبودي كامل ، ارش ثابت است .
ماده 602 ـ فلج كردن لاله هر گوش ، دو سوم ديه آن و بريدن لاله گوش فلج شده ، يك سوم ديه آن را دارد .
ماده 603 ـ هرگاه لاله گوش به نحوي قطع شود كه استخوان زير آن ظاهر گردد علاوه بر ديه لاله گوش ، ديه موضحه نيز بايد پرداخت شود .
ماده 604 ـ گوش شنوا و ناشنوا يا معيوبي كه لاله آن سالم و داراي حس و حيات كامل باشد در احكام اين فصل يكسان هستند .
ماده 605 ـ پاره كردن پرده گوش ، موجب ارش است و اگر در اثر آن حس شنوايي نيز از بين برود يا نقصان پيدا كند ، ديه آن نيز بايد پرداخت شود .
ماده 606 ـ هرگاه آسيب رساندن به گوش به حس شنوايي سرايت كند يا موجب سرايت به استخوان و شكستگي آن شود هر كدام ديه جدا گانه اي دارد .
مبحث پنجم ـ ديه لب
ماده 607 ـ از بين بردن دو لب ، ديه كامل و هريك ، نصف ديه كامل دارد و ديه از بين بردن مقداري از لب به نسبت تمام لب محاسبه مي شود .
تبصره ـ حدود لب بالا از نظر عرض ، مقداري است كه لثه را مي پوشاند و به دو روزنه و ديواره بيني متصل و طول آن همان طول دهان است و حدود لب پايين از نظر عرض ، مقداري است كه لثه را مي پوشاند و طول آن همان طول دهان است . حاشيه گونه ها جزء لبها محسوب نمي شود .
ماده 608 ـ جنايتي كه باعث جمع شدن يك يا دو لب و يا قسمتي از آن گردد موجب ارش است خواه موجب نمايان شدن دندان ها بشود خواه نشود .
ماده 609 ـ جنايتي كه موجب سست و فلج شدن هر يك از لب ها گردد به گونه اي كه با خنده و مانند آن از دندان ها كنار نرود ، موجب دو سوم ديه يك لب و از بين بردن هريك از لب هاي سست و فلج شده موجب يك سوم ديه آن است .
ماده 610 ـ شكافتن هر دو لب به نحوي كه باعث نمايان شدن دندان ها شود ، يك سوم ديه كامل و در صورت بهبودي بدون عيب ، يك پنجم ديه كامل دارد . شكافتن يك لب موجب يك ششم ديه كامل و در صورت بهبودي بدون عيب ، موجب يك دهم ديه كامل است .
تبصره ـ جراحات وارده بر لب هرگاه باعث نمايان شدن دندان ها نگردد در صورتي كه از مصاديق حارصه ، داميه و متلاحمه باشد ، حكم جراحات مذكور را دارد .
مبحث ششم ـ ديه زبان
ماده 611 ـ قطع و يا از بين بردن تمام زبان گويا موجب ديه كامل است و ديه از بين بردن قسمتي از آن به نسبت گويايي از بين رفته است كه با تقسيم تمام ديه به حروف محاسبه مي شود .
تبصره 1 ـ ديه از بين بردن اداي هر حرف با توجه به حروف زبان تكلم مجني عليه تعيين مي شود مانند اينكه از بين بردن قدرت اداء يك حرف شخص فارسي زبان ، يك سي و دوم ديه كامل است .
تبصره 2 ـ شخصي كه داراي لكنت زبان است و يا به كندي يا تندي سخن مي گويد يا برخي از حروف را نمي تواند تلفظ كند ، گويا محسوب مي شود .
ماده 612 ـ قطع و از بين بردن تمام زبان لال موجب يك سوم ديه كامل است و از بين بردن مقداري از آن ، موجب همان مقدار ديه به نسبت مساحت تمام زبان است .
تبصره ـ لال اعم از مادر زادي و عارضي است لكن كسي كه به واسطه عارضه اي به طور موقت قادر به سخن گفتن نيست ، گويا محسوب مي شود .
ماده 613 ـ هرگاه شخصي مقداري از زبان كسي را قطع كند و موجب از بين رفتن قدرت اداي تعدادي از حروف گردد و شخص ديگري مقدار ديگري از زبان او را قطع كند و موجب از بين رفتن قدرت اداي تعداد ديگري از حروف شود هر شخص به نسبت تعداد حروفي كه قدرت اداي آنها را از بين برده است ، ضامن مي باشد .
ماده 614 ـ قطع و از بين بردن تمام زبان كودكي كه زمان سخن گفتن او فرا نرسيده ، موجب ديه كامل است لكن اگر بعداً معلوم شود كه لال بوده است ، مازاد بر يك سوم ديه مسترد مي شود .
ماده 615 ـ هرگاه قسمتي از زبان كودكي كه زمان سخن گفتن او فرا نرسيده است ، قطع شود به ميزان نسبت مساحت قطع شده ، ديه پرداخت مي شود لكن اگر بعداً معلوم شود كه كودك لال بوده است ، دو سوم آن مسترد مي گردد و چنانچه معلوم شود كه گويا بوده است ، درصورتي كه ديه حروف از بين رفته از ديه نسبت گويايي از بين رفته بيشتر باشد ، مابه التفاوت آن بايد پرداخت شود .
مبحث هفتم ـ ديه دندان
ماده 616 ـ از بين بردن تمام دندان هاي دائم بيست وهشت گانه ديه كامل دارد كه به ترتيب زير توزيع مي شود :
الف ـ دندان هاي جلو كه عبارتند از : پيش ، چهارتايي و نيش كه از هر كدام دو عدد در بالا و دو عدد در پايين مي رويد و جمعاً دوازده عدد است ، هر كدام يك بيستم ديه كامل دارد .
ب ـ دندان هاي عقب كه در چهار سمت پاياني از بالا و پايين در هر كدام يك ضاحك و سه ضرس قرار دارد و جمعاً شانزده عدد است ، هر كدام يك چهلم ديه كامل دارد .
ماده 617 ـ دندان هاي اضافي به هر نام كه باشد و به هر نحو كه روييده باشد اگر در كندن آنها نقصي حاصل شود ، ارش ثابت مي گردد و اگر هيچ گونه نقصي حاصل نشود ارش نيز ندارد .
تبصره 1 ـ هرگاه در كندن دندان زائد نقصي حاصل نشود لكن جراحتي به وجود آيد ، براي جراحت مزبور ، ارش ثابت است .
تبصره 2 ـ هرگاه در مورد اينكه دندان كنده شده اصلي است يا زائد ، ترديد وجود داشته باشد و با رجوع به كارشناس ، زائد يا اصلي بودن آن مشخص نشود ، اقل الامرين از ديه دندان اصلي و ارش دندان زائد پرداخت مي شود .
ماده 618 ـ هرگاه دندان هاي اصلي دائمي از بيست و هشت عدد كمتر باشد به همان نسبت از ديه كامل كاهش مي يابد خواه خلقتاً كمتر باشد يا در اثر عارضه اي كم شده باشد .
ماده 619 ـ در ميزان ديه تفاوتي ميان دندان هايي كه رنگ هاي گوناگون دارند ، وجود ندارد و اگر دنداني در اثر جنايت ، سياه شود و نيفتد ديه آن دو سوم ديه همان دندان است و ديه دنداني كه قبلاً سياه شده است ، يك سوم ديه همان دندان است .
تبصره ـ در تغيير رنگ دندان ، بدون آنكه سياه شود يا منفعت آن از بين برود ، ارش ثابت است و اگر پس از آن شخصي دندان مزبور را بكند ، بايد ديه كامل همان دندان را بدهد .
ماده 620 ـ ايجاد ترك يا لق كردن دندان ، هرگاه در حكم از بين بردن آن باشد ، موجب ديه همان دندان و در غير اين صورت موجب ارش است .
ماده 621 ـ كندن دندان لق يا ترك خورده كه منفعت آن باقي است ، موجب ديه همان دندان و در غير اين صورت موجب ارش است .
ماده 622 ـ شكستن آن مقدار از دندان كه نمايان است با بقاء ريشه ، ديه همان دندان را دارد و اگر كسي بعد از شكستن مقدار مزبور ريشه را بكند ، خواه مرتكب كسي باشد كه مقدار نمايان دندان را شكسته است يا ديگري ، ارش تعيين مي شود .
تبصره 1 ـ شكستن مقداري از قسمت نمايان دندان به همان نسبت ديه دارد .
تبصره 2 ـ هرگاه قسمتي از دندان كنده شده در اثر جنايت يا عارضه اي قبلاً از بين رفته باشد به همان نسبت از ديه دندان كاهش مي يابد .
ماده 623 ـ در كندن دندان شيري يك صدم ديه كامل ثابت است مگر اينكه كندن آن موجب گردد دندان دائمي نرويد كه در اين صورت بايد ديه كامل دندان دائمي پرداخت شود .
تبصره ـ شكستن ، معيوب كردن و شكافتن دندان شيري موجب ارش است .
ماده 624 ـ با كنده شدن دندان دائمي ديه همان دندان ثابت مي شود ، اگرچه دوباره در محل آن ، دندان ديگري برويد و مانند سابق شود و چنانچه شخصي دندان روييده شده را دوباره بكند ، بايد ديه كامل همان دندان را بپردازد .
ماده 625 ـ هرگاه به جاي دندان كنده شده دندان ديگري يا همان دندان قرار گيرد و مانند دندان اصلي داراي حس و حيات شود ، كندن آن ، ديه همان دندان را دارد لكن اگر داراي حس و حيات نباشد ، كندن آن موجب ضمان مالي است .
مبحث هشتم ـ ديه گردن
ماده 626 ـ كج شدن و خميدگي گردن در اثر شكستگي در صورت عدم بهبودي و باقي ماندن اين حالت موجب ديه كامل و در صورت بهبودي و زوال حالت خميدگي و كج شدگي موجب ارش است .
ماده 627 ـ شكستگي گردن بدون كج شدن و خميدگي آن موجب ارش است .
ماده 628 ـ جنايت بر گردن كه مانع فرو بردن يا جويدن غذا و يا نقص آن و يا مانع حركت گردن شود موجب ارش است .
مبحث نهم ـ ديه فك
ماده 629 ـ قطع كردن و يا از بين بردن دو استخوان چپ و راست فك كه محل رويش دندان هاي پايين است ، ديه كامل ، هر كدام از آنها نصف ديه كامل و مقداري از آنها به همان نسبت ديه دارد .
ماده 630 ـ ديه فك ، مستقل از ديه دندان و ساير اعضاء است و اگر با فك ، دندان يا غير آن از بين برود يا آسيب ببيند هر كدام ديه يا ارش جداگانه دارد .
ماده 631 ـ جنايتي كه موجب كندي حركت فك شود ، ارش دارد و چنانچه مانع جويدن يا موجب نقص آن شود ، ارش آن نيز افزوده مي شود .
ماده 632 ـ از بين بردن تمام يا قسمتي از فك بالا ، موجب ارش است .
ماده 633 ـ شكستگي استخوان فك پايين مشمول حكم شكستگي استخوان و شكستگي استخوان فك بالا مشمول حكم شكستگي استخوان هاي سر و صورت است .
ماده 634 ـ فلج كردن فك پايين ، دو سوم ديه كامل و قطع فك فلج ، يك سوم ديه كامل دارد .
مبحث دهم ـ ديه دست و پا
ماده 635 ـ قطع كردن و يا از بين بردن هر يك از دست ها از مفصل مچ به شرط آنكه داراي انگشتان كامل باشد ، موجب نصف ديه كامل است خواه مجني عليه داراي دو دست و خواه به هر علت داراي يك دست باشد .
ماده 636 ـ قطع تمام انگشتان يك دست از انتهاي انگشتان يا تا مچ ، موجب نصف ديه كامل است .
ماده 637 ـ قطع كردن و يا از بين بردن كف دستي كه به هر علت داراي انگشت نمي باشد ، موجب ارش است .
تبصره ـ در قطع كردن و يا از بين بردن كف دستي كه كمتر از پنج انگشت دارد ، علاوه بر ديه آن انگشتان ، نسبتي از ارش كف دست نيز ثابت است ، بدين ترتيب كه اگر مچ دست داراي يك انگشت باشد ، علاوه بر ديه يك انگشت ، چهار پنجم ارش كف دست و اگر داراي دو انگشت باشد ، علاوه بر ديه دو انگشت ، سه پنجم ارش كف دست و اگر داراي سه انگشت باشد ، علاوه بر ديه سه انگشت ، دو پنجم ارش كف دست و اگر داراي چهار انگشت باشد ، علاوه بر ديه چهار انگشت ، يك پنجم ارش كف دست نيز پرداخت مي شود .
ماده 638 ـ قطع دست داراي ساعد از آرنج ، خواه داراي كف باشد خواه نباشد نصف ديه كامل دارد و قطع دست داراي بازو از شانه ، خواه داراي آرنج باشد خواه نباشد ، نصف ديه كامل دارد .
ماده 639 ـ دستي كه داراي انگشتان است اگر بالاتر از مفصل مچ و نيز دستي كه داراي ساعد است اگر بالاتر از آرنج قطع گردد علاوه بر نصف ديه كامل ، موجب ارش مقدار زائدي كه قطع شده نيز مي باشد .
ماده 640 ـ قطع دست اصلي كسي كه از مچ يا آرنج يا شانه داراي دو دست است ، موجب نصف ديه كامل و قطع دست زائد موجب ارش است . تشخيص دست اصلي و زائد بر عهده كارشناس مورد وثوق است .
ماده 641 ـ ديه هر يك از انگشتان اصلي دست ، يك دهم ديه كامل است .
ماده 642 ـ بريدن يا از بين بردن هر بند انگشت غير شست ، موجب يك سوم ديه آن انگشت و هر بند انگشت شست ، موجب نصف ديه شست است .
ماده 643 ـ ديه انگشت زائد ، يك سوم ديه انگشت اصلي و ديه بند هاي انگشت زائد ، يك سوم ديه همان بند اصلي و ديه بند زائد انگشت اصلي يك سوم ديه بند اصلي همان انگشت است .
تبصره ـ در صورتي كه بند انگشت نقصان داشته باشد به همان ميزان از مقدار ديه آن كاسته مي شود .
ماده 644 ـ ديه فلج كردن هر دست دو سوم ديه دست ، ديه فلج كردن هر انگشت دو سوم ديه همان انگشت ، ديه قطع دست فلج يك سوم ديه دست و ديه قطع انگشت فلج يك سوم ديه همان انگشت است .
ماده 645 ـ ديه از بين بردن ناخن به طوري كه ديگر نرويد يا فاسد و معيوب برويد ، يك درصد ديه كامل و اگر بدون عيب برويد ، نيم درصد ديه كامل مي باشد .
ماده 646 ـ احكام مذكور در ديه دست و انگشتان آن ، در پا و انگشتان آن نيز جاري است .
مبحث يازدهم ـ ديه ستون فقرات ، نخاع و نشيمنگاه
ماده 647 ـ ديه شكستن ستون فقرات به ترتيب ذيل است :
الف ـ شكستن ستون فقرات در صورتي كه اصلاً درمان نشود و يا بعد از علاج به صورت خميده درآيد ، موجب ديه كامل است .
ب ـ شكستن ستون فقرات كه بي عيب درمان شود ولي موجب از بين رفتن يكي از منافع گردد مانند اينكه مجني عليه توان راه رفتن يا نشستن نداشته باشد و يا توان جنسي يا كنترل ادرار وي از بين برود ، موجب ديه كامل است .
پ ـ شكستن ستون فقرات كه درمان نشود و موجب عوارضي از قبيل موارد مندرج در بند ( ب ) شود ، علاوه بر ديه كامل شكستگي ستون فقرات ، موجب ديه يا ارش هريك از عوارض حاصله نيز است .
ت ـ شكستن ستون فقرات كه بدون عيب درمان شود ، موجب يك دهم ديه كامل است .
ث ـ شكستن ستون فقرات كه موجب فلج و بي حس شدن پاها گردد علاوه بر ديه ستون فقرات ، موجب دو سوم ديه براي فلج دو پا نيز است .
تبصره 1 ـ مراد از شكستن ستون فقرات ، شكستن يك يا چند مهره از مهره هاي ستون فقرات به جز مهره هاي گردن و استخوان دنبالچه مي باشد .
تبصره 2 ـ جنايتي كه سبب خميدگي پشت شود بدون آنكه موجب شكستن ستون فقرات گردد درصورتي كه خميدگي درمان نشود ، موجب ديه كامل و درصورتي كه بدون عيب درمان شود ، ديه آن يك دهم ديه كامل است .
ماده 648 ـ قطع نخاع ديه كامل و قطع جزيي از آن به نسبت مساحت عرض ، ديه دارد .
ماده 649 ـ هرگاه قطع نخاع موجب عيب عضو ديگر شود ، حسب مورد ديه يا ارش آن عضو بر ديه نخاع افزوده مي شود .
ماده 650 ـ از بين بردن دو كپل به نحوي كه به استخوان برسد ، ديه كامل و هر كدام از آنها ، نصف ديه كامل و قسمتي از آن ، به همان نسبت ديه دارد .
ماده 651 ـ شكستن استخوان دنبالچه ، موجب ارش است مگر آنكه جنايت مزبور باعث شود مجني ٌعليه قادر به ضبط مدفوع نباشد كه در اين صورت ديه كامل دارد و اگر قادر به ضبط مدفوع باشد ولي قادر به ضبط باد نباشد ، ارش آن نيز پرداخت مي شود .
ماده 652 ـ هرگاه صدمه اي كه به حد فاصل بيضه ها و مقعد وارد شده است موجب عدم ضبط ادرار يا مدفوع يا هر دو گردد ، يك ديه كامل دارد .
مبحث دوازدهم ـ ديه دنده و ترقوه
ماده 653 ـ ديه شكستن هر يك از دنده هاي محيط به قلب كه از آن حفاظت مي كند ، يك چهلم ديه كامل و ديه شكستن هريك از دنده هاي ديگر ، يك صدم ديه كامل مي باشد .
تبصره ـ كندن دنده موجب ارش است .
ماده 654 ـ ديه موضحه هريك از دنده ها ، يك چهارم ديه شكستن آن ، ديه ترك خوردن هر يك از دنده هاي محيط به قلب ، يك هشتادم ديه كامل ، و ديه دررفتگي آن ، هفت ونيم هزارم ديه كامل است . ديه ترك خوردن هر يك از دنده هاي ديگر هفت هزارم ديه كامل و ديه دررفتگي آنها پنج هزارم ديه كامل است .
ماده 655 ـ قطع و از بين بردن دو استخوان ترقوه ، موجب ديه كامل و هر كدام از آنها ، موجب نصف ديه كامل است .
ماده 656 ـ شكستن هريك از استخوان هاي ترقوه در صورتي كه بدون عيب درمان شود ، موجب چهار درصد ديه كامل و در صورتي كه درمان نشود و يا با عيب درمان شود ، موجب نصف ديه كامل است .
ماده 657 ـ ديه ترك خوردن هر يك از استخوان هاي ترقوه ، سي و دو هزارم ، ديه موضحه آن ، بيست و پنج هزارم ، ديه دررفتگي آن ، بيست هزارم و ديه سوراخ شدن آن ، ده هزارم ديه كامل است .
مبحث سيزدهم ـ ديه ازاله بكارت و افضاء
ماده 658 ـ هرگاه ازاله بكارت غيرهمسر با مقاربت يا به هر وسيله ديگري و بدون رضايت صورت گرفته باشد موجب ضمان مهرالمثل است .
تبصره 1 ـ هرگاه ازاله بكارت با مقاربت و با رضايت انجام گرفته باشد چيزي ثابت نيست .
تبصره 2 ـ رضايت دختر نابالغ يا مجنون يا مكرَهي كه رضايت واقعي به زنا نداشته در حكم عدم رضايت است .
ماده 659 ـ هرگاه به همراه ازاله بكارت جنايت ديگري نيز به وجود آيد مانند آنكه مثانه آسيب ديده و شخص نتواند ادرار خود را ضبط كند ، جنايت مزبور حسب مورد ديه يا ارش جداگانه دارد .
ماده 660 ـ افضاي همسر به ترتيب ذيل موجب ضمان است :
الف ـ هرگاه همسر ، بالغ و افضاء به سببي غير از مقاربت باشد ، ديه كامل زن بايد پرداخت شود .
ب ـ هرگاه همسر ، نابالغ و افضاء به سبب مقاربت جنسي باشد علاوه بر تمام مَهر و ديه كامل زن ، نفقه نيز تا زمان وفات يكي از زوجين بر عهده زوج است هر چند او را طلاق داده باشد .
تبصره ـ افضاء عبارت از يكي شدن دو مجراي بول و حيض يا حيض و غائط است .
ماده 661 ـ افضاي غير همسر ، به ترتيب ذيل موجب ضمان است :
الف ـ هرگاه افضاء شده نابالغ يا مكرَه بوده و افضاء به سبب مقاربت باشد ، علاوه بر مهر المثل و ديه كامل زن ، در صورتي ازاله بكارت ، ارش البكاره نيز ثابت خواهد بود و اگر افضاء به غيرمقاربت باشد ، ديه كامل زن و در صورت ازاله بكارت ، مهر المثل نيز ثابت است .
ب ـ هرگاه افضاء با رضايت زن بالغ و از طريق مقاربت انجام گرفته باشد ، تنها پرداخت ديه كامل زن ثابت خواهد بود .
پ ـ افضاي ناشي از وطي به شبهه علاوه بر مهر المثل و ديه ، در صورت ازاله بكارت ، موجب ارش البكاره نيز مي باشد .
مبحث چهاردهم ـ ديه اندام تناسلي و بيضه
ماده 662 ـ قطع و از بين بردن اندام تناسلي مرد تا ختنه گاه و يا بيشتر از آن ، موجب ديه كامل است و در كمتر از ختنه گاه به نسبت ختنه گاه محاسبه و به همان نسبت ديه پرداخت مي شود .
تبصره 1 ـ در اين حكم تفاوتي بين اندام كودك ، جوان ، پير ، عقيم و شخصي كه داراي بيضه سالم يا معيوب يا فاقد بيضه است ، وجود ندارد .
تبصره 2 ـ هرگاه با يك ضربه تا ختنه گاه از بين برود و سپس مرتكب يا شخص ديگري باقيمانده يا قسمتي ديگر از اندام تناسلي را از بين ببرد ، نسبت به ختنه گاه ، ديه كامل و در مقدار بيشتر ، ارش ثابت است .
تبصره 3 ـ هرگاه قسمتي از ختنه گاه را شخصي و قسمت ديگر از ختنه گاه را شخص ديگري قطع كند ، هريك به نسبت مساحتي كه از ختنه گاه قطع كرده اند ، ضامن مي باشند و چنانچه شخصي قسمتي از ختنه گاه را قطع كند و ديگري باقيمانده ختنه گاه را به انضمام تمام يا قسمتي از اندام تناسلي قطع كند ، نسبت به جنايت اول ، ديه به مقدار مساحت قطع شده از ختنه گاه و نسبت به جنايت دوم ، ارش مقدار قطع شده از اندام تناسلي ثابت است .
ماده 663 ـ قطع اندام تناسلي فلج ، موجب يك سوم ديه كامل و فلج كردن اندام سالم موجب دو سوم ديه كامل است لكن در قطع اندام عنين ثلث ديه كامل ثابت است .
تبصره ـ قطع قسمتي از اندام فلج به نسبت تمام اندام تناسلي ، خواه قسمت مقطوع ختنه گاه باشد خواه غير آن ديه دارد .
ماده 664 ـ قطع و از بين بردن هر يك از دو طرف اندام تناسلي زن ، موجب نصف ديه كامل زن است و قطع و از بين بردن بخشي از آن ، به همان نسبت ديه دارد . در اين حكم فرقي ميان باكره و غيرباكره ، خردسال و بزرگسال سالم و معيوب از قبيل رتقاء و قرناء نيست .
ماده 665 ـ قطع دو بيضه يكباره ديه كامل و قطع بيضه چپ ، دو ثلث ديه و قطع بيضه راست ، ثلث ديه دارد .
تبصره ـ فرقي در حكم مذكور بين جوان و پير و كودك و بزرگ و عنين و سالم و مانند آن نيست .
ماده 666 ـ ديه ورم كردن يك بيضه ، دو دهم ديه كامل است و اگر تورم مانع راه رفتن مفيد شود ديه آن هشت دهم ديه كامل است .
ماده 667 ـ قطع بيضه ها يا اندام تناسلي مردانه خنثاي ملحق به مرد ، موجب ديه كامل است . قطع بيضه ها يا اندام تناسلي مردانه خنثاي مشكل يا ملحق به زن ، موجب ارش است .
ماده 668 ـ از بين بردن عانه مرد يا زن ، موجب ارش است .
مبحث پانزدهم ـ ديه پستان
ماده 669 ـ قطع و از بين بردن هر يك از دو پستان زن ، موجب نصف ديه كامل زن و از بين بردن مقداري از آن به همان نسبت موجب ديه است و اگر همراه با از بين رفتن تمام يا بخشي از پستان مقداري از پوست يا گوشت اطراف آن هم از بين برود يا موجب جنايت ديگري گردد ، علاوه بر ديه پستان ، ديه يا ارش جنايت مزبور نيز بايد پرداخت شود .
ماده 670 ـ در قطع كردن شير پستان زن يا از بين بردن قدرت توليد شير يا متعذركردن خروج شير از پستان و يا ايجاد هر نقص ديگري در آن ، ارش ثابت است .
فصل چهارم ـ قواعد عمومي ديه منافع
ماده 671 ـ ادله اثبات ديه منافع ، همان ادله اثبات ديه اعضاء است . در موارد اختلاف ميان مرتكب و مجني عليه در زوال منفعت يا نقصان آن ، چنانچه از طريق اختيار و آزمايش ، اقرار ، بينه ، علم قاضي يا قول كارشناس مورد وثوق ، زوال يا نقصان منفعت ثابت نشود در صورت تحقق لوث ، مجني عليه مي تواند با قسامه به نحوي كه در ديه اعضاء مقرر است ، ديه را ثابت كند و چنانچه نسبت به بازگشت منفعت زايل يا ناقص شده اختلاف باشد ديه با يك سوگند مجني ٌ عليه ثابت مي شود و نيازي به قسامه نيست .
ماده 672 ـ در مواردي كه نظر كارشناسي بازگشت منفعت زايل يا ناقص شده در مدت معيني باشد چنانچه مجني عليه قبل از مدت تعيين شده فوت كند ديه ثابت مي شود .
ماده 673 ـ هرگاه جنايتي كه موجب زوال يكي از منافع شده است ، سرايت كند و سبب مرگ مجني عليه شود ديه منفعت در ديه نفس تداخل مي كند و تنها ديه نفس قابل مطالبه است .
ماده 674 ـ هرگاه در مهلتي كه به طريق معتبري براي بازگشت منفعت زايل يا ناقص شده ، تعيين گرديده ، عضوي كه منفعت ، قائم به آن است از بين برود ، به عنوان مثال چشمي كه بينايي آن به طور موقت از بين رفته است از حدقه بيرون بيايد ، مرتكب ، فقط ضامن ارش زوال موقت آن منفعت است و چنانچه از بين رفتن آن عضو به سبب جنايت شخص ديگر باشد مرتكب دوم ، ضامن ديه كامل آن عضو مي باشد .
فصل پنجم ـ ديه مقرر منافع
مبحث اول ـ ديه عقل
ماده 675 ـ زايل كردن عقل موجب ديه كامل و ايجاد نقص در آن موجب ارش است ، خواه جنايت در اثر ايراد ضربه و جراحت و خواه ترساندن و مانند آن باشد .
تبصره ـ در صورتي كه مجني ٌ عليه دچار جنون ادواري شود ارش ثابت است .
ماده 676 ـ در زوال و نقصان حافظه و نيز اختلال رواني در صورتي كه به حد جنون نرسد ارش ثابت است .
ماده 677 ـ جنايتي كه موجب زوال عقل يا كم شدن آن شود هر چند عمدي باشد حسب مورد ، موجب ديه يا ارش است و مرتكب قصاص نمي شود .
ماده 678 ـ هرگاه در اثر صدمه اي مانند شكستن سر يا صورت ، عقل زايل شود يا نقصان يابد ، هر يك ديه يا ارش جداگانه اي دارد .
ماده 679 ـ هرگاه در اثر جنايتي عقل زايل گردد و پس از دريافت ديه كامل عقل برگردد ، ديه مسترد و ارش پرداخت مي شود .
ماده 680 ـ هرگاه در اثر جنايتي مجني ٌ عليه بيهوش شود و به اغماء برود ، چنانچه منتهي به فوت او گردد ، ديه نفس ثابت مي شود و چنانچه به هوش آيد ، نسبت به زماني كه بيهوش بوده ، ارش ثابت مي شود و چنانچه عوارض و آسيب هاي ديگري نيز به وجود آيد ، ديه يا ارش عوارض مزبور نيز بايد پرداخت شود .
ماده 681 ـ جنايت بر كسي كه در اغماء يا بيهوشي و مانند آن است از جهت احكام مربوط به قصاص و ديه ، جنايت بر شخص هوشيار محسوب مي شود .
مبحث دوم ـ ديه شنوايي
ماده 682 ـ از بين بردن شنوايي هر دو گوش ديه كامل و از بين بردن شنوايي يك گوش نصف ديه كامل دارد هرچند شنوايي دو گوش به يك اندازه نباشد .
ماده 683 ـ از بين بردن شنوايي گوش شنواي شخصي كه يكي از گوش هاي او نمي شنود ، موجب نصف ديه كامل است .
ماده 684 ـ كاهش شنوايي در صورتي كه مقدار آن قابل تشخيص باشد به همان نسبت ديه دارد .
ماده 685 ـ هرگاه با قطع يا از بين بردن گوش و يا هر جنايت ديگري شنوايي از بين برود يا نقصان يابد هر يك از جنايت ها ، ديه يا ارش جداگانه دارد .
ماده 686 ـ هرگاه در اثر جنايتي در مجراي شنوايي ، نقص دائمي ايجاد شود به نحوي كه به طور كامل مانع شنيدن گردد ، ديه شنوايي ثابت است و در صورتي كه نقص موقتي باشد ارش تعيين مي شود .
ماده 687 ـ هرگاه كودكي كه زمان سخن گفتن او فرا نرسيده است در اثر كر شدن نتواند سخن بگويد و يا كودكي كه تازه زمان سخن گفتن او فرا رسيده است در اثر كر شدن نتواند كلمات ديگر را ياد گيرد و بر زبان آورد ، علاوه بر ديه شنوايي ، ديه يا ارش زوال يا نقص گفتار نيز ، حسب مورد ثابت مي شود .
ماده 688 ـ هرگاه در اثر جنايتي حس شنوايي و گويايي ، هر دو از بين برود ، هركدام يك ديه كامل دارد .
مبحث سوم ـ ديه بينايي
ماده 689 ـ از بين بردن بينايي هر دو چشم ديه كامل و از بين بردن بينايي يك چشم نصف ديه كامل دارد .
تبصره ـ چشم هايي كه بينايي دارند در حكم مذكور يكسان هستند هرچند ميزان بينايي آنها متفاوت باشد يا از جهات ديگر مانند شب كوري و منحرف بودن با هم تفاوت داشته باشند .
ماده 690 ـ كاهش بينايي ، در صورتي كه مقدار آن قابل تشخيص باشد به همان نسبت ديه دارد و چنانچه قابل تشخيص نباشد ، موجب ارش است .
ماده 691 ـ از بين بردن بينايي چشم كسي كه فقط يك چشم بينا دارد و چشم ديگرش نابيناي مادر زادي بوده و يا در اثر علل غير جنايي از بين رفته باشد ، موجب ديه كامل است لكن اگر چشم ديگرش را در اثر قصاص يا جنايتي كه استحقاق ديه آن را داشته است ، از دست داده باشد ، ديه چشم بينا ، نصف ديه كامل مي باشد .
ماده 692 ـ از بين بردن يا بيرون آوردن چشم از حدقه فقط يك ديه دارد و از بين رفتن بينايي ، ديه ديگري ندارد لكن اگر در اثر صدمه ديگري مانند شكستن سر ، بينايي نيز از بين برود يا نقصان يابد ، هركدام حسب مورد ديه يا ارش جداگانه دارد .
مبحث چهارم ـ ديه بويايي
ماده 693 ـ از بين بردن كامل بويايي ، موجب ديه كامل است و از بين بردن قسمتي از آن ، ارش دارد .
تبصره ـ اگر در اثر جنايت ، بويايي يكي از دو سوراخ بيني به طور كامل از بين برود نصف ديه كامل دارد .
ماده 694 ـ هرگاه در اثر بريدن يا از بين بردن بيني يا جنايت ديگري بويايي نيز از بين برود يا نقصان يابد هر جنايت ، ديه يا ارش جداگانه دارد .
مبحث پنجم ـ ديه چشايي
ماده 695 ـ از بين بردن حس چشايي و نقصان آن ، موجب ارش است .
ماده 696 ـ هرگاه با قطع تمام زبان ، حس چشايي از بين برود ، فقط ديه قطع زبان پرداخت مي شود و اگر با قطع بخشي از زبان ، چشايي از بين برود يا نقصان يابد ، در صورتي كه چشايي از بين رفته مربوط به همان قسمت زبان باشد ، هركدام از ارش چشايي و ديه زبان كه بيشتر باشد ، بايد پرداخت شود و اگر چشايي از بين رفته مربوط به همان قسمت از زبان نباشد ، ارش چشايي و ديه زبان جداگانه بايد پرداخت شود مگر اينكه از ديه كامل بيشتر باشد كه در اين صورت فقط به ميزان ديه كامل پرداخت مي شود و اگر با جنايت بر غير زبان ، چشايي از بين برود يا نقصان پيدا كند ، ديه يا ارش آن جنايت بر ارش چشايي افزوده مي گردد .
مبحث ششم ـ ديه صوت و گويايي
ماده 697 ـ از بين بردن صوت به طور كامل به گونه اي كه شخص نتواند صدايش را آشكار كند ، ديه كامل دارد گرچه بتواند با اخفات و آهسته صدايش را برساند .
ماده 698 ـ از بين بردن گويايي به طور كامل و بدون قطع زبان ، ديه كامل و از بين بردن قدرت اداي برخي از حروف به همان نسبت ديه دارد .
تبصره ـ شخصي كه داراي لكنت زبان است و يا به كندي يا تندي سخن مي گويد يا برخي از حروف را نمي تواند تلفظ كند ، گويا محسوب مي شود و ديه از بين بردن اداي هر حرف با توجه به تعداد حروف زبان تكلم مجني عليه تعيين مي شود . مانند اينكه از بين بردن قدرت اداي يك حرف شخص فارسي زبان ، يك سي و دوم ديه كامل است .
ماده 699 ـ جنايتي كه موجب پيدايش عيبي در گفتار يا اداي حروف گردد و يا عيب موجود در آن را تشديد كند ، موجب ارش است .
ماده 700 ـ جنايتي كه باعث شود مجني عليه حرفي را به جاي حرف ديگر اداء نمايد ، مانند آنكه به جاي حرف « ل » ، حرف « ر » تلفظ نمايد ، اگر عرفاً عيب تلقي شود ، موجب ارش است .
ماده 701 ـ جنايتي كه موجب عيبي در صوت مانند كاهش طنين صدا ، گرفتگي آن و يا صحبت كردن از طريق بيني شود ، ارش دارد .
ماده 702 ـ از بين رفتن صوت بعضي از حروف ، موجب ارش است .
ماده 703 ـ در صورتي كه جنايت ، علاوه بر زوال صوت ، موجب زوال نطق نيز گردد ، دو ديه ثابت مي شود .
مبحث هفتم ـ ديه ساير منافع
ماده 704 ـ جنايتي كه به طور دائم موجب سلس و ريزش ادرار گردد ، ديه كامل دارد و جنايتي كه موجب ريزش غيردائمي ادرار گردد ، موجب ارش است .
ماده 705 ـ جنايتي كه موجب عدم ضبط دائم مدفوع يا ادرار شود ، ديه كامل دارد .
ماده 706 ـ از بين بردن قدرت اِنزال يا توليد مثل مرد يا بارداري زن و يا از بين بردن لذت مقاربت زن يا مرد موجب ارش است .
ماده 707 ـ از بين بردن كامل قدرت مقاربت ، موجب ديه كامل است .
ماده 708 ـ از بين بردن يا نقص دائم يا موقت حواس يا منافع ديگر مانند لامسه ، خواب و عادت ماهانه و نيز به وجود آوردن امراضي مانند لرزش ، تشنگي ، گرسنگي ، ترس و غش ، موجب ارش است .
فصل ششم ـ ديه جراحات
ماده 709 ـ جراحات سر و صورت و دية آنها به ترتيب ذيل است :
الف ـ حارصه : خراش پوست بدون آنكه خون جاري شود ، يك صدم ديه كامل
ب ـ داميه : جراحتي كه اندكي وارد گوشت شود و همراه با جريان كم يا زياد خون باشد ، دو صدم ديه كامل
پ ـ متلاحمه : جراحتي كه موجب بريدگي عميق گوشت شود لكن به پوست نازك روي استخوان نرسد ، سه صدم ديه كامل
ت ـ سمحاق : جراحتي كه به پوست نازك روي استخوان برسد ، چهار صدم ديه كامل
ث ـ موضحه : جراحتي كه پوست نازك روي استخوان را كنار بزند و استخوان را آشكار كند ، پنج صدم ديه كامل
ج ـ هاشمه : جنايتي كه موجب شكستگي استخوان شود گر چه جراحتي را توليد نكند ، ده صدم ديه كامل
چ ـ مُنَقَّله : جنايتي كه درمان آن جز با جا به جا كردن استخوان ميسر نباشد ، پانزده صدم ديه كامل
ح ـ مأمومه : جراحتي كه به كيسه مغز برسد ، يك سوم ديه كامل
خ ـ دامغه : صدمه يا جراحتي كه كيسه مغز را پاره كند ، كه علاوه بر ديه مأمومه ، موجب ارش پاره شدن كيسه مغز نيز مي باشد .
تبصره 1 ـ جراحات گوش ، بيني ، لب ، زبان و داخل دهان ، در غير مواردي كه براي آن ديه معين شده است ، در حكم جراحات سر و صورت است .
تبصره 2 ـ ملاك ديه در جراحت هاي مذكور ، مقدار نفوذ جراحت بوده و طول و عرض آن تأثيري در ميزان ديه ندارد .
تبصره 3 ـ جنايت بر گونه درصورتي كه داخل دهان را نمايان نسازد ، موجب يك بيستم ديه كامل و اگر به نحوي باشد كه داخل دهان را نمايان سازد ، موجب يك پنجم ديه كامل است . در اين مورد چنانچه پس از بهبودي جراحت ، اثر و عيب فاحشي ، در صورت باقي بماند ، علاوه بر آن ، يك بيستم ديه ديگر نيز بايد پرداخت شود .
تبصره 4 ـ هرگاه جنايت موضحه صورت بعد از التيام ، اثري از خود بر جاي بگذارد ، علاوه بر ديه موضحه ، يك هشتادم ديه كامل نيز ثابت است و هرگاه جنايت در حد موضحه نبوده و بعد از التيام اثري از آن باقي بماند ، علاوه بر ديه جنايت ، يك صدم ديه كامل نيز ثابت است و چنانچه جنايت ، شكافي در صورت ايجاد كند ديه آن هشت صدم ديه كامل است .
ماده 710 ـ هرگاه يكي از جراحت هاي مذكور در بند هاي ( الف ) تا ( ث ) ماده ( 709 ) اين قانون در غير سر و صورت واقع شود ، در صورتي كه آن عضو داراي ديه معين باشد ، ديه به حساب نسبت هاي فوق از ديه آن عضو تعيين مي شود و اگر آن عضو داراي ديه معين نباشد ، ارش ثابت است .
تبصره 1 ـ جراحات وارده به گردن ، در حكم جراحات بدن است .
تبصره 2 ـ هرگاه هريك از جراحت هاي مذكور در ماده ( 709 ) اين قانون با يك ضربه به وجود آمده باشد كه از حيث عمق متعدد باشد يك جراحت محسوب مي شود و ديه جراحت بيشتر را دارد لكن اگر با چند ضربه ايجاد شود مانند اينكه با يك ضربه حارصه ايجاد شود و با ضربه ديگر آن جراحت به موضحه مبدل شود براي هر جراحت ، ديه مستقل ثابت است ، خواه مرتكب هر دو جنايت يك نفر خواه دو نفر باشد .
ماده 711 ـ جائفه جراحتي است كه با وارد كردن هر نوع وسيله و از هر جهت به درون بدن انسان اعم از شكم ، سينه ، پشت و پهلو ايجاد مي شود و موجب يك سوم ديه كامل است . در صورتي كه وسيله مزبور از يك طرف وارد و از طرف ديگر خارج گردد ، دو جراحت جائفه محسوب مي شود .
تبصره ـ هرگاه در جائفه به اعضاء دروني بدن آسيب برسد و يا از بين برود ، علاوه بر ديه جائفه ، ديه يا ارش آن نيز محاسبه مي شود .
ماده 712 ـ هرگاه نيزه يا گلوله و مانند آن علاوه بر ايجاد جراحت موضحه يا هاشمه و يا مُنَقَّله به داخل بدن مانند حلق و گلو يا سينه فرو رود ، دو جراحت محسوب و علاوه بر ديه موضحه يا هاشمه و مُنَقَّله ، ديه جراحت جائفه نيز ثابت مي شود .
ماده 713 ـ نافذه جراحتي است كه با فرورفتن وسيله اي مانند نيزه يا گلوله در دست يا پا ايجاد مي شود ديه آن در مرد يك دهم ديه كامل است و در زن ارش ثابت مي شود .
تبصره 1 ـ حكم مذكور در اين ماده نسبت به اعضايي است كه ديه آن عضو بيشتر از يك دهم ديه كامل باشد ، در عضوي كه ديه آن مساوي يا كمتر از يك دهم ديه كامل باشد ، ارش ثابت است مانند اينكه گلوله در بند انگشت فرو رود .
تبصره 2 ـ هرگاه شيئي كه جراحت نافذه را به وجود آورده است از طرف ديگر خارج گردد ، دو جراحت نافذه محسوب مي شود .
ماده 714 ـ ديه صدماتي كه موجب تغيير رنگ پوست مي شود ، به شرح ذيل است :
الف ـ سياه شدن پوست صورت ، شش هزارم ، كبود شدن آن ، سه هزارم و سرخ شدن آن ، يك و نيم هزارم ديه كامل
ب ـ تغيير رنگ پوست ساير اعضاء ، حسب مورد نصف مقادير مذكور در بند ( الف )
تبصره 1 ـ در حكم مذكور فرقي بين اينكه عضو داراي ديه مقدر باشد يا نباشد ، نيست . همچنين فرقي بين تغيير رنگ تمام يا قسمتي از عضو و نيز بقاء يا زوال اثر آن نمي باشد .
تبصره 2 ـ در تغيير رنگ پوست سر ، ارش ثابت است .
ماده 715 ـ صدمه اي كه موجب تورم بدن ، سر يا صورت گردد ، ارش دارد و چنانچه علاوه بر تورم موجب تغيير رنگ پوست نيز گردد ، حسب مورد ديه و ارش تغيير رنگ به آن افزوده مي شود .
فصل هفتم ـ ديه جنين
ماده 716 ـ ديه سقط جنين به ترتيب ذيل است :
الف ـ نطفه اي كه در رحم مستقر شده است ، دو صدم ديه كامل
ب ـ علقه كه در آن جنين به صورت خون بسته در مي آيد ، چهار صدم ديه كامل
پ ـ مضغه كه در آن جنين به صورت توده گوشتي در مي آيد ، شش صدم ديه كامل
ت ـ عظام كه در آن جنين به صورت استخوان درآمده لكن هنوز گوشت روييده نشده است ، هشت صدم ديه كامل
ث ـ جنيني كه گوشت و استخوان بندي آن تمام شده ولي روح در آن دميده نشده است ، يك دهم ديه كامل
ج ـ ديه جنيني كه روح در آن دميده شده است اگر پسر باشد ، ديه كامل و اگر دختر باشد نصف آن و اگر مشتبه باشد ، سه چهارم ديه كامل
ماده 717 ـ هرگاه در اثر جنايت وارد بر مادر ، جنين از بين برود ، علاوه بر ديه يا ارش جنايت بر مادر ، ديه جنين نيز در هر مرحله اي از رشد كه باشد پرداخت مي شود .
ماده 718 ـ هرگاه زني جنين خود را ، در هر مرحله اي كه باشد ، به عمد ، شبه عمد يا خطاء از بين ببرد ، ديه جنين ، حسب مورد توسط مرتكب يا عاقله او پرداخت مي شود .
تبصره ـ هرگاه جنيني كه بقاي آن براي مادر خطر جاني دارد به منظور حفظ نفس مادر سقط شود ، ديه ثابت نمي شود .
ماده 719 ـ هرگاه چند جنين در يك رحم باشند سقط هريك از آنها ، ديه جداگانه دارد .
ماده 720 ـ ديه اعضاء و ديگر صدمات وارد بر جنين در مرحله اي كه استخوان بندي آن كامل شده ولي روح در آن دميده نشده است به نسبت ديه جنين در اين مرحله محاسبه مي گردد و بعد از دميده شدن روح ، حسب جنسيت جنين ، ديه محاسبه مي شود و چنانچه بر اثر همان جنايت جنين از بين برود ، فقط ديه جنين پرداخت مي شود .
ماده 721 ـ هرگاه در اثر جنايت و يا صدمه ، چيزي از زن سقط شود كه به تشخيص كارشناس مورد وثوق ، منشأ انسان بودن آن ثابت نگردد ، ديه و ارش ندارد لكن اگر در اثر آن ، صدمه اي بر مادر وارد گردد ، حسب مورد ديه يا ارش تعيين مي شود .
فصل هشتم ـ ديه جنايت بر ميت
ماده 722 ـ ديه جنايت بر ميت ، يك دهم ديه كامل انسان زنده است مانند جدا كردن سر از بدن ميت كه يك دهم ديه و جداكردن يك دست ، يك بيستم ديه و هر دو دست ، يك دهم ديه و يك انگشت ، يك صدم ديه كامل دارد . ديه جراحات وارده به سر و صورت و ساير اعضاء و جوارح ميت به همين نسبت محاسبه مي شود .
تبصره ـ ديه جنايت بر ميت به ارث نمي رسد بلكه متعلق به خود ميت است كه در صورت مديون بودن وي و عدم كفايت تركه ، صرف پرداخت بدهي او مي گردد و در غير اين صورت براي او در امور خير صرف مي شود .
ماده 723 ـ هرگاه آسيب وارده بر ميت ، ديه مقدر نداشته باشد ، يك دهم ارش چنين جنايتي نسبت به انسان زنده محاسبه و پرداخت مي گردد .
ماده 724 ـ قطع اعضاء ميت براي پيوند به ديگري در صورتي كه با وصيت او باشد ، ديه ندارد .
ماده 725 ـ ديه جنايت بر ميت حالّ است مگر اينكه مرتكب نتواند فوراً آن را پرداخت كند كه در اين صورت به او مهلت مناسب داده مي شود .
ماده 726 ـ ديه جنايت بر ميت خواه عمدي باشد يا خطايي توسط خود مرتكب پرداخت مي شود .
ماده 727 ـ هرگاه شخصي به طور عمدي ، جنايتي بر ميت وارد سازد يا وي را هتك نمايد ، علاوه بر پرداخت ديه يا ارش جنايت ، به سي و يك تا هفتاد و چهار ضربه شلاق تعزيري درجه شش محكوم مي شود .
ماده 728 ـ كليه قوانين و مقررات مغاير با اين قانون از جمله قانون مجازات اسلامي مصوب 8 /5 /1370 ، مواد ( 625 ) تا ( 629 ) و مواد ( 726 ) تا ( 728 ) كتاب پنجم قانون مجازات اسلامي « تعزيرات و مجازات هاي بازدارنده » مصوب 2 /3 /1375 ، قانون اقدامات تأميني مصوب 12 /2 /1339 و قانون تعريف محكوميت هاي مؤثر در قوانين جزائي مصوب 26 /7 /1366 و اصلاحات و الحاقات بعدي آنها نسخ مي گردد .
كتاب پنجم قانون مجازات اسلامي
( تعزيرات و مجازات هاي بازدارنده )
فصل اول - جرايم ضد امنيت داخلي و خارجي كشور
ماده 498 - هر كس با هر مرامي ، دسته ، جمعيت يا شعبه جمعيتي بيش از دو نفر در داخل يا خارج از كشور تحت هر اسم يا عنواني تشكيل دهد يا اداره نمايد كه هدف آن بر هم زدن امنيت كشور باشد و محارب شناخته نشود به حبس از دو تا ده سال محكوم مي شود .
ماده 499 - هر كس در يكي از دسته ها يا جمعيت ها يا شعب جمعيتهاي مذكور در ماده ( 498 ) عضويت يابد به سه ماه تا پنج سال حبس محكوم مي گردد مگر اينكه ثابت شود از اهداف آن بي اطلاع بوده است .
ماده 500 - هر كس عليه نظام جمهوري اسلامي ايران يا به نفع گروه ها و سازمانهاي مخالف نظام به هر نحو فعاليت تبليغي نمايد به حبس از سه ماه تا يكسال محكوم خواهد شد .
ماده 501 - هر كس نقشه ها يا اسرار يا اسناد و تصميمات راجع به سياست داخلي يا خارجي كشور را عالما و عامدا در اختيار افرادي كه صلاحيت دسترسي به آنها را ندارند قرار دهد يا از مفاد آن مطلع كند به نحوي كه متضمن نوعي جاسوسي باشد ، نظر به كيفيات و مراتب جرم به يك تا ده سال حبس محكوم مي شود .
ماده 502 - هر كس به نفع يك دولت بيگانه و به ضرر دولت بيگانه ديگر در قلمرو ايران مرتكب يكي از جرايم جاسوسي شود بنحوي كه به امنيت ملي صدمه وارد نمايد به يك تا پنج سال حبس محكوم خواهد شد .
ماده 503 - هر كس به قصد سرقت يا نقشه برداري يا كسب اطلاع از اسرار سياسي يا نظامي يا امنيتي به مواضع مربوطه داخل شود و همچنين اشخاصي كه بدون اجازه مأمورين يا مقامات ذيصلاح در حال نقشه برداري يا گرفتن فيلم يا عكسبرداري از استحكامات نظامي يا اماكن ممنوع دستگير شوند به شش ماه تا سه سال حبس محكوم مي شوند .
ماده 504 - هر كس نيروهاي رزمنده يا اشخاصي را كه به نحوي در خدمت نيروهاي مسلح هستند تحريك مؤثر به عصيان ، فرار ، تسليم يا عدم اجراي وظايف نظامي كند در صورتي كه قصد براندازي حكومت يا شكست نيروهاي خودي در مقابل دشمن را داشته باشد محارب محسوب مي شود و الا چنانچه اقدامات وي مؤثر واقع شود به حبس از دو تا ده سال و در غير اين صورت به شش ماه تا سه ساله حبس محكوم مي شود .
ماده 505 - هر كس با هدف بر هم زدن امنيت كشور به هر وسيله اطلاعات طبقه بندي شده را با پوشش مسوولين نظام يا مأمورين دولت يا به نحو ديگر جمع آوري كند چنانچه بخواهد آن را در اختيار ديگران قرار دهد و موفق به انجام آن شود به حبس از دو تا ده سال و در غير اين صورت به حبس از يك تا پنج سال محكوم مي شود .
ماده 506 - چنانچه مأمورين دولتي كه مسوول امور حفاظتي و اطلاعاتي طبقه بندي شده مي باشند و به آنها آموزش لازم داده شده است در اثر بي مبالاتي و عدم رعايت اصول حفاظتي توسط دشمنان تخليه اطلاعاتي شوند به يك تا شش ماه حبس محكوم مي شوند .
ماده 507 - هر كس داخل دستجات مفسدين يا اشخاصي كه عليه امنيت داخلي يا خارجي كشور اقدام مي كنند بوده و رياست يا مركزيتي نداشته باشد و قبل از تعقيب ، قصد جنايت و اسامي اشخاصي را كه در فتنه و فساد دخيل هستند به مأمورين دولتي اطلاع دهد و يا پس از شروع به تعقيب با مأمورين دولتي همكاري مؤثري به عمل آورد از مجازات معاف و در صورتي كه شخصاً مرتكب جرم ديگري شده باشد فقط به مجازات آن جرم محكوم خواهد شد .
ماده 508 - هر كس يا گروهي با دول خارجي متخاصم بهر نحو عليه جمهوري اسلامي ايران همكاري نمايد ، در صورتيكه محارب شناخته نشود به يك تا ده سال حبس محكوم مي گردد .
ماده 509 - هر كس در زمان جنگ مرتكب يكي از جرائم عليه امنيت داخلي و خارجي موضوع اين فصل شود به مجازات اشد همان جرم محكوم مي گردد .
ماده 510 - هر كس به قصد بر هم زدن امنيت ملي يا كمك به دشمن ، جاسوساني را كه مأمور تفتيش يا وارد كردن هر گونه لطمه به كشور بوده اند شناخته و مخفي نمايد يا سبب اخفاي آن ها بشود به حبس از شش ماه تا سه سال محكوم مي شود .
تبصره - هر كس بدون آنكه جاسوسي كند و يا جاسوسان را مخفي نمايد ، افرادي را به هر نحو شناسائي و جذب نموده و جهت جاسوسي عليه امنيت كشور به دولت خصم يا كشورهاي بيگانه معرفي نمايد به شش ماه تا دو سال حبس محكوم مي شود .
ماده 511 - هر كس به قصد بر هم زدن امنيت كشور و تشويش اذهان عمومي تهديد به بمب گذاري هواپيما ، كشتي و وسائل نقليه عمومي نمايد يا ادعا نمايد كه وسايل مزبور بمب گذاري شده است علاوه بر جبران خسارت وارده به دولت و اشخاص به شش ماه تا دو سال حبس محكوم مي گردد .
ماده 512 - هر كس مردم را به قصد بر هم زدن امنيت كشور به جنگ و كشتار با يكديگر اغوا يا تحريك كند صرفنظر از اينكه موجب قتل و غارت بشود يا نشود به يك تا پنج سال حبس محكوم مي گردد .
تبصره - در مواردي كه احراز شود متهم قبل از دستيابي نظام توبه كرده باشد مشمول مواد ( ۵۰۸ ) و ( ۵۰۹ ) ( ۵۱۲ ) نمي شود .
فصل دوم - اهانت به مقدسات مذهبي و سوء قصد به مقامات داخلي
ماده 513 - هر كس به مقدسات اسلام و يا هر يك از انبياء عظام يا ائمه طاهرين ( ع ) يا حضرت صديقه طاهره ( س ) اهانت نمايد اگر مشمول حكم ساب النبي باشد اعدام مي شود و در غير اين صورت به حبس از يك تا پنج سال محكوم خواهد شد .
نظر مجلس :
از نظر مقررات كيفري اهانت و توهين و . . . عبارت است از بكار بردن الفاظي كه صريح يا ظاهر باشد و يا ارتكاب اعمال و انجام حركاتي كه با لحاظ عرفيات جامعه و با در نظر گرفتن شرايط زماني و مكاني و موقعيت اشخاص موجب تخفيف و تحقير آنان شود و با عدم ظهور الفاظ توهين تلقي نمي گردد .
ماده 514 - هر كس به حضرت امام خميني ، بنيانگذار جمهوري اسلامي رضوان ا . . . عليه و مقام معظم رهبري به نحوي از انحاء اهانت نمايد به حبس از شش ماه تا دو سال محكوم خواهد شد .
نظر مجلس :
از نظر مقررات كيفري اهانت و توهين و . . . عبارت است از بكار بردن الفاظي كه صريح يا ظاهر باشد و يا ارتكاب اعمال و انجام حركاتي كه با لحاظ عرفيات جامعه و با در نظر گرفتن شرايط زماني و مكاني و موقعيت اشخاص موجب تخفيف و تحقير آنان شود و با عدم ظهور الفاظ توهين تلقي نمي گردد .
ماده 515 - هر كس به جان رهبر و هر يك از رؤساي قواي سه گانه و مراجع بزرگ تقليد ، سوء قصد نمايد چنانچه محارب شناخته نشود به حبس از سه ماه تا ده سال محكوم خواهد شد .
فصل سوم ـ سوء قصد به مقامات سياسي خارجي
ماده 516 - هر كس به جان رئيس كشور خارجي يا نماينده سياسي آن در قلمرو ايران سوء قصد نمايد به مجازات مذكور در ماده ( 515 ) محكوم مي شود مشروط به اينكه در آن كشور نيز نسبت به ايران معامله متقابل بشود والا اگر مجازات خفيف تر اعمال گردد به همان مجازات محكوم مي شود .
تبصره - چنانچه سوء قصد منتهي به قتل يا جرح يا ضرب شود علاوه بر مجازات مزبور به قصاص يا ديه مطابق ضوابط و مقررات مربوط محكوم خواهد شد .
ماده 517 - هر كس علناً نسبت به رئيس كشور خارجي يا نماينده سياسي آن كه در قلمرو خاك ايران وارد شده است توهين نمايد به يك تا سه ماه حبس محكوم مي شود مشروط به اينكه در آن كشور نيز در مورد مذكور نسبت به ايران معامله متقابل بشود .
تبصره - اعمال مواد اين فصل منوط به تقاضاي دولت مربوطه يا نماينده سياسي آن دولت يا مطالبه مجني عليه يا ولي او است و در صورت استرداد تقاضا تعقيب جزائي نيز موقوف خواهد شد .
فصل چهارم - تهيه و ترويج سكه قلب
ماده 518 - هر كس شبيه هر نوع مسكوك طلا يا نقره داخلي يا خارجي از قبيل سكه بهار آزادي ، سكه هاي حكومتهاي قبلي ايران ، ليره و نظاير آن را از پولها و ارزهاي ديگر كه مورد معامله واقع مي شود ، بسازد يا عالماً داخل كشور نمايد يا مورد خريد و فروش قرار دهد يا ترويج سكه قلب نمايد به حبس از يك تا ده سال محكوم مي شود .
ماده 519 - هر كس به قصد تقلب به هر نحو از قبيل تراشيدن ، بريدن و نظاير آن از مقدار مسكوكات طلا يا نقره ايراني يا خارجي بكاهد يا عالماً عامداً در ترويج اين قبيل مسكوكات شركت يا آن را داخل كشور نمايد به حبس از يك تا سه سال محكوم مي شود .
ماده 520 - هر كس شبيه مسكوكات رايج داخلي يا خارجي غير از طلا و نقره را بسازد يا عالماً عامداً آن ها را داخل كشور نمايد يا در ترويج آنها شركت كند يا مورد خريد و فروش قرار دهد به حبس از يك تا سه سال محكوم مي شود .
ماده 521 - هر گاه اشخاصي كه مرتكب جرايم مذكور در مواد ( 518 ) و ( 519 ) و ( 520 ) مي شوند قبل از كشف قضيه ، مأمورين تعقيب را از ارتكاب جرم مطلع نمايند يا در ضمن تعقيب به واسطه اقرار خود موجبات تسهيل تعقيب سايرين را فراهم آورند يا مأمورين دولت را به نحو مؤثري در كشف جرم كمك و راهنمائي كنند بنا به پيشنهاد رئيس حوزه قضائي مربوط و موافقت دادگاه و يا با تشخيص دادگاه در مجازات آنان تخفيف متناسب داده مي شود و حسب مورد از مجازات حبس معاف مي شوند مگر آن كه احراز شود قبل از دستگيري توبه كرده اند كه در اينصورت از كليه مجازاتهاي مذكور معاف خواهند شد .
ماده 522 - علاوه بر مجازاتهاي مقرر در مواد ( 518 ) و ( 519 ) و ( 520 ) كليه اموال تحصيلي از طريق موارد مذكور نيز به عنوان تعزير به نفع دولت ضبط مي شود .
فصل پنجم - جعل و تزوير
ماده 523 - جعل و تزوير عبارتند از : ساختن نوشته يا سند يا ساختن مهر يا امضاي اشخاص رسمي يا غير رسمي خراشيدن يا تراشيدن يا قلم بردن يا الحاق يا محو يا اثبات يا سياه كردن يا تقديم يا تاخير تاريخ سند نسبت به تاريخ حقيقي يا الصاق نوشته اي به نوشته ديگر يا بكار بردن مهر ديگري بدون اجازه صاحب آن و نظاير اينها به قصد تقلب .
ماده 524 - هر كس احكام يا امضاء يا مهر يا فرمان يا دستخط مقام رهبري و يا روساي سه قوه را به اعتبار مقام آنان جعل كند يا با علم به جعل يا تزوير استعمال نمايد به حبس از سه تا پانزده سال محكوم خواهد شد .
ماده 525 - هر كس يكي از اشياي ذيل را جعل كند يا به علم به جعل يا تزوير استعمال كند يا داخل كشور نمايد علاوه بر جبران خسارت وارده به حبس از يك تا ده سال محكوم خواهد شد :
1 - احكام يا امضاء يا مهر يا دستخط معاون اول رئيس جمهور يا وزراء يا مهر يا امضاي اعضاي شوراي نگهبان يا نمايندگان مجلس شوراي اسلامي يا مجلس خبرگان يا قضات يا يكي از روسا يا كارمندان و مسوولين دولتي از حيث مقام رسمي آنان .
2 - مهر يا تمبر يا علامت يكي از شركتها يا مؤسسات يا ادارات دولتي يا نهادهاي انقلاب اسلامي .
3 - احكام دادگاهها يا اسناد يا حواله هاي صادره از خزانه دولتي .
4 - منگنه يا علامتي كه براي تعيين عيار طلا يا نقره بكار مي رود .
5 - اسكناس رايج داخلي يا خارجي يا اسناد بانكي نظير برات هاي قبول شده از طرف بانكها يا چكهاي صادره از طرف بانكها و ساير اسناد تعهدآور بانكي .
تبصره - هر كس عمدا و بدون داشتن مستندات و مجوز رسمي داخلي و بين المللي و به منظور القاء شبهه در كيفيت توليدات و خدمات از نام و علائم استاندارد ملي يا بين المللي استفاده نمايد به حداكثر مجازات مقرر در اين ماده محكوم خواهد شد .
ماده 526 - هر كس اسكناس رايج داخلي يا خارجي يا اسناد بانكي نظير برات هاي قبول شده از طرف بانكها يا چكهاي صادره از طرف بانكها و ساير اسناد تعهدآور بانكي و نيز اسناد يا اوراق بهادار يا حواله هاي صادره از خزانه را به قصد اخلال در وضع پولي يا بانكي يا اقتصادي يا بر هم زدن نظام و امنيت سياسي و اجتماعي جعل يا وارد كشور نمايد يا با علم به مجعول بودن استفاده كند چنانچه مفسد و محارب شناخته نشود به حبس از پنج تا بيست سال محكوم مي شود .
ماده 527 - هر كس مدارك اشتغال به تحصيل يا فارغ التحصيلي يا تأييديه يا ريز نمرات تحصيلي دانشگاه ها و مؤسسات آموزش عالي و تحقيقاتي داخل يا خارج از كشور يا ارزشنامه هاي تحصيلات خارجي را جعل كند يا با علم به جعلي بودن آن را مورد استفاده قرار دهد علاوه بر جبران خسارت ، به حبس از يك تا سه سال محكوم خواهد شد .
در صورتي كه مرتكب ، يكي از كاركنان وزارتخانه ها يا سازمانها و مؤسسات وابسته به دولت يا شهرداريها يا نهادهاي انقلاب اسلامي باشد يا به نحوي از انحاء در امر جعل يا استفاده از مدارك و اوراق جعلي شركت داشته باشد به حداكثر مجازات محكوم مي گردد .
ماده 528 - هر كس مهر يا منگنه يا علامت يكي از ادارات يا مؤسسات يا نهادهاي عمومي غير دولتي مانند شهرداريها را جعل كند يا با علم به جعل استعمال نمايد علاوه بر جبران خسارت وارده به حبس از شش ماه تا سه سال محكوم خواهد شد .
ماده 529 - هر كس مهر يا منگنه يا علامت يكي از شركتهاي غير دولتي كه مطابق قانون تشكيل شده است يا يكي از تجارتخانه ها را جعل كند يا با علم به جعل استعمال نمايد علاوه بر جبران خسارت وارده به حبس از سه ماه تا دو سال محكوم خواهد شد .
ماده 530 - هر كس مهر يا تمبر يا علامت ادارات يا شركت ها يا تجارتخانه هاي مذكور در مواد قبل را بدون مجوز بدست آورد و به طريقي كه به حقوق و منافع آنها ضرر وارد آورد استعمال كند يا سبب استعمال آن گردد علاوه بر جبران خسارت وارده به دو ماه تا دو سال حبس محكوم خواهد شد .
ماده 531 - اشخاصي كه مرتكب جرايم مذكور در مواد قبل شده اند هر گاه قبل از تعقيب به دولت اطلاع دهند و ساير مرتكبين را در صورت بودن معرفي كنند يا بعد از تعقيب وسايل دستگيري آن ها را فراهم نمايند حسب مورد در مجازات آنان تخفيف داده مي شود و يا از مجازات معاف خواهند شد .
ماده 532 - هر يك از كارمندان و مسوولان دولتي كه در اجراي وظيفه خود در احكام و تقريرات و نوشته ها و اسناد و سجلات و دفاتر و غير آنها از نوشته ها و اوراق رسمي تزوير كند اعم از اين كه امضاء يا مهري را ساخته يا امضاء يا مهر يا خطوط را تحريف كرده يا كلمه اي الحاق كند يا اسامي اشخاص را تغيير دهد علاوه بر مجازات هاي اداري و جبران خسارت وارده به حبس از يك تا پنج سال يا به پرداخت شش تا سي ميليون ريال جزاي نقدي محكوم خواهد شد .
ماده 533 - اشخاصي كه كارمند يا مسؤول دولتي نيستند هر گاه مرتكب يكي از جرايم مذكور در ماده قبل شوند علاوه بر جبران خسارت وارده به حبس از شش ماه تا سه سال يا سه تا هيجده مي ليون ريال جزاي نقدي محكوم خواهند شد .
ماده 534 - هر يك از كاركنان ادارات دولتي و مراجع قضائي و مأمورين بخدمات عمومي كه در تحرير نوشته ها و قراردادهاي راجع به وظايفشان مرتكب جعل و تزوير شوند اعم از اين كه موضوع يا مضمون آن را تغيير دهند يا گفته و نوشته يكي از مقامات رسمي ، مهر يا تقريرات يكي از طرفين را تحريف كنند يا امر باطلي را صحيح يا صحيحي را باطل يا چيزي را كه بدان اقرار نشده است اقرار شده جلوه دهند علاوه بر مجازات هاي اداري و جبران خسارت وارده به حبس از يك تا پنج سال يا شش تا سي مي ليون ريال جزاي نقدي محكوم خواهند شد .
ماده 535 - هر كس اوراق مجعول مذكور در مواد ( 532 ) ، ( 533 ) و ( 534 ) را با علم به جعل و تزوير مورد استفاده قرار دهد علاوه بر جبران خسارت وارده به حبس از شش ماه تا سه سال يا به سه تا هيجده مي ليون ريال جزاي نقدي محكوم خواهد شد .
ماده 536 - هر كس در اسناد يا نوشته هاي غير رسمي جعل يا تزوير كند يا با علم به جعل و تزوير آن ها را مورد استفاده قرار دهد علاوه بر جبران خسارت وارده به حبس از شش ماه تا دو سال يا به سه تا دوازده مي ليون ريال جزاي نقدي محكوم خواهد شد .
ماده 537 - عكسبرداري از كارت شناسائي ، اوراق هويت شخصي و مدارك دولتي و عمومي و ساير مدارك مشابه در صورتي كه موجب اشتباه با اصل شود بايد ممهور به مهر يا علامتي باشد كه نشان دهد آن مدارك رونوشت يا عكس مي باشد ، در غير اين صورت عمل فوق جعل محسوب مي شود و تهيه كنندگان اينگونه مدارك و استفاده كنندگان از آنها بجاي اصلي عالماً عامداً علاوه بر جبران خسارت به حبس از شش ماه تا دو سال و يا به سه تا دوازده مي ليون ريال جزاي نقدي محكوم خواهند شد .
ماده 538 - هر كس شخصاً يا توسط ديگري براي معافيت خود يا شخص ديگري از خدمت دولت يا نظام وظيفه يا براي تقديم به دادگاه گواهي پزشكي به اسم طبيب جعل كند به حبس از شش ماه تا يكسال يا به سه تا شش مي ليون ريال جزاي نقدي محكوم خواهد شد .
ماده 539 - هر گاه طبيب تصديق نامه بر خلاف واقع درباره شخصي براي معافيت از خدمت در ادارات رسمي يا نظام وظيفه يا براي تقديم به مراجع قضائي بدهد به حبس از شش ماه تا دو سال يا به سه تا دوازده مي ليون ريال جزاي نقدي محكوم خواهد شد .
و هر گاه تصديق نامه مزبور به واسطه اخذ مال يا وجهي انجام گرفته علاوه بر استرداد و ضبط آن به عنوان جريمه ، به مجازات مقرر براي رشوه گيرنده محكوم مي گردد .
ماده 540 - براي ساير تصديق نامه هاي خلاف واقع كه موجب ضرر شخص ثالثي باشد يا آن كه خسارتي بر خزانه دولت وارد آورد مرتكب علاوه بر جبران خسارت وارده به شلاق تا ( 74 ) ضربه يا به دويست هزار تا دو مي ليون ريال جزاي نقدي محكوم خواهد شد .
ماده 541 - هر كس به جاي داوطلب اصلي هر يك از آزمونها اعم از كنكور ورودي دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالي ، دانشسراها ، مراكز تربيت معلم ، اعزام دانشجو به خارج از كشور يا امتحانات داخلي و نهايي واحدهاي مزبور يا امتحانات دبيرستانها ، مدارس راهنمايي و هنرستانها و غيره در جلسه امتحان شركت نمايد حسب مورد مرتكب و داوطلب علاوه بر مجازات اداري و انتظامي به دويست هزار تا يك مي ليون ريال جزاي نقدي محكوم خواهد شد .
ماده 542 - مجازات شروع به جعل و تزوير در اين فصل حداقل مجازات تعيين شده همان مورد خواهد بود .
فصل ششم - محو يا شكستن مهر و پلمب و سرقت نوشته ها از اماكن دولتي
ماده 543 - هر گاه محلي يا چيزي بر حسب امر مقامات صالح رسمي مهر يا پلمپ شده باشد و كسي عالماً و عامداً آن ها را بشكند يا محو نمايد يا عملي مرتكب شود كه در حكم محو يا شكستن پلمب تلقي شود مرتكب به حبس از سه ماه تا دو سال محكوم خواهد شد .
در صورتي كه مستحفظ آن مرتكب شده باشد به حبس از يك تا دو سال محكوم مي شود و اگر ارتكاب به واسطه اهمال مستحفظ واقع گردد مجازات مستحفظ يك تا شش ماه حبس يا حداكثر ( 74 ) ضربه شلاق خواهد بود .
ماده 544 - هر گاه بعض يا كل نوشته ها يا اسناد يا اوراق يا دفاتر يا مطالبي كه در دفاتر ثبت و ضبط دولتي مندرج يا در اماكن دولتي محفوظ يا نزد اشخاصي كه رسماً مأمور حفظ آنها هستند سپرده شده باشد ، ربوده يا تخريب يا بر خلاف مقررات معدوم شود دفتردار و مباشر ثبت و ضبط اسناد مذكور و ساير اشخاص كه به واسطه اهمال آنها جرم مذكور وقوع يافته است ، به حبس از شش ماه تا دو سال محكوم خواهند شد .
ماده 545 - مرتكبين هر يك از انواع و اقسام جرمهاي مشروح در ماده فوق به حبس از سه تا شش سال محكوم خواهند گرديد و اگر امانت دار يا مستحفظ مرتكب يكي از جرايم فوق الذكر شود به سه تا ده سال حبس محكوم خواهد شد .
ماده 546 - در صورتي كه مرتكب به عنف مهر يا پلمپ را محو نمايد يا بشكند يا عملي مرتكب شود كه در حكم محو يا شكستن پلمپ تلقي شود يا نوشته يا اسناد را بربايد يا معدوم كند حسب مورد به حداكثر مجازات هاي مقرر در مواد قبل محكوم خواهد شد و اين مجازات مانع از اجراي مجازات جرايمي كه از قهر و تشدد حاصل شده است نخواهد بود .
فصل هفتم - فرار محبوسين قانوني و اخفاي مقصرين
ماده 547 - هر زنداني كه از زندان يا بازداشتگاه فرار نمايد به شلاق تا ( 74 ) ضربه يا سه تا شش ماه حبس محكوم مي شود و اگر براي فرار درب زندان را شكسته يا آن را خراب كرده باشد ، علاوه بر تأمي ن خسارت وارده به هر دو مجازات محكوم خواهد شد .
تبصره - زندانياني كه مطابق آئين نامه زندانها به مرخصي رفته و خود را در موعد مقرر بدون عذر موجه معرفي ننمايند فراري محسوب و به مجازات فوق محكوم مي گردند .
ماده 548 - هر گاه مأموري كه موظف به حفظ يا ملازمت يا مراقبت متهم يا فرد زنداني بوده در انجام وظيفه مسامحه و اهمالي نمايد كه منجر به فرار وي شود به ششماه تا سه سال حبس يا جزاي نقدي از سه تا هجده مي ليون ريال محكوم خواهد شد .
ماده 549 - هر كس كه مأمور حفظ يا مراقبت يا ملازمت زنداني يا توقيف شده اي باشد و مساعدت در فرار نمايد يا راه فرار او را تسهيل كند يا براي فرار وي تباني و مواضعه نمايد به ترتيب ذيل مجازات خواهد شد :
الف - اگر توقيف شده ، متهم به جرمي باشد كه مجازات آن اعدام يا رجم يا صلب است و يا زنداني به يكي از اين مجازاتها محكوم شده باشد به سه تا ده سال حبس و اگر محكومي ت محكوم عليه حبس از ده سال به بالا باشد و يا توقيف شده متهم به جرمي باشد كه مجازات آن حبس از ده سال به بالاست به يك تا پنج سال حبس و چنانچه محكومي ت زنداني و يا اتهام توقيف شده غير از موارد فوق الذكر باشد به شش ماه تا سه سال حبس محكوم خواهد شد .
ب - اگر زنداني محكوم به قصاص يا توقيف شده متهم به قتل مستوجب قصاص باشد عامل فرار موظف به تحويل دادن وي مي باشد و در صورت عدم تحويل زنداني مي شود و تا تحويل وي در زندان باقي مي ماند و چنانچه متهم غياباً محاكمه و برائت حاصل كند و يا قتل شبه عمد يا خطئي تشخيص داده شود عامل فرار به مجازات تعيين شده در ذيل بند ( الف ) محكوم خواهد شد و اگر فراري فوت كند و يا تحويل وي ممتنع شود چنانچه محكوم به قصاص باشد فراري دهنده به پرداخت ديه به اولياي دم مقتول محكوم خواهد شد .
ج - اگر متهم يا محكومي كه فرار كرده محكوم به امر مالي يا ديه باشد عامل فرار علاوه بر مجازات تعيين شده در ذيل بند الف ضامن پرداخت ديه و مال محكوم به نيز خواهد بود .
ماده 550 - هر يك از مستخدمين و مأمورين دولتي كه طبق قانون مأمور دستگيري كسي بوده و در اجراي وظيفه دستگيري مسامحه و اهمال كرده باشد به پرداخت يكصد هزار تا پانصد هزار ريال جزاي نقدي محكوم خواهد شد و چنانچه مسامحه و اهمال به قصد مساعدت بوده كه منجر به فرار وي شده باشد علاوه بر مجازات مذكور به حبس از شش ماه تا سه سال محكوم مي شود .
ماده 551 - اگر عامل فرار از مأمورين مذكور در ماده ( 549 ) نباشد و عامداً موجبات فرار اشخاصي كه قانوناً زنداني يا دستگير شده اند را فراهم آورد به طريق ذيل مجازات خواهد شد :
الف - چنانچه زنداني محكوم به اعدام يا حبس دايم يا رجم يا صلب بوده مجازات او يك تا سه سال حبس و اگر زنداني متهم به جرمي بوده كه مجازات آن اعدام يا رجم يا صلب است مجازات از شش ماه تا دو سال حبس و چنانچه محكومي ت زنداني و يا مجازات قانوني توقيف شده غير از موارد فوق الذكر باشد مجازات او سه ماه تا يك سال حبس خواهد بود .
ب - اگر زنداني محكوم به قصاص باشد عامل فرار موظف به تحويل دادن وي مي باشد و در صورت عدم تحويل زنداني مي شود و تا تحويل وي در زندان باقي مي ماند . چنانچه فراري فوت كند و يا تحويل وي ممتنع شود فراري دهنده به پرداخت ديه به اولياي دم مقتول محكوم خواهد شد .
ماده 552 - هر كس به شخص زنداني يا توقيف شده براي مساعدت به فرار اسلحه بدهد به حبس از دو تا پنج سال محكوم مي شود .
ماده 553 - هر كس شخصي را كه قانوناً دستگير شده و فرار كرده يا كسي را كه متهم است به ارتكاب جرمي و قانوناً امر به دستگيري او شده است مخفي كند يا وسايل فرار او را فراهم كند به ترتيب ذيل مجازات خواهد شد :
چنانچه كسي كه فرار كرده محكوم به اعدام يا رجم يا صلب يا قصاص نفس و اطراف و يا قطع يد بوده مجازات مخفي كننده يا كمك كننده او در فرار ، حبس از يك تا سه سال است و اگر محكوم به حبس دائم يا متهم به جرمي بود كه مجازات آن اعدام يا صلب است محكوم به شش ماه تا دو سال حبس خواهد شد و در ساير حالات مجازات مرتكب يك ماه تا يك سال حبس خواهد بود .
تبصره - در صورتي كه احراز شود فرد فراري دهنده و يا مخفي كننده يقين به بي گناهي فرد متهم يا زنداني داشته و در دادگاه نيز ثابت شود از مجازات معاف خواهد شد .
ماده 554 - هر كس از وقوع جرمي مطلع شده و براي خلاصي مجرم از محاكمه و محكومي ت مساعدت كند از قبيل اين كه براي او منزل تهيه كند يا ادله جرم را مخفي نمايد يا براي تبرئه مجرم ادله جعلي ابراز كند حسب مورد به يك تا سه سال حبس محكوم خواهد شد .
تبصره - در موارد مذكور در ماده ( ۵۵۳ ) و اين ماده در صورتي كه مرتكب از اقارب درجه اول متهم باشد مقدار مجازات در هر مورد از نصف حداكثر تعيين شده بيشتر نخواهد بود .
فصل هشتم - غصب عناوين و مشاغل
ماده 555 - هر كس بدون سمت رسمي يا اذن از طرف دولت خود را در مشاغل دولتي اعم از كشوري يا لشكري و انتظامي كه از نظر قانون مربوط به او نبوده است دخالت دهد يا معرفي نمايد به حبس از شش ماه تا دو سال محكوم خواهد شد و چنانچه براي دخالت يا معرفي خود در مشاغل مزبور ، سندي جعل كرده باشد ، مجازات جعل را نيز خواهد داشت .
ماده 556 - هر كس بدون مجوز و بصورت علني لباسهاي رسمي مأموران نظامي يا انتظامي جمهوري اسلامي ايران يا نشانها ، مدالها يا ساير امتيازات دولتي را بدون تغيير يا با تغيير جزئي كه موجب اشتباه شود مورد استفاده قرار دهد در صورتي كه عمل او به موجب قانون ديگري مستلزم مجازات شديدتري نباشد به حبس از سه ماه تا يك سال و يا جزاي نقدي از يك مي ليون و پانصد هزار ريال تا شش مي ليون ريال محكوم خواهد شد .
و در صورتيكه از اين عمل خود سوء استفاده كرده باشد به هر دو مجازات محكوم خواهد شد .
تبصره - استفاده از البسه و اشياء مذكور در اين ماده در اجراي هنرهاي نمايشي مشمول مقررات اين ماده نخواهد بود .
ماده 557 - هر كس علني و بصورت غير مجاز لباسهاي رسمي يا متحدالشكل مأموران كشورهاي بيگانه يا نشان ها يا مدالها يا ساير امتيازات دولتهاي خارجي در ايران را مورد استفاده قرار دهد به شرط معامله متقابل و يا در صورتي كه موجب اختلال در نظم عمومي گردد مشمول مقررات ماده فوق است .
فصل نهم - تخريب اموال تاريخي ، فرهنگي
ماده 558 - هر كس به تمام يا قسمتي از ابنيه ، اماكن ، محوطه ها و مجموعه هاي فرهنگي - تاريخي يا مذهبي كه در فهرست آثار ملي ايران به ثبت رسيده است ، يا تزئينات ، ملحقات ، تأسيسات ، اشياء و لوازم و خطوط و نقوش منصوب يا موجود در اماكن مذكور ، كه مستقلاً نيز واجد حيثيت فرهنگي - تاريخي يا مذهبي باشد ، خرابي وارد آورد علاوه بر جبران خسارات وارده به حبس از يك الي ده سال محكوم مي شود .
ماده 559 - هر كس اشياء و لوازم و همچنين مصالح و قطعات آثار فرهنگي - تاريخي را از موزه ها و نمايشگاهها ، اماكن تاريخي و مذهبي و ساير اماكن كه تحت حفاظت يا نظارت دولت است سرقت كند يا با علم به مسروقه بودن اشياي مذكور را بخرد يا پنهان دارد در صورتي كه مشمول مجازات حد سرقت نگردد علاوه بر استرداد آن به حبس از يك تا پنج سال محكوم مي شود .
ماده 560 - هر كس بدون اجازه از سازمان ميراث فرهنگي كشور ، يا با تخلف از ضوابط مصوب و اعلام شده از سوي سازمان مذكور در حريم آثار فرهنگي - تاريخي مذكور در اين ماده مبادرت به عملياتي نمايد كه سبب تزلزل بنيان آنها شود ، يا در نتيجه آن عمليات به آثار و بناهاي مذكور خرابي يا لطمه وارد آيد ، علاوه بر رفع آثار تخلف و پرداخت خسارات وارده به حبس از يك تا سه سال محكوم مي شود .
ماده 561 - هر گونه اقدام به خارج كردن اموال تاريخي - فرهنگي از كشور هر چند به خارج كردن آن نيانجامد قاچاق محسوب و مرتكب علاوه بر استرداد اموال به حبس از يك تا سه سال و پرداخت جريمه معادل دو برابر قيمت اموال موضوع قاچاق محكوم مي گردد .
تبصره - تشخيص ماهيت تاريخي - فرهنگي به عهده سازمان مي راث فرهنگي كشور مي باشد .
ماده 562 - هر گونه حفاري و كاوش به قصد بدست آوردن اموال تاريخي - فرهنگي ممنوع بوده و مرتكب به حبس از شش ماه تا سه سال و ضبط اشياء مكشوفه به نفع سازمان مي راث فرهنگي كشور و آلات و ادوات حفاري به نفع دولت محكوم مي شود . چنانچه حفاري در اماكن و محوطه هاي تاريخي كه در فهرست آثار ملي به ثبت رسيده است ، يا در بقاع متبركه و اماكن مذهبي صورت گيرد علاوه بر ضبط اشياء مكشوفه و آلات و ادوات حفاري مرتكب به حداكثر مجازات مقرر محكوم مي شود .
تبصره ۱ - هر كس اموال تاريخي - فرهنگي موضوع اين ماده را حسب تصادف بدست آورد و طبق مقررات سازمان مي راث فرهنگي كشور نسبت به تحويل آن اقدام ننمايد به ضبط اموال مكشوفه محكوم مي گردد .
تبصره ۲ - خريد و فروش اموال تاريخي - فرهنگي حاصله از حفاري غير مجاز ممنوع است و خريدار و فروشنده علاوه بر ضبط اموال فرهنگي مذكور ، به حبس از شش ماه تا سه سال محكوم مي شوند . هر گاه فروش اموال مذكور تحت هر عنوان از عناوين بطور مستقيم يا غير مستقيم به اتباع خارجي صورت گيرد ، مرتكب به حداكثر مجازات مقرر محكوم مي شود .
ماده 563 - هر كس به اراضي و تپه ها و اماكن تاريخي و مذهبي كه به ثبت آثار ملي رسيده و مالك خصوصي نداشته باشد تجاوز كند به شش ماه تا دو سال حبس محكوم مي شود مشروط بر آنكه سازمان مي راث فرهنگي كشور قبلا حدود مشخصات اين قبيل اماكن و مناطق را در محل تعيين و علامت گذاري كرده باشد .
ماده 564 - هر كس بدون اجازه سازمان مي راث فرهنگي و بر خلاف ضوابط مصوب اعلام شده از سوي سازمان مذكور به مرمت يا تعمي ر ، تغيير ، تجديد و توسعه ابنيه يا تزئينات اماكن فرهنگي - تاريخي ثبت شده در فهرست آثار ملي مبادرت نمايد ، به حبس از ششماه تا دو سال و پرداخت خسارت وارده محكوم مي گردد .
ماده 565 - هر كس بر خلاف ترتيب مقرر در قانون حفظ آثار ملي اموال فرهنگي - تاريخي غير منقول ثبت شده در فهرست آثار ملي را با علم و اطلاع از ثبت آن به نحوي به ديگران انتقال دهد به حبس از سه ماه تا يك سال محكوم مي شود .
ماده 566 - هر كس نسبت به تغيير نحوه استفاده از ابنيه ، اماكن و محوطه هاي مذهبي - فرهنگي و تاريخي كه در فهرست آثار ملي ثبت شده اند ، بر خلاف شئونات اثر و بدون مجوز از سوي سازمان مي راث فرهنگي كشور ، اقدام نمايد علاوه بر رفع آثار تخلف و جبران خسارت وارده به حبس از سه ماه تا يكسال محكوم مي شود .
ماده 566 مكرر (الحاقي 26/03/1388)- هركس نمونه تقلبي آثار فرهنگي - تاريخي اعم از ايراني و خارجي را به جاي اثر اصلي بسازد يا آن را به قصد عرضه ، قاچاق يا فروش ، معرفي ، حمل يا نگهداري كند يا با آگاهي از تقلبي بودن اثر خريداري كند به حبس از نود و يك روز تا شش ماه و جزاي نقدي معادل نصف ارزش اثر اصلي با اخذ نظر كارشناس از سازمان ميراث فرهنگي ، صنايع دستي و گردشگري محكوم مي شود .
تبصره 1 (الحاقي 26/03/1388)- نمونه تقلبي به اشيائي اطلاق مي گردد كه در دوره معاصر ساخته شده و از حيث نقوش ، خطوط ، شكل ، جنس ، اندازه ، حجم و وزن شبيه آثار فرهنگي - تاريخي اصيل بوده يا بدون آن كه نمونه اصلي وجود داشته باشد به عنوان اثر فرهنگي - تاريخي اصيل معرفي شود و علامتي از سوي سازنده يا سازمان ميراث فرهنگي ، صنايع دستي و گردشگري براي تشخيص از اصل ، بر روي آن حك نشده باشد .
تبصره 3 (الحاقي 26/03/1388)- اشياء مكشوفه موضوع اين ماده به نفع سازمان ميراث فرهنگي ، صنايع دستي و گردشگري ضبط مي گردد . حكم اين تبصره شامل اشيائي كه قبل از لازم الاجراء شدن اين قانون ضبط شده نيز مي گردد .
تبصره 2 (الحاقي 26/03/1388)- چنانچه شي ءتقلبي نمونه اصلي نداشته باشد ، ارزش آن به فرض وجود توسط كارشناسان سازمان ميراث فرهنگي ، صنايع دستي و گردشگري تعيين مي گردد .
ماده 567 - در كليه جرائم مذكور در اين فصل ، سازمان ميراث فرهنگي يا ساير دواير دولتي بر حسب مورد شاكي يا مدعي خصوصي محسوب مي شود .
ماده 568 - در مورد جرايم مذكور در اين فصل كه بوسيله اشخاص حقوقي انجام شود هر يك از مديران و مسوولان كه دستور دهنده باشند ، بر حسب مورد به مجازات هاي مقرر محكوم مي شوند .
تبصره - اموال فرهنگي - تاريخي حاصله از جرائم مذكور در اين فصل تحت نظر سازمان مي راث فرهنگي كشور توقيف و در كليه مواردي كه حكم به ضبط و استرداد اموال ، وسائل ، تجهيزات و خسارات داده مي شود به نفع سازمان مي راث فرهنگي كشور مورد حكم قرار خواهد گرفت .
ماده 569 - در كليه موارد اين فصل در صورتي كه ملك مورد تخريب ، ملك شخصي بوده و مالك از ثبت آن به عنوان آثار ملي بي اطلاع باشد از مجازاتهاي مقرر در مواد فوق معاف خواهد بود .
فصل دهم - تقصيرات مقامات و مأمورين دولتي
ماده 570 (اصلاحي 11/10/1381)- هر يك از مقامات و مأمورين وابسته به نهادها و دستگاههاي حكومتي كه برخلاف قانون ، آزادي شخصي افراد ملت را سلب كند يا آنان را از حقوق مقرر در قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران محروم نمايد علاوه بر انفصال از خدمت و محروميت يك تا پنج سال از مشاغل حكومتي به حبس از دو ماه تا سه سال محكوم خواهد شد .
ماده 571 - هر گاه اقداماتي كه بر خلاف قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران مي باشد بر حسب امضاي ساختگي وزير يا مأمورين دولتي به عمل آمده باشد ، مرتكب و كساني كه عالماً آن را بكار برده باشند به حبس از سه تا ده سال محكوم خواهند شد .
ماده 572 - هر گاه شخصي بر خلاف قانون حبس شده باشد و در خصوص حبس غير قانوني خود شكايت به ضابطين دادگستري يا مأمورين انتظامي نموده و آنان شكايت او را استماع نكرده باشند و ثابت ننمايند كه تظلم او را به مقامات ذيصلاح اعلام و اقدامات لازم را معمول داشته اند به انفصال دائم از همان سمت و محرومي ت از مشاغل دولتي به مدت سه تا پنج سال محكوم خواهند شد .
ماده 573 - اگر مسوولين و مأمورين بازداشتگاهها و ندامتگاهها بدون اخذ برگ بازداشت صادره از طرف مراجع و مقامات صلاحيتدار شخصي را به نام زنداني بپذيرند به دو ماه تا دو سال حبس محكوم خواهند شد .
ماده 574 - اگر مسوولين و مامورين بازداشتگاهها و ندامتگاهها از ارائه دادن يا تسليم كردن زنداني به مقامات صالح قضائي يا از ارائه دادن دفاتر خود به اشخاص مزبور امتناع كنند يا از رسانيدن تظلمات محبوسين به مقامات صالح ممانعت يا خودداري نمايند مشمول ماده قبل خواهند بود مگر اين كه ثابت نمايند كه به موجب امر كتبي رسمي از طرف رئيس مستقيم خود مامور به آن بوده اند كه در اين صورت مجازات مزبور درباره آمر مقرر خواهد شد .
ماده 575 - هر گاه مقامات قضائي يا ديگر مامورين ذيصلاح بر خلاف قانون توقيف يا دستور بازداشت يا تعقيب جزائي يا قرار مجرمي ت كسي را صادر نمايند به انفصال دايم از سمت قضايي و محرومي ت از مشاغل دولتي به مدت پنج سال محكوم خواهند شد .
ماده 576 - چنانچه هر يك از صاحب منصبان و مستخدمين و مامورين دولتي و شهرداريها در هر رتبه و مقامي كه باشند از مقام خود سوء استفاده نموده و از اجراي اوامر كتبي دولتي يا اجراي قوانين مملكتي و يا اجراي احكام يا اوامر مقامات قضائي يا هر گونه امري كه از طرف مقامات قانوني صادر شده باشد جلوگيري نمايد به انفصال از خدمات دولتي از يك تا پنج سال محكوم خواهد شد .
ماده 577 - چنانچه مستخدمين و مامورين دولتي اعم از استانداران و فرمانداران و بخشداران يا معاونان آنها و مامورين انتظامي در غير موارد حكمي ت در اموري كه در صلاحيت مراجع قضائي است دخالت نمايند و با وجود اعتراض متداعيين يا يكي از آنها يا اعتراض مقامات صلاحيتدار قضائي رفع مداخله ننمايند به حبس از دو ماه تا سه سال محكوم خواهند شد .
ماده 578 - هر يك از مستخدمين و مامورين قضائي يا غير قضائي دولتي براي اينكه متهمي را مجبور به اقرار كند او را اذيت و آزار بدني نمايد علاوه بر قصاص يا پرداخت ديه حسب مورد به حبس از ششماه تا سه سال محكوم مي گردد و چنانچه كسي در اين خصوص دستور داده باشد فقط دستوردهنده به مجازات حبس مذكور محكوم خواهد شد و اگر متهم به واسطه اذيت و آزار فوت كند مباشر مجازات قاتل و آمر مجازات آمر قتل را خواهد داشت .
ماده 579 - چنانچه هر يك از مامورين دولتي محكومي را سخت تر از مجازاتي كه مورد حكم است مجازات كند يا مجازاتي كند كه مورد حكم نبوده است به حبس از شش ماه تا سه سال محكوم خواهد شد و چنانچه اين عمل به دستور فرد ديگري انجام شود فقط آمر به مجازات مذكور محكوم مي شود و چنانچه اين عمل موجب قصاص يا ديه باشد مباشر به مجازات آن نيز محكوم مي گردد و اگر اقدام مزبور متضمن جرم ديگري نيز باشد مجازات همان جرم حسب مورد نسبت به مباشر يا آمر اجرا خواهد شد .
ماده 580 - هر يك از مستخدمين و مامورين قضائي يا غير قضائي يا كسي كه خدمت دولتي به او ارجاع شده باشد بدون ترتيب قانوني به منزل كسي بدون اجازه و رضاي صاحب منزل داخل شود به حبس از يك ماه تا يك سال محكوم خواهد شد مگر اين كه ثابت نمايد به امر يكي از روساي خود كه صلاحيت حكم را داشته است مكره به اطاعت امر او بوده ، اقدام كرده است كه در اين صورت مجازات مزبور در حق آمر اجرا خواهد شد و اگر مرتكب يا سبب وقوع جرم ديگري نيز باشد مجازات آن را نيز خواهد ديد و چنانچه اين عمل در شب واقع شود مرتكب يا آمر به حداكثر مجازات مقرر محكوم خواهد شد .
ماده 581 - هر يك از صاحب منصبان و مستخدمين و مامورين دولتي كه با سوء استفاده از شغل خود به جبر و قهر مال يا حق كسي را بخرد يا بدون حق بر آن مسلط شود يا مالك را اكراه به فروش به ديگري كند علاوه بر رد عين مال يا معادل نقدي قيمت مال يا حق ، به مجازات حبس از يك سال تا سه سال يا جزاي نقدي از شش تا هيجده ميليون ريال محكوم مي گردد .
ماده 582 - هر يك از مستخدمين و مامورين دولتي ، مراسلات يا مخابرات يا مكالمات تلفني اشخاص را در غير مواردي كه قانون اجازه داده حسب مورد مفتوح يا توقيف يا معدوم يا بازرسي يا ضبط يا استراق سمع نمايد يا بدون اجازه صاحبان آنها مطالب آنها را افشاء نمايد به حبس از يك سال تا سه سال و يا جزاي نقدي از شش تا هيجده ميليون ريال محكوم خواهد شد .
ماده 583 - هر كس از مقامات يا مامورين دولتي يا نيروهاي مسلح يا غير آنها بدون حكمي از مقامات صلاحيتدار در غير مواردي كه در قانون جلب يا توقيف اشخاص را تجويز نموده ، شخصي را توقيف يا حبس كند يا عنفا در محلي مخفي نمايد به يك تا سه سال حبس يا جزاي نقدي از شش تا هجده مي ليون ريال محكوم خواهد شد .
ماده 584 - كسي كه با علم و اطلاع براي ارتكاب جرم مذكور در ماده فوق مكاني تهيه كرده و بدين طريق معاونت با مرتكب نموده باشد به مجازات حبس از سه ماه تا يك سال يا جزاي نقدي از يك مي ليون و پانصد هزار ريال تا شش مي ليون ريال محكوم خواهد شد .
ماده 585 - اگر مرتكب يا معاون قبل از آن كه تعقيب شود شخص توقيف شده را رها كند يا اقدام لازم جهت رها شدن وي به عمل آورد در صورتي كه شخص مزبور را زياده از پنج روز توقيف نكرده باشد مجازات او حبس از دو تا شش ماه خواهد بود .
ماده 586 - هر گاه مرتكب براي ارتكاب جرايم مذكور در ماده ( 583 ) اسم يا عنوان مجعول يا اسم و علامت مامورين دولت يا لباس منتسب به آنان را به تزوير اختيار كرده يا حكم جعلي ابراز نموده باشد علاوه بر مجازات ماده مزبور به مجازات جعل يا تزوير محكوم خواهد شد .
ماده 587 - چنانچه مرتكب جرايم مواد قبل توقيف شده يا محبوس شده يا مخفي شده را تهديد به قتل نموده يا شكنجه و آزار بدني وارد آورده باشد علاوه بر قصاص يا پرداخت ديه حسب مورد به يك تا پنج سال حبس و محرومي ت از خدمات دولتي محكوم خواهد شد .
فصل يازدهم - ارتشاء و ربا و كلاهبرداري
ماده 588 - هر يك از داوران و مميزان و كارشناسان اعم از اين كه توسط دادگاه معين شده باشد يا توسط طرفين ، چنانچه در مقابل اخذ وجه يا مال به نفع يكي از طرفين اظهار نظر يا اتخاذ تصميم نمايد به حبس از شش ماه تا دو سال يا مجازات نقدي از سه تا دوازده ميليون ريال محكوم و آنچه گرفته است به عنوان مجازات مودي به نفع دولت ضبط خواهد شد .
ماده 589 - در صورتي كه حكام محاكم به واسطه ارتشاء حكم به مجازاتي اشد از مجازات مقرر در قانون داده باشند علاوه بر مجازات ارتشاء حسب مورد به مجازات مقدار زائدي كه مورد حكم واقع شده محكوم خواهند شد .
ماده 590 - اگر رشوه به صورت وجه نقد نباشد بلكه مالي بلاعوض يا به مقدار فاحش ارزان تر از قيمت معمولي يا ظاهراً به قيمت معمولي و واقعاً به مقدار فاحشي كمتر از قيمت به مستخدمين دولتي اعم از قضائي و اداري به طور مستقيم يا غير مستقيم منتقل شود يا براي همان مقاصد مالي به مقدار فاحشي گران تر از قيمت از مستخدمين يا مأمورين مستقيم يا غير مستقيم خريداري گردد ، مستخدمين و مأمورين مزبور مرتشي و طرف معامله راشي محسوب مي شود .
ماده 591 - هر گاه ثابت شود كه راشي براي حفظ حقوق حقه خود ناچار از دادن وجه يا مالي بوده تعقيب كيفري ندارد و وجه يا مالي كه داده به او مسترد مي گردد .
ماده 592 - هر كس عالماً و عامداً براي اقدام به امري يا امتناع از انجام امري كه از وظايف اشخاص مذكور در ماده ( 3 ) قانون تشديد مجازات مرتكبين ارتشاء ، اختلاس و كلاهبرداري مصوب 15 /9 /1367 مجمع تشخيص مصلحت نظام مي باشد وجه يا مالي يا سند پرداخت وجه يا تسليم مالي را مستقيم يا غير مستقيم بدهد در حكم راشي است و بعنوان مجازات علاوه بر ضبط مال ، ناشي از ارتشاء به حبس از ششماه تا سه سال و يا تا ( 74 ) ضربه شلاق محكوم مي شود .
تبصره - در صورتيكه رشوه دهنده براي پرداخت رشوه مضطر بوده و يا پرداخت آنرا گزارش دهد يا شكايت نمايد از مجازات حبس مزبور معاف خواهد بود و مال به وي مسترد مي گردد .
ماده 593 - هر كس عالماً و عامداً موجبات تحقق جرم ارتشاء از قبيل مذاكره ، جلب موافقت يا وصول و ايصال وجه يا مال سند پرداخت وجه را فراهم نمايد به مجازات راشي بر حسب مورد محكوم مي شود .
ماده 594 - مجازات شروع بعمل ارتشاء در هر مورد حداقل مجازات مقرر در آن مورد است .
ماده 595 - هر نوع توافق بين دو يا چند نفر تحت هر قراردادي از قبيل بيع ، قرض ، صلح و امثال آن جنسي را با شرط اضافه با همان جنس مكيل و موزون معامله نمايد و يا زائد بر مبلغ پرداختي ، دريافت نمايد ربا محسوب و جرم شناخته مي شود مرتكبين اعم از ربادهنده ، رباگيرنده و واسطه بين آنها علاوه بر رد اضافه به صاحب مال به ششماه تا سه سال حبس و تا ( 74 ) ضربه شلاق و نيز معادل مال مورد ربا بعنوان جزاي نقدي محكوم مي گردند .
تبصره ۱ - در صورت معلوم نبودن صاحب مال ، مال مورد ربا از مصاديق اموال مجهول المالك بوده و در اختيار ولي فقيه قرار خواهد گرفت .
تبصره ۲ - هر گاه ثابت شود ربادهنده در مقام پرداخت وجه يا مال اضافي مضطر بوده از مجازات مذكور در اين ماده معاف خواهد شد .
تبصره ۳ - هر گاه قرارداد مذكور بين پدر و فرزند يا زن و شوهر منعقد شود يا مسلمان از كافر ربا دريافت كند مشمول مقررات اين ماده نخواهد بود .
ماده 596 - هر كس با استفاده از ضعف نفس شخصي يا هوي و هوس او يا حوائج شخصي افراد غير رشيد به ضرر او نوشته يا سندي اعم از تجاري يا غير تجاري از قبيل برات ، سفته ، چك ، حواله ، قبض و مفاصاحساب و يا هر گونه نوشته اي كه موجب التزام وي يا برائت ذمه گيرنده سند يا هر شخص ديگر مي شود بهر نحو تحصيل نمايد علاوه بر جبران خسارت مالي به حبس از ششماه تا دو سال و از يك مي ليون تا ده مي ليون ريال جزاي نقدي محكوم مي شود و اگر مرتكب ولايت يا وصايت يا قيمومي ت بر آن شخص داشته باشد ، مجازات وي علاوه بر جبران خسارات مالي از سه تا هفت سال حبس خواهد بود .
فصل دوازدهم - امتناع از انجام وظايف قانوني
ماده 597 - هر يك از مقامات قضائي كه شكايت و تظلمي مطابق شرايط قانوني نزد آنها برده شود و با وجود اين كه رسيدگي به آنها از وظايف آنان بوده به هر عذر و بهانه اگر چه به عذر سكوت يا اجمال يا تناقض قانون از قبول شكايت يا رسيدگي به آن امتناع كند يا صدور حكم را بر خلاف قانون به تأخير اندازد يا بر خلاف صريح قانون رفتار كند دفعه اول از شش ماه تا يكسال و در صورت تكرار به انفصال دائم از شغل قضائي محكوم مي شود و در هر صورت به تأديه خسارات وارده نيز محكوم خواهد شد .
فصل سيزدهم - تعديات مأمورين دولتي نسبت به دولت
ماده 598 - هر يك از كارمندان و كاركنان ادارات و سازمانها يا شوراها و يا شهرداريها و مؤسسات و شركتهاي دولتي و يا وابسته به دولت و يا نهادهاي انقلابي و بنيادها و مؤسساتي كه زير نظر ولي فقيه اداره مي شوند و ديوان محاسبات و مؤسساتي كه به كمك مستمر دولت اداره مي شوند و يا دارندگان پايه قضائي و بطور كلي اعضاء و كاركنان قواي سه گانه و همچنين نيروهاي مسلح و مامورين به خدمات عمومي اعم از رسمي و غير رسمي وجوه نقدي يا مطالبات يا حوالجات يا سهام و ساير اسناد و اوراق بهادار يا ساير اموال متعلق به هر يك از سازمانها و موسسات فوق الذكر يا اشخاصي كه بر حسب وظيفه به آنها سپرده شده است را مورد استفاده غير مجاز قرار دهد بدون آنكه قصد تملك آنها را به نفع خود يا ديگري داشته باشد ، متصرف غير قانوني محسوب و علاوه بر جبران خسارات وارده و پرداخت اجرت المثل به شلاق تا ( 74 ) ضربه محكوم مي شود و در صورتيكه منتفع شده باشد علاوه بر مجازات مذكور به جزاي نقدي معادل مبلغ انتفاعي محكوم خواهد شد و همچنين است در صورتيكه به علت اهمال يا تفريط موجب تضييع اموال و وجوه دولتي گردد و يا آن را به مصارفي برساند كه در قانون اعتباري براي آن منظور نشده يا در غير مورد معين يا زائد بر اعتبار مصرف نموده باشد .
ماده 599 - هر شخصي عهده دار انجام معامله يا ساختن چيزي يا نظارت در ساختن يا امر به ساختن آن براي هر يك از ادارات و سازمان ها و مؤسسات مذكور در ماده ( 598 ) بوده است به واسطه تدليس در معامله از جهت تعيين مقدار يا صفت يا قيمت بيش از حد متعارف مورد معامله يا تقلب در ساختن آن چيز نفعي براي خود يا ديگري تحصيل كند ، علاوه بر جبران خسارات وارده به حبس از شش ماه تا پنج سال محكوم خواهد شد .
ماده 600 - هر يك از مسوولين دولتي و مستخدمين و ماموريني كه مامور تشخيص يا تعيين يا محاسبه يا وصول وجه يا مالي به نفع دولت است بر خلاف قانون يا زياده بر مقررات قانوني اقدام و وجه يا مالي اخذ يا امر به اخذ آن نمايد به حبس از دو ماه تا يك سال محكوم خواهد شد . مجازات مذكور در اين ماده در مورد مسوولين و مامورين شهرداري نيز مجري است و در هر حال آنچه بر خلاف قانون و مقررات اخذ نموده است به ذيحق مسترد مي گردد .
ماده 601 - هر يك از مستخدمين و مامورين دولتي كه بر حسب ماموريت خود اشخاص را اجير يا استخدام كرده يا مباشرت حمل و نقل اشيائي را نموده باشد و تمام يا قسمتي از اجرت اشخاص يا اجرت حمل و نقل را كه توسط آنان به عمل آمده است به حساب دولت آورده ولي نپرداخته باشد به انفصال موقت از سه ماه تا سه سال محكوم مي شود و همين مجازات مقرر است درباره مستخدميني كه اشخاص را به بيگاري گرفته و اجرت آن ها را خود برداشته و به حساب دولت منظور نموده است و در هر صورت بايد اجرت مأخوذه را به ذيحق مسترد نمايد .
ماده 602 - هر يك از مستخدمين و مامورين دولتي كه بر حسب ماموريت خود حق داشته است اشخاصي را استخدام و اجير كند و بيش از عده اي كه اجير يا استخدام كرده است به حساب دولت منظور نمايد يا خدمه شخصي خود را جزو خدمه دولت محسوب نمايد و حقوق آن ها را به حساب دولت منظور بدارد به شلاق تا ( 74 ) ضربه و تأديه مبلغي كه به ترتيب فوق به حساب دولت منظور داشته است محكوم خواهد گرديد .
ماده 603 - هر يك از كارمندان و كاركنان و اشخاص عهده دار وظيفه مديريت و سرپرستي در وزارتخانه ها و ادارات و سازمان هاي مذكور در ماده ( 598 ) كه بالمباشره يا به واسطه در معاملات و مزايده ها و مناقصه ها و تشخيصات و امتيازات مربوط به دستگاه متبوع ، تحت هر عنواني اعم از كمي سيون يا حق الزحمه و حق العمل يا پاداش براي خود يا ديگري نفعي در داخل يا خارج كشور از طريق توافق يا تفاهم يا ترتيبات خاص يا ساير اشخاص يا نمايندگان و شعب آنها منظور دارد يا بدون ماموريت از طرف دستگاه متبوعه بر عهده آن چيزي بخرد يا بسازد يا در موقع پرداخت وجوهي كه حسب وظيفه به عهده او بوده يا تفريغ حسابي كه بايد بعمل آورد براي خود يا ديگري نفعي منظور دارد به تأديه دو برابر وجوه و منافع حاصله از اين طريق محكوم مي شود و در صورتي كه عمل وي موجب تغيير در مقدار يا كيفيت مورد معامله يا افزايش قيمت تمام شده آن گردد به حبس از شش ماه تا پنج سال و يا مجازات نقدي از سه تا سي مي ليون ريال نيز محكوم خواهد شد .
ماده 604 - هر يك از مستخدمين دولتي اعم از قضائي و اداري نوشته ها و اوراق و اسنادي را كه حسب وظيفه به آنان سپرده شده يا براي انجام وظايفشان به آنها داده شده است را معدوم يا مخفي نمايد يا به كسي بدهد كه به لحاظ قانون از دادن به آن كس ممنوع مي باشد ، علاوه بر جبران خسارت وارده به حبس از سه ماه تا يك سال محكوم خواهد شد .
ماده 605 - هر يك از مامورين ادارات و مؤسسات مذكور در ماده ( 598 ) كه از روي غرض و بر خلاف حق درباره يكي از طرفين اظهار نظر يا اقدامي كرده باشد به حبس تا سه ماه يا مجازات نقدي تا مبلغ يك مي ليون و پانصد هزار ريال و جبران خسارت وارده محكوم خواهد شد .
ماده 606 - هر يك از روسا يا مديران يا مسوولين سازمانها و مؤسسات مذكور در ماده ( 598 ) كه از وقوع جرم ارتشاء يا اختلاس يا تصرف غير قانوني يا كلاهبرداري يا جرايم موضوع مواد ( 599 ) و ( 603 ) در سازمان يا موسسات تحت اداره يا نظارت خود مطلع شده و مراتب را حسب مورد به مراجع صلاحيتدار قضائي يا اداري اعلام ننمايد علاوه بر حبس از ششماه تا دو سال به انفصال موقت از ششماه تا دو سال محكوم خواهد شد .
فصل چهاردهم - تمرد نسبت به مأمورين دولت
ماده 607 - هر گونه حمله يا مقاومتي كه با علم و آگاهي نسبت به مأمورين دولت در حين انجام وظيفه آنان به عمل آيد تمرد محسوب مي شود و مجازات آن به شرح ذيل است :
1 - هر گاه متمرد به قصد تهديد اسلحه خود را نشان دهد حبس از شش ماه تا دو سال .
2 - هر گاه متمرد در حين اقدام دست به اسلحه برد ، حبس از يك تا سه سال .
3 - در ساير موارد حبس از سه ماه تا يك سال .
تبصره - اگر متمرد در هنگام تمرد مرتكب جرم ديگري هم بشود به مجازات هر دو جرم محكوم خواهد شد .
فصل پانزدهم - هتك حرمت اشخاصي
ماده 608 - توهين به افراد از قبيل فحاشي و استعمال الفاظ ركيك چنانچه موجب حد قذف نباشد به مجازات شلاق تا ( 74 ) ضربه و يا پنجاه هزار تا يك مي ليون ريال جزاي نقدي خواهد بود .
نظر مجلس :
از نظر مقررات كيفري اهانت و توهين و . . . عبارت است از بكار بردن الفاظي كه صريح يا ظاهر باشد و يا ارتكاب اعمال و انجام حركاتي كه با لحاظ عرفيات جامعه و با در نظر گرفتن شرايط زماني و مكاني و موقعيت اشخاص موجب تخفيف و تحقير آنان شود و با عدم ظهور الفاظ توهين تلقي نمي گردد .
ماده 609 - هر كس با توجه به سمت ، يكي از روساي سه قوه يا معاونان رئيس جمهوري يا وزرا يا يكي از نمايندگان مجلس شوراي اسلامي يا نمايندگان مجلس خبرگان يا اعضاي شوراي نگهبان يا قضات يا اعضاي ديوان محاسبات يا كاركنان وزارتخانه ها و مؤسسات و شركتهاي دولتي و شهرداريها در حال انجام وظيفه يا به سبب آن توهين نمايد به سه تا شش ماه حبس و يا تا ( 74 ) ضربه شلاق و يا پنجاه هزار تا يك مي ليون ريال جزاي نقدي محكوم مي شود .
نظر مجلس :
از نظر مقررات كيفري اهانت و توهين و . . . عبارت است از بكار بردن الفاظي كه صريح يا ظاهر باشد و يا ارتكاب اعمال و انجام حركاتي كه با لحاظ عرفيات جامعه و با در نظر گرفتن شرايط زماني و مكاني و موقعيت اشخاص موجب تخفيف و تحقير آنان شود و با عدم ظهور الفاظ توهين تلقي نمي گردد .
فصل شانزدهم - اجتماع و تباني براي ارتكاب جرايم
ماده 610 - هر گاه دو نفر يا بيشتر اجتماع و تباني نمايند كه جرايمي بر ضد امنيت داخلي يا خارج كشور مرتكب شوند يا وسايل ارتكاب آن را فراهم نمايند در صورتي كه عنوان محارب بر آنان صادق نباشد به دو تا پنج سال حبس محكوم خواهند شد .
ماده 611 - هر گاه دو نفر يا بيشتر اجتماع و تباني بنمايند كه عليه اعراض يا نفوس يا اموال مردم اقدام نمايند و مقدمات اجرايي را هم تدارك ديده باشند ولي بدون اراده خود موفق به اقدام نشوند حسب مراتب به حبس از ششماه تا سه سال محكوم خواهند شد .
فصل هفدهم - جرايم عليه اشخاص و اطفال
ماده 612 - هر كس مرتكب قتل عمد شود و شاكي نداشته يا شاكي داشته ولي از قصاص گذشت كرده باشد و يا بهر علت قصاص نشود در صورتي كه اقدام وي موجب اخلال در نظم و صيانت و امنيت جامعه يا بيم تجري مرتكب يا ديگران گردد دادگاه مرتكب را به حبس از سه تا ده سال محكوم مي نمايد .
تبصره - در اين مورد معاونت در قتل عمد موجب حبس از يك تا پنجسال خواهد بود .
ماده 613 - هر گاه كسي شروع به قتل عمد نمايد ولي نتيجه منظور بدون اراده وي محقق نگردد به شش ماه تا سه سال حبس تعزيري محكوم خواهد شد .
ماده 614 - هر كس عمداً به ديگري جرح يا ضربي وارد آورد كه موجب نقصان يا شكستن يا از كار افتادن عضوي از اعضا يا منتهي به مرض دايمي يا فقدان يا نقص يكي از حواس يا منافع يا زوال عقل مجني عليه گردد در مواردي كه قصاص امكان نداشته باشد چنانچه اقدام وي موجب اخلال در نظم و صيانت و امنيت جامعه يا بيم تجري مرتكب يا ديگران گردد به دو تا پنج سال حبس محكوم خواهد شد و در صورت درخواست مجني عليه مرتكب به پرداخت ديه نيز محكوم مي شود .
تبصره - در صورتي كه جرح وارده منتهي به ضايعات فوق نشود و آلت جرح اسلحه يا چاقو و امثال آن باشد مرتكب به سه ماه تا يك سال حبس محكوم خواهد شد .
ماده 615 - هر گاه عده اي با يكديگر منازعه نمايند هر يك از شركت كنندگان در نزاع حسب مورد به مجازات زير محكوم مي شوند :
1 - در صورتي كه نزاع منتهي به قتل شود به حبس از يك تا سه سال .
2 - در صورتي كه منتهي به نقص عضو شود به حبس از شش ماه تا سه سال .
3 - در صورتي كه منتهي به ضرب و جرح شود به حبس از سه ماه تا يك سال .
تبصره ۱ - در صورتي كه اقدام شخص ، دفاع مشروع تشخيص داده شود ، مشمول اين ماده نخواهد بود .
تبصره ۲ - مجازاتهاي فوق مانع اجراي مقررات قصاص يا ديه حسب مورد نخواهد شد .
ماده 616 - در صورتي كه قتل غير عمد به واسطه بي احتياطي يا بي مبالاتي يا اقدام به امري كه مرتكب در آن مهارت نداشته است يا به سبب عدم رعايت نظامات واقع شود ، مسبب به حبس از يك تا سه سال و نيز به پرداخت ديه در صورت مطالبه از ناحيه اولياي دم محكوم خواهد شد مگر اينكه خطاي محض باشد .
تبصره - مقررات اين ماده شامل قتل غير عمد در اثر تصادف رانندگي نمي گردد .
ماده 617 - هر كس به وسيله چاقو و يا هر نوع اسلحه ديگر تظاهر يا قدرت نمايي كند يا آن را وسيله مزاحمت اشخاص يا اخاذي يا تهديد قرار دهد يا با كسي گلاويز شود در صورتيكه از مصاديق محارب نباشد به حبس از شش ماه تا دو سال و تا ( 74 ) ضربه شلاق محكوم خواهد شد .
تبصره 1 ـ(الحاقي 22/09/1396) حمل قمه ، شمشير ، قداره و پنجه بوكس در صورتي كه صرفاً به منظور درگيري فيزيكي و ضرب و جرح انجام شود جرم محسوب و مرتكب به حداقل مجازات مقرر در اين ماده محكوم مي گردد . واردات ، توليد و عرضه سلاحهاي مذكور ممنوع است و مرتكب به جزاي نقدي درجه شش محكوم و حسب مورد اين سلاحها به نفع دولت ضبط يا معدوم مي شود .
تبصره 2 ـ(الحاقي 22/09/1396) توليد ، عرضه يا حمل ادوات موضوع تبصره ( 1 ) در موارد ورزشي ، نمايشي ، آموزشي و نياز ضروري اشخاص براي استفاده شغلي يا دفاع شخصي پس از دريافت مجوز بلامانع است .
نحوه و مرجع صدور مجوز به موجب آيين نامه اي است كه ظرف مدت سه ماه از تاريخ ابلاغ اين قانون با پيشنهاد وزراي دادگستري و كشور و با همكاري نيروي انتظامي جمهوري اسلامي ايران تهيه مي شود و به تصويب هيأت وزيران مي رسد .
ماده 618 - هر كس با هياهو و جنجال يا حركات غير متعارف يا تعرض به افراد موجب اخلال نظم و آسايش و آرامش عمومي گردد يا مردم را از كسب و كار باز دارد به حبس از سه ماه تا يك سال و تا ( 74 ) ضربه شلاق محكوم خواهد شد .
ماده 619 - هر كس در اماكن عمومي يا معابر متعرض يا مزاحم اطفال يا زنان بشود يا با الفاظ و حركات مخالف شوون و حيثيت به آنان توهين نمايد به حبس از دو تا شش ماه و تا ( 74 ) ضربه شلاق محكوم خواهد شد .
ماده 620 - هر گاه جرايم مذكور در مواد ( 616 ) و ( 617 ) و ( 618 ) در نتيجه توطئه قبلي و دسته جمعي واقع شود هر يك از مرتكبين به حداكثر مجازات مقرر محكوم خواهند شد .
ماده 621 - هر كس به قصد مطالبه وجه يا مال يا به قصد انتقام يا به هر منظور ديگري به عنف يا تهديد يا حيله يا به هر نحو ديگر شخصا يا توسط ديگري شخصي را بربايد يا مخفي كند به حبس از پنج تا پانزده سال محكوم خواهد شد در صورتي كه سن مجني عليه كمتر از پانزده سال تمام باشد يا ربودن توسط وسايل نقليه انجام پذيرد يا به مجني عليه آسيب جسمي يا حيثيتي وارد شود ، مرتكب به حداكثر مجازات تعيين شده محكوم خواهد شد و در صورت ارتكاب جرايم ديگر به مجازات آن جرم نيز محكوم مي گردد .
تبصره - مجازات شروع به ربودن سه تا پنج سال حبس است .
ماده 622 - هر كس عالماً عامداً به واسطه ضرب يا اذيت و آزار زن حامله ، موجب سقط جنين وي شود ، علاوه بر پرداخت ديه يا قصاص حسب مورد به حبس از يك تا سه سال محكوم خواهد شد .
ماده 623 - هر كس به واسطه دادن ادويه يا وسايل ديگري موجب سقط جنين زن گردد به شش ماه تا يك سال حبس محكوم مي شود و اگر عالماً و عامداً زن حامله اي را دلالت به استعمال ادويه يا وسايل ديگري نمايد كه جنين وي سقط گردد به حبس از سه تا شش ماه محكوم خواهد شد مگر اين كه ثابت شود اين اقدام براي حفظ حيات مادر مي باشد و در هر مورد حكم به پرداخت ديه مطابق مقررات مربوط داده خواهد شد .
ماده 624 - اگر طبيب يا ماما يا داروفروش و اشخاصي كه به عنوان طبابت يا مامايي يا جراحي يا داروفروشي اقدام مي كنند وسايل سقط جنين فراهم سازند و يا مباشرت به اسقاط جنين نمايند به حبس از دو تا پنج سال محكوم خواهند شد و حكم به پرداخت ديه مطابق مقررات مربوط صورت خواهد پذيرفت .
ماده 625 - قتل و جرح و ضرب هر گاه در مقام دفاع از نفس يا عرض يا مال خود مرتكب يا شخص ديگري واقع شود با رعايت مواد ذيل مرتكب مجازات نمي شود مشروط بر اينكه دفاع متناسب با خطري باشد كه مرتكب را تهديد مي كرده است .
تبصره - مقررات اين ماده در مورد دفاع از مال غير در صورتي قابل اجرا است كه حفاظت مال غير به عهده دفاع كننده بوده يا صاحب مال استمداد نمايد .
ماده 626 - در مورد هر فعلي كه مطابق قانون جرم بر نفس يا عرض يا مال محسوب مي شود ولو اينكه از مامورين دولتي صادر گردد هر گونه مقاومت براي دفاع از نفس يا عرض يا مال جايز خواهد بود .
ماده 627 - دفاع در مواقعي صادق است كه :
الف - خوف براي نفس يا عرض يا ناموس يا مال مستند به قرائن معقول باشد .
ب - دفاع متناسب با حمله باشد .
ج - توسل به قواي دولتي يا هر گونه وسيله آسان تري براي نجات مي سر نباشد .
ماده 628 - مقاومت در مقابل نيروهاي انتظامي و ديگر ضابطين دادگستري در موقعي كه مشغول انجام وظيفه خود باشند دفاع محسوب نمي شود ولي هر گاه اشخاص مزبور از حدود وظيفه خود خارج شوند و بر حسب ادله و قرائن موجود خوف آن باشد كه عمليات آنها موجب قتل يا جرح يا تعرض به عرض يا مال گردد در اين صورت دفاع در مقابل آنها نيز جايز است .
ماده 629 - در موارد ذيل قتل عمدي به شرط آن كه دفاع متوقف به قتل باشد مجازات نخواهد داشت :
الف - دفاع از قتل يا ضرب و جرح شديد يا آزار شديد يا دفاع از هتك ناموس خود و اقارب .
ب - دفاع در مقابل كسي كه درصدد هتك عرض و ناموس ديگري به اكراه و عنف برآيد .
ج - دفاع در مقابل كسي كه درصدد سرقت و ربودن انسان يا مال او برآيد .
ماده 630 - هر گاه مردي همسر خود را در حال زنا با مرد اجنبي مشاهده كند و علم به تمكين زن داشته باشد مي تواند در همان حال آنان را به قتل برساند و در صورتي كه زن مكره باشد فقط مرد را مي تواند به قتل برساند . حكم ضرب و جرح در اين مورد نيز مانند قتل است .
ماده 631 - هر كس طفلي را كه تازه متولد شده است بدزدد يا مخفي كند يا او را بجاي طفل ديگري يا متعلق به زن ديگري غير از مادر طفل قلمداد نمايد به شش ماه تا سه سال حبس محكوم خواهد شد و چنانچه احراز شود كه طفل مزبور مرده بوده ، مرتكب به يكصد هزار تا پانصد هزار ريال جزاي نقدي محكوم خواهد شد .
ماده 632 - اگر كسي از دادن طفلي كه به او سپرده شده است در موقع مطالبه اشخاصي كه قانونا حق مطالبه دارند امتناع كند به مجازات از سه ماه تا شش ماه حبس يا به جزاي نقدي از يك مي ليون و پانصد هزار تا سه مي ليون ريال محكوم خواهد شد .
ماده 633 - هر گاه كسي شخصا يا به دستور ديگري طفل يا شخصي را كه قادر به محافظت خود نمي باشد در محلي كه خالي از سكنه است رها نمايد به حبس از شش ماه تا دو سال و يا جزاي نقدي از سه مي ليون تا دوازده مي ليون ريال محكوم خواهد شد و اگر در آبادي و جائيكه داراي سكنه باشد رها كند تا نصف مجازات مذكور محكوم خواهد شد و چنانچه اين اقدام سبب وارد آمدن صدمه يا آسيب يا فوت شود ، رهاكننده علاوه بر مجازات فوق حسب مورد به قصاص يا ديه يا ارش نيز محكوم خواهد شد .
ماده 634 - هر كس بدون مجوز مشروع نبش قبر نمايد به مجازات حبس از سه ماه و يك روز تا يك سال محكوم مي شود و هر گاه جرم ديگري نيز با نبش قبر مرتكب شده باشد به مجازات آن جرم هم محكوم خواهد شد .
ماده 635 - هر كس بدون رعايت نظامات مربوط به دفن اموات جنازه اي را دفن كند يا سبب دفن آن شود يا آن را مخفي نمايد به جزاي نقدي از يكصد هزار تا يك مي ليون ريال محكوم خواهد شد .
ماده 636 - هر كس جسد مقتولي را با علم به قتل مخفي كند يا قبل از اينكه به اشخاصي كه قانونا مامور كشف و تعقيب جرايم هستند خبر دهد آن را دفن نمايد به حبس از سه ماه و يك روز تا يك سال محكوم خواهد شد .
فصل هجدهم - جرايم ضد عفت و اخلاق عمومي
ماده 637 - هر گاه زن و مردي كه بين آنها علقه زوجيت نباشد ، مرتكب روابط نامشروع يا عمل منافي عفت غير از زنا از قبيل تقبيل يا مضاجعه شوند ، به شلاق تا نود و نه ضربه محكوم خواهند شد و اگر عمل با عنف و اكراه باشد فقط اكراه كننده تعزير مي شود .
ماده 638 - هر كس علنا در انظار و اماكن عمومي و معابر تظاهر به عمل حرامي نمايد ، علاوه بر كيفر عمل به حبس از ده روز تا دو ماه يا تا ( 74 ) ضربه شلاق محكوم مي گردد و در صورتي كه مرتكب عملي شود كه نفس آن عمل داراي كيفر نمي باشد ولي عفت عمومي را جريحه دار نمايد فقط به حبس از ده روز تا دو ماه يا تا ( 74 ) ضربه شلاق محكوم خواهد شد .
تبصره - زناني كه بدون حجاب شرعي در معابر و انظار عمومي ظاهر شوند به حبس از ده روز تا دو ماه و يا از پنجاه هزار تا پانصد هزار ريال جزاي نقدي محكوم خواهند شد .
ماده 639 - افراد زير به حبس از يك تا ده سال محكوم مي شوند و در مورد بند « الف » علاوه بر مجازات مقرر ، محل مربوطه به طور موقت با نظر دادگاه بسته خواهد شد :
الف - كسي كه مركز فساد يا فحشا داير يا اداره كند
ب - كسي كه مردم را به فساد يا فحشا تشويق نموده يا موجبات آن را فراهم نمايد .
تبصره - هر گاه بر عمل فوق عنوان قوادي صدق نمايد علاوه بر مجازات مذكور به حد قوادي نيز محكوم مي گردد .
ماده 640 - اشخاص ذيل به حبس از سه ماه تا يك سال و جزاي نقدي از يك مي ليون و پانصد هزار ريال تا شش مي ليون ريال و تا ( 74 ) ضربه شلاق يا به يك يا دو مجازات مذكور محكوم خواهند شد :
1 - هر كس نوشته يا طرح ، گراور ، نقاشي ، تصاوير ، مطبوعات ، اعلانات ، علايم ، فيلم ، نوار سينما و يا بطور كلي هر چيز كه عفت و اخلاق عمومي را جريحه دار نمايد براي تجارت يا توزيع به نمايش و معرض انظار عمومي گذارد يا بسازد يا براي تجارت و توزيع نگاه دارد .
2 - هر كس اشياء مذكور را به منظور اهداف فوق شخصا يا به وسيله ديگري وارد يا صادر كند و يا به نحوي از انحاء متصدي يا واسطه تجارت و يا هر قسم معامله ديگر شود يا از كرايه دادن آن ها تحصيل مال نمايد .
3 - هر كس اشياء فوق را به نحوي از انحاء منتشر نمايد يا آنها را به معرض انظار عمومي بگذارد .
4 - هر كس براي تشويق به معامله اشياء مذكور در فوق و يا ترويج آن اشياء به نحوي از انحاء اعلان و يا فاعل يكي از اعمال ممنوعه فوق و يا محل بدست آوردن آن را معرفي نمايد .
تبصره ۱ - مفاد اين ماده شامل اشيائي نخواهد بود كه با رعايت موازين شرعي و براي مقاصد علمي يا هر مصلحت حلال عقلائي ديگر تهيه يا خريد و فروش و مورد استفاده متعارف علمي قرار مي گيرد .
تبصره ۲ - اشياي مذكور ضبط و محو آثار مي گردد و جهت استفاده لازم به دستگاه دولتي ذيربط تحويل خواهد شد .
ماده 641 - هر گاه كسي به وسيله تلفن يا دستگاههاي مخابراتي ديگر براي اشخاص ايجاد مزاحمت نمايد علاوه بر اجراي مقررات خاص شركت مخابرات ، مرتكب به حبس از يك تا شش ماه محكوم خواهد شد .
فصل نوزدهم - جرايم بر ضد حقوق تكاليف خانوادگي
ماده 642 (منسوخه 01/12/1391)- هر كس با داشتن استطاعت مالي نفقه زن خود را در صورت تمكين ندهد يا از تاديه نفقه ساير اشخاص واجب النفقه امتناع نمايد دادگاه او را از سه ماه و يك روز تا پنج ماه حبس محكوم مي نمايد .
ماده 643 - هر گاه كسي عالما زن شوهردار يا زني را كه در عده ديگري است براي مردي عقد نمايد به حبس از شش ماه تا سه سال يا از سه مي ليون تا هجده مي ليون ريال جزاي نقدي و تا ( 74 ) ضربه شلاق محكوم مي شود و اگر داراي دفتر ازدواج و طلاق يا اسناد رسمي باشد براي همي شه از تصدي دفتر ممنوع خواهد گرديد .
ماده 644 - كساني كه عالما مرتكب يكي از اعمال زير شوند به حبس از شش ماه تا دو سال و يا از سه تا دوازده مي ليون ريال جزاي نقدي محكوم مي شوند :
1 - هر زني كه در قيد زوجيت يا عده ديگري است خود را به عقد ديگري درآورد در صورتيكه منجر به مواقعه نگردد .
2 - هر كسي كه زن شوهردار يا زني را كه در عده ديگري است براي خود ترويج نمايد در صورتيكه منتهي به مواقعه نگردد .
ماده 645 (منسوخه 01/12/1391)- به منظور حفظ كيان خانواده ثبت واقعه ازدواج دائم ، طلاق و رجوع طبق مقررات الزامي است ، چنانچه مردي بدون ثبت در دفاتر رسمي مبادرت به ازدواج دائم ، طلاق و رجوع نمايد به مجازات حبس تعزيري تا يكسال محكوم مي گردد .
ماده 646 (منسوخه 01/12/1391)- ازدواج قبل از بلوغ بدون اذن ولي ممنوع است چنانچه مردي با دختري كه به حد بلوغ نرسيده بر خلاف مقررات ماده ( 1041 ) قانون مدني و تبصره ذيل آن ازدواج نمايد به حبس تعزيري از شش ماه تا دو سال محكوم مي گردد .
ماده 647 - چنانچه هر يك از زوجين قبل از عقد ازدواج طرف خود را به امور واهي از قبيل داشتن تحصيلات عالي ، تمكن مالي ، موقعيت اجتماعي ، شغل و سمت خاص ، تجرد و امثال آن فريب دهد و عقد بر مبناي هر يك از آن ها واقع شود مرتكب به حبس تعزيري از شش ماه تا دو سال محكوم مي گردد .
فصل بيستم - قسم و شهادت دروغ و افشاء سر
ماده 648 - اطباء و جراحان و ماماها و داروفروشان و كليه كساني كه به مناسبت شغل يا حرفه خود محرم اسرار مي شوند هر گاه در غير از موارد قانوني ، اسرار مردم را افشا كنند به سه ماه و يك روز تا يك سال حبس و يا به يك ميليون و پانصد هزار تا شش ميليون ريال جزاي نقدي محكوم مي شوند .
ماده 649 - هر كس در دعواي حقوقي يا جزائي كه قسم متوجه او شده باشد سوگند دروغ ياد نمايد به شش ماه تا دو سال حبس محكوم خواهد شد .
ماده 650 - هر كس در دادگاه نزد مقامات رسمي شهادت دروغ بدهد به سه ماه و يك روز تا دو سال حبس و يا به يك مي ليون و پانصد هزار تا دوازده مي ليون ريال جزاي نقدي محكوم خواهد شد .
تبصره - مجازات مذكور در اين ماده علاوه بر مجازاتي است كه در باب حدود و قصاص و ديات براي شهادت دروغ ذكر گرديده است .
فصل بيست و يكم - سرقت و ربودن مال غير
ماده 651 - هر گاه سرقت جامع شرايط حد نباشد ولي مقرون به تمام پنج شرط ذيل باشد مرتكب از پنج تا بيست سال حبس و تا ( 74 ) ضربه شلاق محكوم مي گردد :
1 - سرقت در شب واقع شده باشد .
2 - سارقين دو نفر يا بيشتر باشند .
3 - يك يا چند نفر از آنها حامل سلاح ظاهر يا مخفي بوده باشند .
4 - از ديوار بالا رفته يا حرز را شكسته يا كليد ساختگي به كار برده يا اينكه عنوان يا لباس مستخدم دولت را اختيار كرده يا بر خلاف حقيقت خود را مأمور دولتي قلمداد كرده يا در جايي كه محل سكني يا مهيا براي سكني يا توابع آن است سرقت كرده باشند .
5 - در ضمن سرقت كسي را آزار يا تهديد كرده باشند .
تبصره ـ(الحاقي 22/08/1387) منظور از سلاح مذكور در اين بند موارد ذيل مي باشد :
1 - انواع اسلحه گرم از قبيل تفنگ و نارنجك .
2 - انواع اسلحه سرد از قبيل قمه ، شمشير ، كارد ، چاقو و پنجه بوكس .
3 - انواع اسلحه سرد جنگي مشتمل بر كاردهاي سنگري متداول در نيروهاي مسلح جمهوري اسلامي ايران يا مشابه آنها و سرنيزه هاي قابل نصب بر روي تفنگ .
4 - انواع اسلحه شكاري شامل تفنگهاي ساچمه زني ، تفنگهاي مخصوص بيهوش كردن جانداران و تفنگهاي ويژه شكار حيوانات آبزي .
ماده 652 - هر گاه سرقت مقرون به آزار باشد و يا سارق مسلح باشد به حبس از سه ماه تا ده سال و شلاق تا ( 74 ) ضربه محكوم مي شود و اگر جرحي نيز واقع شده باشد علاوه بر مجازات جرح به حداكثر مجازات مذكور در اين ماده محكوم مي گردد .
ماده 653 - هر كس در راهها و شوارع به نحوي از انحاء مرتكب راهزني شود در صورتي كه عنوان محارب بر او صادق نباشد به سه تا پانزده سال حبس و شلاق تا ( 74 ) ضربه محكوم مي شود .
ماده 654 - هر گاه سرقت در شب واقع شده باشد و سارقين دو نفر يا بيشتر باشند و لااقل يك نفر از آنان حامل سلاح ظاهر يا مخفي باشد در صورتي كه بر حامل اسلحه عنوان محارب صدق نكند جزاي مرتكب يا مرتكبان حبس از پنج تا پانزده سال و شلاق تا ( 74 ) ضربه مي باشد .
ماده 655 - مجازات شروع به سرقت هاي مذكور در مواد قبل تا پنج سال حبس و شلاق تا ( 74 ) ضربه مي باشد .
ماده 656 - در صورتي كه سرقت جامع شرايط حد نباشد و مقرون به يكي از شرايط زير باشد مرتكب به حبس از شش ماه تا سه سال و تا ( 74 ) ضربه شلاق محكوم مي شود :
1 - سرقت در جايي كه محل سكني يا مهيا براي سكني يا در توابع آن يا در محل هاي عمومي از قبيل مسجد و حمام و غير اينها واقع شده باشد .
2 - سرقت در جايي واقع شده باشد كه به واسطه درخت و يا بوته يا پرچين يا نرده محرز بوده و سارق حرز را شكسته باشد .
3 - در صورتي كه سرقت در شب واقع شده باشد .
4 - سارقين دو نفر يا بيشتر باشند .
5 - سارق مستخدم بوده و مال مخدوم خود را دزديده يا مال ديگري را در منزل مخدوم خود يا منزل ديگري كه به اتفاق مخدوم به آن جا رفته يا شاگرد يا كارگر بوده و يا در محلي كه معمولاً محل كار وي بوده از قبيل خانه ، دكان ، كارگاه ، كارخانه و انبار سرقت نموده باشد .
6 - هر گاه اداره كنندگان هتل و مسافرخانه و كاروانسرا و كاروان و بطور كلي كساني كه به اقتضاي شغل اموالي در دسترس آنان است تمام يا قسمتي از آن را مورد دستبرد قرار دهند .
ماده 657 - هر كس مرتكب ربودن مال ديگري از طريق كيف زني - جيب بري و امثال آن شود به حبس از يك تا پنج سال و تا ( 74 ) ضربه شلاق محكوم خواهد شد .
ماده 658 - هر گاه سرقت در مناطق سيل يا زلزله زده يا جنگي يا آتش سوزي يا در محل تصادف رانندگي صورت پذيرد و حائز شرايط حد نباشد مرتكب به مجازات حبس از يك تا پنج سال و تا ( 74 ) ضربه شلاق محكوم خواهد شد .
ماده 659 - هر كس وسائل و متعلقات مربوط به تأسيسات مورد استفاده عمومي كه به هزينه دولت يا با سرمايه دولت يا سرمايه مشترك دولت و بخش غير دولتي يا به وسيله نهادها و سازمان هاي عمومي غير دولتي يا مؤسسات خيريه ايجاد يا نصب شده مانند تأسيسات بهره برداري آب و برق و گاز و غيره را سرقت نمايد به حسب از يك تا پنج سال محكوم مي شود و چنانچه مرتكب از كاركنان سازمان هاي مربوطه باشد ، به حداكثر مجازات مقرر محكوم خواهد شد .
ماده 660 (منسوخه 10/03/1396)- هركس بدون پرداخت حق انشعاب آب و فاضلاب و برق و گاز و تلفن مبادرت به استفاده غيرمجاز از آب و برق و تلفن و گاز و شبكه فاضلاب نمايد علاوه بر جبران خسارت وارده به پرداخت جزاي نقدي از يك تا دوبرابر خسارت وارده محكوم خواهد شد .
چنانچه مرتكب از مأمورين شركتهاي مذكور باشد به حداكثر مجازات محكوم خواهد شد .
ماده 661 - در ساير موارد كه سرقت مقرون به شرايط مذكور در مواد فوق نباشد مجازات مرتكب ، حبس از سه ماه و يك روز تا دو سال و تا ( 74 ) ضربه شلاق خواهد بود .
ماده 662 - هر كس با علم و اطلاع يا با وجود قرائن اطمينان آور به اينكه مال در نتيجه ارتكاب سرقت بدست آمده است آن را به نحوي از انحاء تحصيل يا مخفي يا قبول نمايد يا مورد معامله قرار دهد به حبس از شش ماه تا سه سال و تا ( 74 ) ضربه شلاق محكوم خواهد شد .
در صورتيكه متهم معامله اموال مسروقه را حرفه خود قرار داده باشد به حداكثر مجازات در اين ماده محكوم مي گردد .
ماده 663 - هر كس عالماً در اشياء و اموالي كه توسط مقامات ذيصلاح توقيف شده است و بدون اجازه دخالت يا تصرفي نمايد كه منافي با توقيف باشد ولو مداخله كننده يا متصرف مالك آن باشد به حبس از سه ماه تا يك سال محكوم خواهد شد .
ماده 664 - هر كس عالماً عامداً براي ارتكاب جرمي اقدام به ساخت كليد يا تغيير آن نمايد يا هر نوع وسيله اي براي ارتكاب جرم بسازد ، يا تهيه كند به حبس از سه ماه تا يك سال و تا ( 74 ) ضربه شلاق محكوم خواهد شد .
ماده 665 - هر كس مال ديگري را بربايد و عمل او مشمول عنوان سرقت نباشد به حبس از شش ماه تا يك سال محكوم خواهد شد و اگر در نتيجه اين كار صدمه اي به مجني عليه وارد شده باشد به مجازات آن نيز محكوم خواهد شد .
ماده 666 - در صورت تكرار جرم سرقت ، مجازات سارق حسب مورد حداكثر مجازات مقرر در قانون خواهد بود .
تبصره - در تكرار جرم سرقت در صورتي كه سارق سه فقره محكومي ت قطعي به اتهام سرقت داشته باشد دادگاه نمي تواند از جهات مخففه در تعيين مجازات استفاده نمايد .
ماده 667 - در كليه موارد سرقت و ربودن اموال مذكور در اين فصل دادگاه علاوه بر مجازات تعيين شده سارق يا رباينده را به رد عين و در صورت فقدان عين به رد مثل يا قيمت مال مسروقه يا ربوده شده و جبران خسارت وارده محكوم خواهد نمود .
فصل بيست و دوم - تهديد و اكراه
ماده 668 - هر كس با جبر و قهر يا با اكراه و تهديد ديگري را ملزم به دادن نوشته يا سند يا امضاء و يا مهر نمايد و يا سند و نوشته اي كه متعلق به او يا سپرده به او مي باشد را از وي بگيرد به حبس از سه ماه تا دو سال و تا ( 74 ) ضربه شلاق محكوم خواهد شد .
ماده 669 - هر گاه كسي ديگري را به هر نحو تهديد به قتل يا ضررهاي نفسي يا شرفي يا مالي و يا به افشاء سري نسبت به خود يا بستگان او نمايد ، اعم از اينكه به اين واسطه تقاضاي وجه يا مال يا تقاضاي انجام امر يا ترك فعلي را نموده يا ننموده باشد به مجازات شلاق تا ( 74 ) ضربه يا زندان از دو ماه تا دو سال محكوم خواهد شد .
فصل بيست و سوم - ورشكستگي
ماده 670 - كساني كه به عنوان ورشكستگي به تقلب محكوم مي شوند به مجازات حبس از يك تا پنج سال محكوم خواهند شد .
ماده 671 - مجازات ورشكسته به تقصير از شش ماه تا دو سال حبس است .
ماده 672 - هر گاه مدير تصفيه در امر رسيدگي به ورشكستگي بين طلبكاران و تاجر ورشكسته مستقيماً يا مع الواسطه از طريق عقد قرارداد يا به طريق ديگر تباني نمايد به شش ماه تا سه سال حبس و يا به جزاي نقدي از سه تا هيجده مي ليون ريال محكوم مي گردد .
فصل بيست و چهارم - خيانت در امانت
ماده 673 - هر كس از سفيد مهر يا سفيد امضايي كه به او سپرده شده است يا به هر طريق به دست آورده سوء استفاده نمايد به يك تا سه سال حبس محكوم خواهد شد .
ماده 674 - هر گاه اموال منقول يا غير منقول يا نوشته هايي از قبيل سفته و چك و قبض و نظاير آن به عنوان اجاره يا امانت يا رهن يا براي وكالت يا هر كار با اجرت يا بي اجرت به كسي داده شده و بنابراين بوده است كه اشياء مذكور مسترد شود يا به مصرف معيني برسد و شخصي كه آن اشياء نزد او بوده آنها را به ضرر مالكين يا متصرفين آن ها استعمال يا تصاحب يا تلف يا مفقود نمايد به حبس از شش ماه تا سه سال محكوم خواهد شد .
فصل بيست و پنجم - احراق و تخريب و اتلاف اموال و حيوانات
ماده 675 - هر كس عمداً عمارت يا بنا يا كشتي يا هواپيما يا كارخانه يا انبار و به طور كلي هر محل مسكوني يا معد براي سكني يا جنگل يا خرمن يا هر نوع محصول زراعي يا اشجار يا مزارع يا باغ هاي متعلق به ديگري را آتش بزند به حبس از دو تا پنج سال محكوم مي شود .
تبصره ۱ - اعمال فوق در اين فصل در صورتي كه به قصد مقابله با حكومت اسلامي باشد مجازات محارب را خواهد داشت .
تبصره ۲ - مجازات شروع به جرائم فوق شش ماه تا دو سال حبس مي باشد .
ماده 676 - هر كس ساير اشياء منقول متعلق به ديگري را آتش بزند به حبس از شش ماه تا سه سال محكوم خواهد شد .
ماده 677 - هر كس عمداً اشياء منقول يا غير منقول متعلق به ديگري را تخريب نمايد يا به هر نحو كلاً يا بعضاً تلف نمايد و يا از كار اندازد به حبس از شش ماه تا سه سال محكوم خواهد شد .
ماده 678 - هر گاه جرايم مذكور در مواد ( 676 ) و ( 677 ) به وسيله مواد منفجره واقع شده باشد مجازات مرتكب دو تا پنج سال حبس است .
ماده 679 - هر كس به عمد و بدون ضرورت حيوان حلال گوشت متعلق به ديگري يا حيواناتي كه شكار آن ها توسط دولت ممنوع اعلام شده است را بكشد يا مسموم يا تلف يا ناقص كند به حبس از نود و يك روز تا شش ماه يا جزاي نقدي از يك مي ليون و پانصد هزار ريال تا سه مي ليون ريال محكوم خواهد شد .
ماده 680 - هر كس بر خلاف مقررات و بدون مجوز قانوني اقدام به شكار يا صيد حيوانات و جانوران وحشي حفاظت شده نمايد به حبس از سه ماه تا سه سال و يا جزاي نقدي از يك و نيم مي ليون ريال تا هجده مي ليون ريال محكوم خواهد شد .
ماده 681 - هر كس عالماً دفاتر و قباله ها و ساير اسناد دولتي را بسوزاند يا به هر نحو ديگري تلف كند به حبس از دو تا ده سال محكوم خواهد شد .
ماده 682 - هر كس عالماً هر نوع اسناد يا اوراق تجارتي و غير تجارتي غير دولتي را كه اتلاف آنها موجب ضرر غير است بسوزاند يا به هر نحو ديگر كشف كند به حبس از سه ماه تا دو سال محكوم خواهد شد .
ماده 683 - هر نوع نهب و غارت و اتلاف اموال و اجناس و امتعه يا محصولات كه از طرف جماعتي بيش از سه نفر به نحو قهر و غلبه واقع شود چنانچه محارب شناخته نشوند به حبس از دو تا پنج سال محكوم خواهند شد .
ماده 684 - هر كس محصول ديگري را بچراند يا تاكستان يا باغ مي وه يا نخلستان كسي را خراب كند يا محصول ديگري را قطع و درو نمايد يا به واسطه سرقت يا قطع آبي كه متعلق به آن است يا با اقدامات و وسايل ديگر خشك كند يا باعث تضييع آن بشود يا آسياب ديگري را از استفاده بياندازد به حبس از شش ماه تا سه سال و شلاق تا ( 74 ) ضربه محكوم مي شود .
ماده 685 - هر كس اصله نخل خرما را به هر ترتيب يا هر وسيله بدون مجوز قانوني از بين ببرد يا قطع نمايد به سه تا شش ماه حبس يا از يك ميليون و پانصد هزار تا سه ميليون ريال جزاي نقدي يا هر دو مجازات محكوم خواهد شد .
ماده 686 - هر كس درختان موضوع ماده يك قانون گسترش فضاي سبز را عالماً عامداً و بر خلاف قانون مذكور قطع يا موجبات از بين رفتن آنها را فراهم آورد علاوه بر جبران خسارت وارده حسب مورد به حبس تعزيري از شش ماه تا سه سال و يا جزاي نقدي از سه ميليون تا هيجده ميليون ريال محكوم خواهد شد .
ماده 687 - هر كس در وسايل و تأسيسات مورد استفاده عمومي از قبيل شبكه هاي آب و فاضلاب ، برق ، نفت ، گاز ، پست و تلگراف و تلفن و مراكز فركانس و ماكروويو ( مخابرات ) و راديو و تلويزيون و متعلقات مربوط به آنها اعم از سد و كانال و انشعاب لوله كشي و نيروگاه هاي برق و خطوط انتقال نيرو و مخابرات ( كابل هاي هوايي يا زميني يا نوري ) و دستگاه هاي توليد و توزيع و انتقال آنها كه به هزينه يا سرمايه دولت يا با سرمايه مشترك دولت و بخش غير دولتي يا توسط بخش خصوصي براي استفاده عمومي ايجاد شده و همچنين در علائم راهنمايي و رانندگي و ساير علائمي كه به منظور حفظ جان اشخاص يا تأمين تأسيسات فوق يا شوارع و جاده ها نصب شده است ، مرتكب تخريب يا ايجاد حريق يا از كار انداختن يا هر نوع خرابكاري ديگر شود بدون آنكه منظور او اخلال در نظم و امنيت عمومي باشد به حبس از سه تا ده سال محكوم خواهد شد .
تبصره ۱ - در صوتي كه اعمال مذكور به منظور اخلال در نظم و امنيت جامعه و مقابله با حكومت اسلامي باشد مجازات محارب را خواهد داشت .
تبصره ۲ - مجازات شروع به جرائم فوق يك تا سه سال حبس است .
ماده 688 - هر اقدامي كه تهديد عليه بهداشت عمومي شناخته شود از قبيل آلوده كردن آب آشامي دني يا توزيع آب آشامي دني آلوده ، دفع غير بهداشتي فضولات انساني و دامي و مواد زايد ، ريختن مواد مسموم كننده در رودخانه ها ، زباله در خيابان ها و كشتار غير مجاز دام ، استفاده غير مجاز فاضلاب خام يا پس آب تصفيه خانه هاي فاضلاب براي مصارف كشاورزي ممنوع مي باشد و مرتكبين چنانچه طبق قوانين خاص مشمول مجاز شديدتري نباشند به حبس تا يك سال محكوم خواهند شد .
تبصره 1 (اصلاحي 08/05/1376)- تشخيص اينكه اقدام مزبور تهديد عليه بهداشت عمومي و آلودگي محيط زيست شناخته مي شود و نيز غيرمجاز بودن كشتار دام و دفع فضولات دامي و همچنين اعلام جرم مذكور حسب مورد بر عهده وزارت بهداشت ، درمان و آموزش پزشكي ، سازمان حفاظت محيط زيست و سازمان دامپزشكي خواهد بود .
تبصره 2 - منظور از آلودگي محيط زيست عبارتست از پخش يا آمي ختن مواد خارجي به آب يا هوا يا خاك يا زمين به ميزاني كه كيفيت فيزيكي ، شيميايي يا بيولوژيك آن را بطوري كه به حال انسان يا ساير موجودات زنده يا گياهان يا آثار يا ابنيه مضر باشد تغيير دهد .
ماده 689 - در تمام موارد مذكور در اين فصل هر گاه حرق و تخريب و ساير اقدامات انجام شده منتهي به قتل يا نقص عضو يا جراحت و صدمه به انساني شود مرتكب علاوه بر مجازات هاي مذكور حسب مورد به قصاص و پرداخت ديه و در هر حال به تأديه خسارات وارده نيز محكوم خواهد شد .
فصل بيست و ششم - هتك حرمت منازل و املاك غير
ماده 690 - هر كس به وسيله صحنه سازي از قبيل پي كني ، ديواركشي ، تغيير حد فاصل ، امحاي مرز ، كرت بندي ، نهركشي ، حفر چاه ، غرس اشجار و زارعت و امثال آن به تهيه آثار تصرف در اراضي مزروعي اعم از كشت شده يا در آيش زراعي ، جنگلها و مراتع ملي شده ، كوهستانها ، باغها ، قلمستانها ، منابع آب ، چشمه سارها ، انهار طبيعي و پاركهاي ملي ، تأسيسات كشاورزي و دامداري و دامپروري و كشت و صنعت و اراضي موات و باير و ساير اراضي و املاك متعلق به دولت يا شركتهاي وابسته به دولت يا شهرداريها يا اوقاف و همچنين اراضي و املاك و موقوفات و محبوسات و اثلاث باقيه كه براي مصارف عام المنفعه اختصاص يافته يا اشخاص حقيقي يا حقوقي به منظور تصرف يا ذيحق معرفي كردن خود يا ديگري ، مبادرت نمايد يا بدون اجازه سازمان حفاظت محيط زيست يا مراجع ذيصلاح ديگر مبادرت به عملياتي نمايد كه موجب تخريب محيط زيست و منابع طبيعي گردد يا اقدام به هر گونه تجاوز و تصرف عدواني يا ايجاد مزاحمت يا ممانعت از حق در موارد مذكور نمايد به مجازات يك ماه تا يك سال حبس محكوم مي شود .
دادگاه موظف است حسب مورد رفع تصرف عدواني يا رفع مزاحمت يا ممانعت از حق يا اعاده وضع به حال سابق نمايد .
تبصره ۱ - رسيدگي به جرائم فوق الذكر خارج از نوبت به عمل مي آيد و مقام قضايي با تنظيم صورتمجلس دستور متوقف ماندن عمليات متجاوز را تا صدور حكم قطعي خواهد داد .
تبصره ۲ - در صورتي كه تعداد متهمان سه نفر يا بيشتر باشد و قرائن قوي بر ارتكاب جرم موجود باشد قرار بازداشت صادر خواهد شد ، مدعي مي تواند تقاضاي خلع يد و قلع بنا و اشجار و رفع آثار تجاوز را بنمايد .
ماده 691 - هر كس به قهر و غلبه داخل ملكي شود كه در تصرف ديگري است اعم از آنكه محصور باشد يا نباشد يا در ابتداي ورود به قهر و غلبه نبوده ولي بعد از اخطار متصرف به قهر و غلبه مانده باشد علاوه بر رفع تجاوز حسب مورد به يك تا شش ماه حبس محكوم مي شود . هر گانه مرتكبين دو نفر يا بيشتر بوده و لااقل يكي از آنها حامل سلاح باشد به حبس از يك تا سه سال محكوم خواهند شد .
ماده 692 - هر گاه كسي ملك ديگري را به قهر و غلبه تصرف كند علاوه بر رفع تجاوز به حبس از سه ماه تا يك سال محكوم خواهد شد .
ماده 693 - اگر كسي به موجب حكم قطعي محكوم به خلع يد از مال غيرمنقولي يا محكوم به رفع مزاحمت يا رفع ممانعت از حق شده باشد ، بعد از اجراي حكم مجدداً مورد حكم را عدواناً تصرف يا مزاحت يا ممانعت از حق نمايد علاوه بر رفع تجاوز به حبس از شش ماه تا دو سال محكوم خواهد شد .
ماده 694 - هر كس در منزل يا مسكن ديگري به عنف يا تهديد وارد شود به مجازات از شش ماه تا سه سال حبس محكوم خواهد شد و در صورتي كه مرتكبين دو نفر يا بيشتر بوده و لااقل يكي از آنها حامل سلاح باشد به حبس از يك تا شش سال محكوم مي شوند .
ماده 695 - چنانچه جرائم مذكور در مواد ( 692 ) و ( 693 ) در شب واقع شده باشد مرتكب به حداكثر مجازات محكوم مي شود .
ماده 696 - در كليه مواردي كه محكوم عليه علاوه بر محكومي ت كيفري به رد عين يا مثل مال يا اداي قيمت يا پرداخت ديه و ضرر و زيان ناشي از جرم محكوم شده باشد و از اجراي حكم امتناع نمايد در صورت تقاضاي محكوم له دادگاه با فروش اموال محكوم عليه به جز مستثنيات دين حكم را اجرا يا تا استيفاء حقوق محكوم له ، محكوم عليه را بازداشت خواهد نمود .
تبصره - چنانچه محكوم عليه مدعي اعسار شود تا صدور حكم اعسار و يا پرداخت به صورت تقسيط بازداشت ادامه خواهد داشت .
فصل بيست و هفتم - در افتراء و توهين و هتك حرمت
ماده 697 - هر كس به وسيله اوراق چاپي يا خطي يا به وسيله درج در روزنامه و جرائد يا نطق در مجامع يا به هر وسيله ديگر به كسي امري را صريحاً نسبت دهد يا آن ها را منتشر نمايد كه مطابق قانون آن امر جرم محسوب مي شود و نتواند صحت آن اسناد را ثابت نمايد جز در مواردي كه موجب حد است به يك ماه تا يك سال حبس و تا ( 74 ) ضربه شلاق و يا يكي از آنها حسب مورد محكوم خواهد شد .
تبصره - در مواردي كه نشر آن امر اشاعه فحشا محسوب گردد هر چند بتواند صحت اسناد را ثابت نمايد مرتكب به مجازات مذكور محكوم خواهد شد .
ماده 698 - هر كس به قصد اضرار به غير يا تشويش اذهان عمومي يا مقامات رسمي به وسيله نامه يا شكواييه يا مراسلات يا عرايض يا گزارش يا توزيع هر گونه اوراق چاپي يا خطي با امضاء يا بدون امضاء اكاذيبي را اظهار نمايد يا با همان مقاصد اعمالي را برخلاف حقيقت رأساً يا به عنوان نقل قول به شخص حقيقي يا حقوقي يا مقامات رسمي تصريحاً يا تلويحاً نسبت دهد اعم از اينكه از طريق مزبور به نحوي از انحاء ضرر مادي يا معنوي به غير وارد شود يا نه علاوه بر اعاده حيثيت در صورت امكان ، بايد به حبس از دو ماه تا دو سال و يا شلاق تا ( 74 ) ضربه محكوم شود .
ماده 699 - هر كس عالماً عامداً به قصد متهم نمودن ديگري آلات و ادوات جرم يا اشيايي را كه يافت شدن آن در تصرف يك نفر موجب اتهام او مي گردد بدون اطلاع آن شخص در منزل يا محل كسب يا جيب يا اشيايي كه متعلق به او است بگذارد يا مخفي كند يا به نحوي متعلق به او قلمداد نمايد و در اثر اين عمل شخص مزبور تعقيب گردد ، پس از صدور قرار منع تعقيب و يا اعلام برائت قطعي آن شخص ، مرتكب به حبس از شش ماه تا سه سال و يا تا ( 74 ) ضربه شلاق محكوم مي شود .
ماده 700 - هر كس با نظم يا نثر يا به صورت كتبي يا شفاهي كسي را هجو كند و يا هجويه را منتشر نمايد به حبس از يك تا شش ماه محكوم مي شود .
فصل بيست و هشتم - تجاهر به استعمال مشروبات الكلي و قماربازي و ولگردي
ماده 701 - هر كس متجاهراً و به نحو علني در اماكن و معابر و مجامع عمومي مشروبات الكلي استعمال نمايد ، علاوه بر اجراي حد شرعي شرب خمر به دو تا شش ماه حبس تعزيري محكوم مي شود .
ماده 702 (اصلاحي 22/08/1387)- هركس مشروبات الكلي را بسازد يا بخرد يا بفروشد يا در معرض فروش قراردهد يا حمل يا نگهداري كند يا در اختيار ديگري قراردهد به شش ماه تا يك سال حبس و تا هفتاد و چهار ( 74 ) ضربه شلاق و نيز پرداخت جزاي نقدي به ميزان پنج برابر ارزش عرفي ( تجاري ) كالاي يادشده محكوم مي شود .
ماده 703 (اصلاحي 22/08/1387)- وارد نمودن مشروبات الكلي به كشور قاچاق محسوب مي گردد و واردكننده صرف نظر از ميزان آن به شش ماه تا پنج سال حبس و تا هفتاد و چهار ( 74 ) ضربه شلاق و نيز پرداخت جزاي نقدي به ميزان ده برابر ارزش عرفي ( تجاري ) كالاي يادشده محكوم مي شود . رسيدگي به اين جرم در صلاحيت محاكم عمومي است .
تبصره 1 (الحاقي 22/08/1387)- درخصوص مواد ( 702 ) و ( 703 ) ، هرگاه مشروبات الكلي مكشوفه به ميزان بيش از بيست ليتر باشد ، وسايلي كه براي حمل آن مورد استفاده قرار مي گيرد چنانچه با اطلاع مالك باشد به نفع دولت ضبط خواهد شد در غير اين صورت مرتكب به پرداخت معادل قيمت وسيله نقليه نيز محكوم خواهد شد . آلات و ادواتي كه جهت ساخت يا تسهيل ارتكاب جرائم موضوع مواد مذكور مورد استفاده قرار مي گيرد و وجوه حاصله از معاملات مربوط به نفع دولت ضبط خواهد شد .
تبصره 2 (الحاقي 22/08/1387)- هرگاه كاركنان دولت يا شركتهاي دولتي و شركتها يا مؤسسات وابسته به دولت ، شوراها ، شهرداريها يا نهادهاي انقلاب اسلامي و به طور كلي قواي سه گانه و همچنين اعضاء نيروهاي مسلح و مأموران به خدمات عمومي در جرائم موضوع مواد ( 702 ) و ( 703 ) مباشرت ، معاونت يا مشاركت نمايند علاوه بر تحمل مجازاتهاي مقرر ، به انفصال موقت از يك سال تا پنج سال از خدمات دولتي محكوم خواهند شد .
تبصره 3 (الحاقي 22/08/1387)- دادگاه نمي تواند تحت هيچ شرايطي حكم به تعليق اجراء مجازات مقرر در مواد ( 702 ) و ( 703 ) صادر نمايد .
ماده 704 - هر كس محلي را براي شرب خمر داير كرده باشد يا مردم را به آنجا دعوت كند به سه ماه تا دو سال حبس و ( 74 ) ضربه شلاق و يا از يك مي ليون و پانصد هزار تا دوازده مي ليون ريال جزاي نقدي يا هر دو آنها محكوم خواهد شد و در صورتي كه هر دو مورد را مرتكب شود به حداكثر مجازات محكوم خواهد شد .
ماده 705 - قمار بازي با هر وسيله اي ممنوع و مرتكبين آن به يك تا شش ماه حبس و يا تا ( 74 ) ضربه شلاق محكوم مي شوند و در صورت تجاهر به قماربازي به هر دو مجازات محكوم مي گردند .
ماده 706 - هر كس آلات و وسايل مخصوص به قماربازي را بخرد يا حمل يا نگهداري كند به يك تا سه ماه حبس يا تا پانصد هزار تا يك مي ليون و پانصد هزار ريال جزاي نقدي محكوم مي شود .
ماده 707 - هر كس آلات و وسايل مخصوص به قماربازي را بسازد يا بفروشد يا در معرض فروش قرار دهد يا از خارج وارد كند يا در اختيار ديگري قرار دهد به سه ماه تا يك سال حبس و يك مي ليون و پانصد هزار تا شش مي ليون ريال جزاي نقدي محكوم مي شود .
ماده 708 - هر كس قمارخانه داير كند يا مردم را براي قمار به آنجا دعوت نمايد به شش ماه تا دو سال حبس و يا از سه مي ليون تا دوازده مي ليون ريال جزاي نقدي محكوم مي شود .
ماده 709 - تمام اسباب و نقود متعلق به قمار حسب مورد معدوم يا به عنوان جريمه ضبط مي شود .
ماده 710 - اشخاصي كه در قمارخانه ها يا اماكن معد براي صرف مشروبات الكلي موضوع مواد ( 701 ) و ( 705 ) قبول خدمت كنند يا به نحوي از انحاء به دايركننده اين قبيل اماكن كمك نمايند معاون محسوب مي شوند و مجازات مباشر در جرم را دارند ولي دادگاه مي تواند نظر به اوضاع و احوال و مي زان تأثير عمل معاون مجازات را تخفيف دهد .
ماده 711 - هر گاه يكي از ضابطين دادگستري و ساير مأمورين صلاحيتدار از وجود اماكن مذكور در مواد ( 704 ) و ( 705 ) و ( 708 ) يا اشخاص مذكور در ماده ( 710 ) مطلع بوده و مراتب را به مقامات ذيصلاح اطلاع ندهند يا بر خلاف واقع گزارش نمايند در صورتي كه به موجب قانوني ديگر مجازات شديدتري نداشته باشند به سه تا شش ماه حبس يا تا ( 74 ) ضربه شلاق محكوم مي شوند .
ماده 712 - هر كس تكدي يا كلاشي را پيشه خود قرار داده باشد و از اين راه امرار معاش نمايد يا ولگردي نمايد به حبس از يك تا سه ماه محكوم خواهد شد و چنانچه با وجود توان مالي مرتكب عمل فوق شود علاوه بر مجازات مذكور كليه اموالي كه از طريق تكدي و كلاشي بدست آورده است مصادره خواهد شد .
ماده 713 - هر كس طفل صغير يا غير رشيدي را وسيله تكدي قرار دهد يا افرادي را به اين امر بگمارد به سه ماه تا دو سال حبس و استرداد كليه اموالي كه از طريق مذكور به دست آورده است محكوم خواهد شد .
فصل بيست و نهم - جرايم ناشي از تخلفات رانندگي
ماده 714 - هر گاه بي احتياطي يا بي مبالاتي يا عدم رعايت نظامات دولتي يا عدم مهارت راننده ( اعم از وسائط نقليه زمي ني يا آبي يا هوايي ) يا متصدي وسيله موتوري منتهي به قتل غير عمدي شود مرتكب به شش ماه تا سه سال حبس و نيز به پرداخت ديه در صورت مطالبه از ناحيه اولياي دم محكوم مي شود .
ماده 715 - هر گاه يكي از جهات مذكور در ماده ( 714 ) موجب مرض جسمي يا دماغي كه غير قابل علاج باشد و يا از بين رفتن يكي از حواس يا از كار افتادن عضوي از اعضاء بدن كه يكي از وظايف ضروري زندگي انسان را انجام مي دهد يا تغيير شكل دائمي عضو يا صورت شخص يا سقط جنين شود مرتكب به حبس از دو ماه تا يك سال و به پرداخت ديه در صورت مطالبه از ناحيه مصدوم محكوم مي شود .
ماده 716 - هر گاه يكي از جهات مذكور در ماده ( 714 ) موجب صدمه بدني شود كه باعث نقصان يا ضعف دائم يكي از منافع يا يكي از اعضاي بدن شود و يا باعث از بين رفتن قسمتي از عضو مصدوم گردد ، بدون آن كه عضو از كار بيافتد يا باعث وضع حمل زن قبل از موعد طبيعي شود مرتكب به حبس از دو ماه تا شش ماه و پرداخت ديه در صورت مطالبه از ناحيه مصدوم محكوم خواهد شد .
ماده 717 - هر گاه يكي از جهات مذكور در ماده ( 714 ) موجب صدمه بدني شود مرتكب به حبس از يك تا پنج ماه و پرداخت ديه در صورت مطالبه از ناحيه مصدوم محكوم مي شود .
ماده 718 - در مورد مواد فوق هر گاه راننده يا متصدي وسايل موتوري در موقع وقوع جرم مست بوده يا پروانه نداشته يا زيادتر از سرعت مقرر حركت مي كرده است يا آن كه دستگاه موتوري را با وجود نقص و عيب مكانيكي مؤثر در تصادف به كار انداخته يا در محل هايي كه براي عبور پياده رو علامت مخصوص گذارده شده است ، مراعات لازم ننمايد و يا از محل هايي كه عبور از آن ممنوع گرديده است رانندگي نموده به بيش از دو سوم حداكثر مجازات مذكور در مواد فوق محكوم خواهد شد . دادگاه مي تواند علاوه بر مجازات فوق مرتكب را براي مدت يك تا پنج سال از حق رانندگي يا تصدي وسايل موتوري محروم نمايد .
تبصره - اعمال مجازات موضوع مواد ( ۷۱۴ ) و ( ۷۱۸ ) اين قانون از شمول بند ( ۱ ) ماده ( ۳ ) قانون وصول برخي از درآمدهاي دولت و مصرف آن در موارد معين مصوب ۲۸ /۱۲ /۱۳۷۳ مجلس شوراي اسلامي مستثني مي باشد .
ماده 719 - هر گاه مصدوم احتياج به كمك فوري داشته و راننده با وجود امكان رساندن مصدوم به مراكز درماني و يا استمداد از مأمورين انتظامي از اين كار خودداري كند و يا به منظور فرار از تعقيب محل حادثه را ترك و مصدوم را رها كند حسب مورد به بيش از دو سوم حداكثر مجازات مذكور در مواد ( 714 ) و ( 715 ) و ( 716 ) محكوم خواهد شد . دادگاه نمي تواند در مورد اين ماده اعمال كيفيت مخففه نمايد .
تبصره 1 - راننده در صورتي مي تواند براي انجام تكاليف مذكور در اين ماده وسيله نقليه را از صحنه حادثه حركت دهد كه براي كمك رسانيدن به مصدوم توسل به طريق ديگر ممكن نباشد
تبصره 2 - در تمام موارد مذكور هر گاه راننده مصدوم را به نقاطي براي معالجه و استراحت برساند و يا مأمورين مربوطه را از واقعه آگاه كند و يا به هر نحوي موجبات معالجه و استراحت و تخفيف آلام مصدوم را فراهم كند دادگاه مقررات تخفيف را دربارة او رعايت خواهد نمود .
ماده 720 - هر كس در ارقام و مشخصات پلاك وسايل نقليه موتوري زمي ني ، آبي يا كشاورزي تغيير دهد و يا پلاك وسيله نقليه موتوري ديگري را به آن الصاق نمايد يا براي آن پلاك تقلبي بكار برد يا چنين وسايلي را با علم به تغيير و يا تعويض پلاك تقلبي مورد استفاده قرار دهد و همچنين هر كس به نحوي از انحاء در شماره شاسي ، موتور يا پلاك وسيله نقليه موتوري و يا پلاكهاي موتور و شاسي كه از طرف كارخانه سازنده حك يا نصب شده بدون تحصيل مجوز از راهنمايي و رانندگي تغيير دهد و آن را از صورت اصلي كارخانه خارج كند به حبس از شش ماه تا يك سال محكوم خواهد شد .
ماده 721 - هر كس بخواهد وسيله نقليه موتوري را اوراق كند مكلف است مراتب را با تعيين محل توقف وسيله نقليه به راهنمايي و رانندگي محل اطلاع دهد ، راهنمايي و رانندگي محل بايد ظرف مدت يك هفته اجازه اوراق كردن وسيله نقليه را بدهد و اگر به دلايلي با اوراق كردن موافقت ندارد تصمي م قطعي خود را ظرف همان مدت با ذكر دليل به متقاضي ابلاغ نمايد ، هر گاه راهنمايي و رانندگي هيچگونه اقدامي در آن مدت نكرد اوراق كردن وسيله نقليه پس از انقضاي مدت مجاز است . تخلف از اين ماده براي اوراق كننده موجب محكومي ت از دو ماه تا يك سال حبس خواهد بود .
ماده 722 - چنانچه وسيله موتوري يا پلاك آن سرقت يا مفقود شود ، شخصي كه وسيله در اختيار و تصرف او بوده است اعم از آن كه مالك بوده يا نبوده پس از اطلاع مكلف است بلافاصله مراتب را به نزديكترين مركز نيروي انتظامي اعلام نمايد ، متخلف از اين ماده به جزاي نقدي از پانصد هزار تا يك مي ليون ريال محكوم خواهد شد .
ماده 723 - هر كس بدون گواهينامه رسمي اقدام به رانندگي و يا تصدي وسايل موتوري كه مستلزم داشتن گواهينامه مخصوص است ، بنمايد و همچنين هر كس به موجب حكم دادگاه از رانندگي وسايل نقليه موتوري ممنوع باشد به رانندگي وسائل مزبور مبادرت ورزد براي بار اول به حبس تعزيري تا دو ماه يا جزاي نقدي تا يك مي ليون ريال و يا هر دو مجازات و در صورت ارتكاب مجدد به دو ماه تا شش ماه حبس محكوم خواهد شد .
ماده 724 - هر راننده وسيله نقليه اي كه در دستگاه ثبت سرعت وسيله نقليه عمداً تغييري دهد كه دستگاه سرعتي كمتر از سرعت واقعي نشان دهد و يا با علم به اينكه چنين تغييري در دستگاه مزبور داده شده با آن وسيله نقليه رانندگي كند براي بار اول به حبس از ده روز تا دو ماه و يا جزاي نقدي از پنجاه هزار تا پانصد هزار ريال و يا هر دو مجازات و در صورت تكرار به دو تا شش ماه حبس محكوم خواهد شد .
ماده 725 - هر يك از مأمورين دولت كه متصدي تشخيص مهارت و دادن گواهينامه رانندگي هستند اگر به كسي كه واجد شرايط رانندگي نبوده پروانه بدهند به حبس تعزيري از شش ماه تا يك سال و به پنج سال انفصال از خدمات دولتي محكوم خواهند شد و پروانه صادره نيز ابطال مي گردد .
ماده 726 - هر كس در جرائم تعزيري معاونت نمايد حسب مورد به حداقل مجازات مقرر در قانون براي همان جرم محكوم مي شود .
ماده 727 - جرائم مندرج در مواد 558 ، 559 ، 560 ، 561 ، 562 ، 563 ، 564 ، 565 ، 566 ، قسمت اخير ماده 596 ، 608 ، 622 ، 632 ، 633 ، 642 ، 648 ، 668 ، 669 ، 676 ، 677 ، 679 ، 682 ، 684 ، 685 ، 690 ، 692 ، 694 ، 697 ، 698 ، 699 و 700 جز با شكايت شاكي خصوصي تعقيب نمي شود و در صورتي كه شاكي خصوصي گذشت نمايد دادگاه مي تواند در مجازات مرتكب تخفيف دهد و يا با رعايت موازين شرعي از تعقيب مجرم صرفنظر نمايد .
ماده 728 - قاضي دادگاه مي تواند با ملاحظه خصوصيات جرم و مجرم و دفعات ارتكاب جرم در موقع صدور حكم و در صورت لزوم از مقررات مربوط به تخفيف ، تعليق و مجازاتهاي تكمي لي و تبديلي از قبيل قطع موقت خدمات عمومي حسب مورد استفاده نمايد .
ماده 729 به ماده ( 783 )(اصلاحي 05/03/1388) انتقال يافت .
فصل جرايم رايانه اي(الحاقي 05/03/1388)
بخش يكم ـ جرايم و مجازاتها(الحاقي 05/03/1388)
فصل يكم ـ جرايم عليه محرمانگي داده ها و سامانه هاي رايانه اي و مخابراتي(الحاقي 05/03/1388)
مبحث يكم ـ دسترسي غيرمجاز(الحاقي 05/03/1388)
ماده 729 (الحاقي 05/03/1388)- هركس به طور غيرمجاز به داده ها يا سامانه هاي رايانه اي يا مخابراتي كه به وسيله تدابير امنيتي حفاظت شده است دسترسي يابد ، به حبس از نود و يك روز تا يك سال يا جزاي نقدي از پنج ميليون ( 000 /000 /5 ) ريال تا بيست ميليون ( 000 /000 /20 ) ريال يا هر دو مجازات محكوم خواهد شد .
مبحث دوم ـ شنود غيرمجاز(الحاقي 05/03/1388)
ماده 730 (الحاقي 05/03/1388)- هركس به طور غيرمجاز محتواي در حال انتقال ارتباطات غيرعمومي در سامانه هاي رايانه اي يا مخابراتي يا امواج الكترومغناطيسي يا نوري را شنود كند ، به حبس از شش ماه تا دو سال يا جزاي نقدي از ده ميليون ( 000 /000 /10 ) ريال تا چهل ميليون ( 000 /000 /40 ) ريال يا هر دو مجازات محكوم خواهد شد .
مبحث سوم ـ جاسوسي رايانه اي(الحاقي 05/03/1388)
ماده 731 (الحاقي 05/03/1388)- هركس به طور غيرمجاز نسبت به داده هاي سري در حال انتقال يا ذخيره شده در سامانه هاي رايانه اي يا مخابراتي يا حاملهاي داده مرتكب اعمال زير شود ، به مجازاتهاي مقرر محكوم خواهد شد :
الف ) دسترسي به داده هاي مذكور يا تحصيل آنها يا شنود محتواي سري در حال انتقال ، به حبس از يك تا سه سال يا جزاي نقدي از بيست ميليون ( 000 /000 /20 ) ريال تا شصت ميليون ( 000 /000 /60 ) ريال يا هر دو مجازات .
ب ) در دسترس قرار دادن داده هاي مذكور براي اشخاص فاقد صلاحيت ، به حبس از دو تا ده سال .
ج ) افشاء يا در دسترس قرار دادن داده هاي مذكور براي دولت ، سازمان ، شركت يا گروه بيگانه يا عاملان آنها ، به حبس از پنج تا پانزده سال .
تبصره 1 ـ(الحاقي 05/03/1388) داده هاي سري داده هايي است كه افشاي آنها به امنيت كشور يا منافع ملي لطمه مي زند .
تبصره 2 ـ(الحاقي 05/03/1388) آئين نامه نحوه تعيين و تشخيص دادههاي سري و نحوه طبقه بندي و حفاظت آنها ظرف سه ماه از تاريخ تصويب اين قانون توسط وزارت اطلاعات با همكاري وزارتخانه هاي دادگستري ، كشور ، ارتباطات و فناوري اطلاعات و دفاع و پشتيباني نيروهاي مسلح تهيه و به تصويب هيأت وزيران خواهد رسيد .
ماده 732 (الحاقي 05/03/1388)- هركس به قصد دسترسي به داده هاي سري موضوع ماده ( 3 ) اين قانون ، تدابير امنيتي سامانه هاي رايانه اي يا مخابراتي را نقض كند ، به حبس از شش ماه تا دو سال يا جزاي نقدي از ده ميليون ( 000 /000 /10 ) ريال تا چهل ميليون ( 000 /000 /40 ) ريال يا هر دو مجازات محكوم خواهد شد .
ماده 733 (الحاقي 05/03/1388)- چنانچه مأموران دولتي كه مسؤول حفظ داده هاي سري مقرر در ماده ( 3 ) اين قانون يا سامانه هاي مربوط هستند و به آنها آموزش لازم داده شده است يا داده ها يا سامانه هاي مذكور در اختيار آنها قرار گرفته است بر اثر بي احتياطي ، بي مبالاتي يا عدم رعايت تدابير امنيتي موجب دسترسي اشخاص فاقد صلاحيت به داده ها ، حاملهاي داده يا سامانه هاي مذكور شوند ، به حبس از نود و يك روز تا دو سال يا جزاي نقدي از پنج ميليون ( 000 /000 /5 ) ريال تا چهل ميليون ( 000 /000 /40 ) ريال يا هر دو مجازات و انفصال از خدمت از شش ماه تا دو سال محكوم خواهند شد .
فصل دوم ـ جرائم عليه صحت وتماميت داده ها و سامانه هاي رايانه اي و مخابراتي(الحاقي 05/03/1388)
مبحث يكم ـ جعل رايانه اي(الحاقي 05/03/1388)
ماده 734 (الحاقي 05/03/1388)- هركس به طور غيرمجاز مرتكب اعمال زير شود ، جاعل محسوب و به حبس از يك تا پنج سال يا جزاي نقدي از بيست ميليون ( 000 /000 /20 ) ريال تا يكصد ميليون ( 000 /000 /100 ) ريال يا هر دو مجازات محكوم خواهد شد :
الف ) تغيير يا ايجاد داده هاي قابل استناد يا ايجاد يا وارد كردن متقلبانة داده به آنها ،
ب ) تغيير داده ها يا علائم موجود در كارتهاي حافظه يا قابل پردازش در سامانه هاي رايانه اي يا مخابراتي يا تراشه ها يا ايجاد يا وارد كردن متقلبانة داده ها يا علائم به آنها .
ماده 735 (الحاقي 05/03/1388)- هركس با علم به مجعول بودن داده ها يا كارتها يا تراشه ها از آنها استفاده كند ، به مجازات مندرج در ماده فوق محكوم خواهد شد .
مبحث دوم ـ تخريب و اخلال در داده ها يا سامانه هاي رايانه اي و مخابراتي(الحاقي 05/03/1388)
ماده 736 (الحاقي 05/03/1388)- هر كس به طور غيرمجاز داده هاي ديگري را از سامانههاي رايانه اي يا مخابراتي يا حاملهاي داده حذف يا تخريب يا مختل يا غيرقابل پردازش كند به حبس از شش ماه تا دو سال يا جزاي نقدي از ده ميليون ( 000 /000 /10 ) ريال تا چهل ميليون ( 000 /000 /40 ) ريال يا هر دو مجازات محكوم خواهد شد .
ماده 737 (الحاقي 05/03/1388)- هر كس به طور غيرمجاز با اعمالي از قبيل وارد كردن ، انتقال دادن ، پخش ، حذف كردن ، متوقف كردن ، دستكاري يا تخريب داده ها يا امواج الكترومغناطيسي يا نوري ، سامانه هاي رايانه اي يا مخابراتي ديگري را از كار بيندازد يا كاركرد آنها را مختل كند ، به حبس از شش ماه تا دو سال يا جزاي نقدي از ده ميليون ( 000 /000 /10 ) ريال تا چهل ميليون ( 000 /000 /40 ) ريال يا هر دو مجازات محكوم خواهد شد .
ماده 738 (الحاقي 05/03/1388)- هركس به طور غيرمجاز با اعمالي از قبيل مخفي كردن داده ها ، تغيير گذرواژه يا رمزنگاري داده ها مانع دسترسي اشخاص مجاز به داده ها يا سامانه هاي رايانه اي يا مخابراتي شود ، به حبس از نود و يك روز تا يك سال يا جزاي نقدي از پنج ميليون ( 000 /000 /5 ) ريال تا بيست ميليون ( 000 /000 /20 ) ريال يا هردومجازات محكوم خواهد شد .
ماده 739 (الحاقي 05/03/1388)- هركس به قصد به خطر انداختن امنيت ، آسايش و امنيت عمومي اعمال مذكور در مواد ( 8 ) ، ( 9 ) و ( 10 ) اين قانون را عليه سامانه هاي رايانه اي و مخابراتي كه براي ارائه خدمات ضروري عمومي به كار مي روند ، از قبيل خدمات درماني ، آب ، برق ، گاز ، مخابرات ، حمل و نقل و بانكداري مرتكب شود ، به حبس از سه تا ده سال محكوم خواهد شد .
فصل سوم ـ سرقت و كلاهبرداري مرتبط با رايانه(الحاقي 05/03/1388)
ماده 740 (الحاقي 05/03/1388)- هركس به طور غيرمجاز داده هاي متعلق به ديگري را بربايد ، چنانچه عين داده ها در اختيار صاحب آن باشد ، به جزاي نقدي از يك ميليون ( 000 /000 /1 ) ريال تا بيست ميليون ( 000 /000 /20 ) ريال و در غير اين صورت به حبس از نود و يك روز تا يك سال يا جزاي نقدي از پنج ميليون ( 000 /000 /5 ) ريال تا بيست ميليون ( 000 /000 /20 ) ريال يا هر دو مجازات محكوم خواهد شد .
ماده 741 (الحاقي 05/03/1388)- هركس به طور غيرمجاز از سامانه هاي رايانه اي يا مخابراتي با ارتكاب اعمالي از قبيل وارد كردن ، تغيير ، محو ، ايجاد يا متوقف كردن دادهها يا مختل كردن سامانه ، وجه يا مال يا منفعت يا خدمات يا امتيازات مالي براي خود يا ديگري تحصيل كند علاوه بر رد مال به صاحب آن به حبس از يك تا پنج سال يا جزاي نقدي از بيست ميليون ( 000 /000 /20 ) ريال تا يكصد ميليون ( 000 /000 /100 ) ريال يا هر دو مجازات محكوم خواهد شد .
فصل چهارم ـ جرائم عليه عفت و اخلاق عمومي(الحاقي 05/03/1388)
ماده 742 (الحاقي 05/03/1388)- هركس به وسيله سامانههاي رايانهاي يا مخابراتي يا حاملهاي داده محتويات مستهجن را منتشر ، توزيع يا معامله كند يا به قصد تجارت يا افساد توليد يا ذخيره يا نگهداري كند ، به حبس از نود و يك روز تا دو سال يا جزاي نقدي از پنج ميليون ( 000 /000 /5 ) ريال تا چهل ميليون ( 000 /000 /40 ) ريال يا هر دو مجازات محكوم خواهد شد .
تبصره 1 (الحاقي 05/03/1388)- ارتكاب اعمال فوق درخصوص محتويات مبتذل موجب محكوميت به حداقل يكي از مجازاتهاي فوق مي شود .
محتويات و آثار مبتذل به آثاري اطلاق مي گردد كه داراي صحنه ها و صور قبيحه باشد .
تبصره 2 (الحاقي 05/03/1388)- هرگاه محتويات مستهجن به كمتر از ده نفر ارسال شود ، مرتكب به يك ميليون ( 000 /000 /1 ) ريال تا پنج ميليون ( 000 /000 /5 ) ريال جزاي نقدي محكوم خواهد شد .
تبصره 3 ـ(الحاقي 05/03/1388) چنانچه مرتكب اعمال مذكور در اين ماده را حرفة خود قرار داده باشد يا به طور سازمان يافته مرتكب شود چنانچه مفسد في الارض شناخته نشود ، به حداكثر هر دو مجازات مقرر در اين ماده محكوم خواهد شد .
تبصره 4 ـ(الحاقي 05/03/1388) محتويات مستهجن به تصوير ، صوت يا متن واقعي يا غير واقعي يا متني اطلاق مي شود كه بيانگر برهنگي كامل زن يا مرد يا اندام تناسلي يا آميزش يا عمل جنسي انسان است .
ماده 743 (الحاقي 05/03/1388)- هركس از طريق سامانه هاي رايانه اي يا مخابراتي يا حامل هاي داده مرتكب اعمال زير شود ، به ترتيب زير مجازات خواهد شد :
الف ) چنانچه به منظور دستيابي افراد به محتويات مستهجن ، آنها را تحريك ، ترغيب ، تهديد يا تطميع كند يا فريب دهد يا شيوه دستيابي به آنها را تسهيل نموده يا آموزش دهد ، به حبس از نود و يك روز تا يك سال يا جزاي نقدي از پنج ميليون ( 000 /000 /5 ) ريال تا بيست ميليون ( 000 /000 /20 ) ريال يا هر دو مجازات محكوم خواهد شد .
ارتكاب اين اعمال در خصوص محتويات مبتذل موجب جزاي نقدي از دوميليون ( 000 /000 /2 ) ريال تا پنج ميليون ( 000 /000 /5 ) ريال است .
ب ) چنانچه افراد را به ارتكاب جرائم منافي عفت يا استعمال مواد مخدر يا روانگردان يا خودكشي يا انحرافات جنسي يا اعمال خشونتآميز تحريك يا ترغيب يا تهديد يا دعوت كرده يا فريب دهد يا شيوه ارتكاب يا استعمال آنها را تسهيل كند يا آموزش دهد ، به حبس از نود و يك روز تا يك سال يا جزاي نقدي از پنج ميليون ( 000 /000 /5 ) ريال تا بيست ميليون ( 000 /000 /20 ) ريال يا هر دو مجازات محكوم مي شود .
تبصره ـ(الحاقي 05/03/1388) مفاد اين ماده و ماده ( 14 ) شامل آن دسته از محتوياتي نخواهد شد كه براي مقاصد علمي يا هر مصلحت عقلايي ديگر تهيه يا توليد يا نگهداري يا ارائه يا توزيع يا انتشار يا معامله مي شود .
فصل پنجم ـ هتك حيثيت و نشر اكاذيب(الحاقي 05/03/1388)
ماده 744 (الحاقي 05/03/1388)- هركس به وسيله سامانه هاي رايانه اي يا مخابراتي ، فيلم يا صوت يا تصوير ديگري را تغيير دهد يا تحريف كند و آن را منتشر يا با علم به تغيير يا تحريف منتشر كند ، به نحوي كه عرفاً موجب هتك حيثيت او شود ، به حبس از نود و يك روز تا دو سال يا جزاي نقدي از پنج ميليون ( 000 /000 /5 ) ريال تا چهل ميليون ( 000 /000 /40 ) ريال يا هر دو مجازات محكوم خواهد شد .
تبصره ـ(الحاقي 05/03/1388) چنانچه تغيير يا تحريف به صورت مستهجن باشد ، مرتكب به حداكثر هر دو مجازات مقرر محكوم خواهد شد .
ماده 745 (الحاقي 05/03/1388)- هركس به وسيله سامانه هاي رايانه اي يا مخابراتي صوت يا تصوير يا فيلم خصوصي يا خانوادگي يا اسرار ديگري را بدون رضايت او جز در موارد قانوني منتشر كند يا در دسترس ديگران قرار دهد ، به نحوي كه منجر به ضرر يا عرفاً موجب هتك حيثيت او شود ، به حبس از نود و يك روز تا دو سال يا جزاي نقدي از پنج ميليون ( 000 /000 /5 ) ريال تا چهل ميليون ( 000 /000 /40 ) ريال يا هر دو مجازات محكوم خواهد شد .
ماده 746 (الحاقي 05/03/1388)- هر كس به قصد اضرار به غير يا تشويش اذهان عمومي يا مقامات رسمي به وسيله سامانه رايانه اي يا مخابراتي اكاذيبي را منتشر نمايد يا در دسترس ديگران قرار دهد يا با همان مقاصد اعمالي را برخلاف حقيقت ، رأساً يا به عنوان نقل قول ، به شخص حقيقي يا حقوقي به طور صريح يا تلويحي نسبت دهد ، اعم از اينكه از طريق ياد شده به نحوي از انحاء ضرر مادي يا معنوي به ديگري وارد شود يا نشود ، افزون بر اعاده حيثيت ( درصورت امكان ) ، به حبس از نود و يك روز تا دو سال يا جزاي نقدي از پنج ميليون ( 000 /000 /5 ) ريال تا چهل ميليون ( 000 /000 /40 ) ريال يا هر دو مجازات محكوم خواهد شد .
فصل ششم ـ مسؤوليت كيفري اشخاص(الحاقي 05/03/1388)
ماده 747 (الحاقي 05/03/1388)- در موارد زير ، چنانچه جرائم رايانه اي به نام شخص حقوقي و در راستاي منافع آن ارتكاب يابد ، شخص حقوقي داراي مسؤوليت كيفري خواهد بود :
الف ) هرگاه مدير شخص حقوقي مرتكب جرم رايانه اي شود .
ب ) هرگاه مدير شخص حقوقي دستور ارتكاب جرم رايانهاي را صادر كند و جرم به وقوع بپيوندد .
ج ) هرگاه يكي از كارمندان شخص حقوقي با اطلاع مدير يا در اثر عدم نظارت وي مرتكب جرم رايانه اي شود .
د ) هرگاه تمام يا قسمتي از فعاليت شخص حقوقي به ارتكاب جرم رايانه اي اختصاص يافته باشد .
تبصره 1 ـ(الحاقي 05/03/1388) منظور از مدير كسي است كه اختيار نمايندگي يا تصميم گيري يا نظارت بر شخص حقوقي را دارد .
تبصره 2 ـ(الحاقي 05/03/1388) مسؤوليت كيفري شخص حقوقي مانع مجازات مرتكب نخواهد بود و درصورت نبود شرايط صدر ماده و عدم انتساب جرم به شخص خصوصي فقط شخص حقيقي مسؤول خواهد بود .
ماده 748 (الحاقي 05/03/1388)- اشخاص حقوقي موضوع ماده فوق ، با توجه به شرايط و اوضاع و احوال جرم ارتكابي ، ميزان درآمد و نتايج حاصله از ارتكاب جرم ، علاوه بر سه تا شش برابر حداكثر جزاي نقدي جرم ارتكابي ، به ترتيب ذيل محكوم خواهند شد :
الف ) چنانچه حداكثر مجازات حبس آن جرم تا پنج سال حبس باشد ، تعطيلي موقت شخص حقوقي از يك تا نُه ماه و در صورت تكرار جرم تعطيلي موقت شخص حقوقي از يك تا پنج سال .
ب ) چنانچه حداكثر مجازات حبس آن جرم بيش از پنج سال حبس باشد ، تعطيلي موقت شخص حقوقي از يك تا سه سال و در صورت تكرار جرم ، شخص حقوقي منحل خواهد شد .
تبصره ـ(الحاقي 05/03/1388) مدير شخص حقوقي كه طبق بند « ب » اين ماده منحل ميشود ، تا سه سال حق تأسيس يا نمايندگي يا تصميمگيري يا نظارت بر شخص حقوقي ديگري را نخواهد داشت .
ماده 749 ـ(الحاقي 05/03/1388) ارائه دهندگان خدمات دسترسي موظفند طبق ضوابط فني و فهرست مقرر از سوي كارگروه ( كميته ) تعيين مصاديق موضوع ماده ذيل محتواي مجرمانه كه در چهارچوب قانون تنظيم شده است اعم از محتواي ناشي از جرائم رايانه اي و محتوايي كه براي ارتكاب جرائم رايانه اي به كار مي رود را پالايش ( فيلتر ) كنند . در صورتي كه عمداً از پالايش ( فيلتر ) محتواي مجرمانه خودداري كنند ، منحل خواهند شد و چنانچه از روي بياحتياطي و بيمبالاتي زمينة دسترسي به محتواي غيرقانوني را فراهم آورند ، در مرتبة نخست به جزاي نقدي از بيست ميليون ( 000 /000 /20 ) ريال تا يكصد ميليون ( 000 /000 /100 ) ريال و در مرتبة دوم به جزاي نقدي از يكصد ميليون ( 000 /000 /100 ) ريال تا يك ميليارد ( 000 /000 /000 /1 ) ريال و در مرتبة سوم به يك تا سه سال تعطيلي موقت محكوم خواهند شد .
تبصره 1 (الحاقي 05/03/1388)- چنانچه محتواي مجرمانه به كارنماهاي ( وب سايتهاي ) مؤسسات عمومي شامل نهادهاي زيرنظر ولي فقيه و قواي سه گانة مقننه ، مجريه و قضائيه و مؤسسات عمومي غيردولتي موضوع قانون فهرست نهادها و مؤسسات عمومي غيردولتي مصوب 19 /4 /1373 و الحاقات بعدي آن يا به احزاب ، جمعيتها ، انجمن هاي سياسي و صنفي و انجمن هاي اسلامي يا اقليتهاي ديني شناخته شده يا به ساير اشخاص حقيقي يا حقوقي حاضر در ايران كه امكان احراز هويت و ارتباط با آنها وجود دارد تعلق داشته باشد ، با دستور مقام قضائي رسيدگي كننده به پرونده و رفع اثر فوري محتواي مجرمانه از سوي دارندگان ، تارنما ( وب سايت ) مزبور تا صدور حكم نهايي پالايش ( فيلتر ) نخواهد شد .
تبصره 2 (الحاقي 05/03/1388)- پالايش ( فيلتر ) محتواي مجرمانه موضوع شكايت خصوصي با دستور مقام قضائي رسيدگي كننده به پرونده انجام خواهد گرفت .
ماده 750 (الحاقي 05/03/1388)- قوة قضاييه موظف است ظرف يك ماه از تاريخ تصويب اين قانون كارگروه ( كميته ) تعيين مصاديق محتواي مجرمانه را در محل دادستاني كل كشور تشكيل دهد . وزير يا نمايندة وزارتخانه هاي آموزش و پرورش ، ارتباطات و فناوري اطلاعات ، اطلاعات ، دادگستري ، علوم ، تحقيقات و فناوري ، فرهنگ و ارشاد اسلامي ، رئيس سازمان تبليغات اسلامي ، رئيس سازمان صدا و سيما و فرمانده نيروي انتظامي ، يك نفر خبره در فناوري اطلاعات و ارتباطات به انتخاب كميسيون صنايع و معادن مجلس شوراي اسلامي و يك نفر از نمايندگان عضو كميسيون قضائي و حقوقي به انتخاب كميسيون قضائي و حقوقي و تأييد مجلس شوراي اسلامي اعضاي كارگروه ( كميته ) را تشكيل خواهند داد . رياست كارگروه ( كميته ) به عهدة دادستان كل كشور خواهد بود .
تبصره 1 (الحاقي 05/03/1388)- جلسات كارگروه ( كميته ) حداقل هر پانزده روز يك بار و با حضور هفت نفر عضو رسميت مي يابد وتصميمات كارگروه ( كميته ) با اكثريت نسبي حاضران معتبر خواهد بود .
تبصره 2 ـ(الحاقي 05/03/1388) كارگروه ( كميته ) موظف است به شكايات راجع به مصاديق پالايش ( فيلتر ) شده رسيدگي و نسبت به آنها تصميم گيري كند .
تبصره 3 ـ(الحاقي 05/03/1388) كارگروه ( كميته ) موظف است هر شش ماه گزارشي در خصوص روند پالايش ( فيلتر ) محتواي مجرمانه را به رؤساي قواي سه گانه و شوراي عالي امنيت ملي تقديم كند .
ماده 751 (الحاقي 05/03/1388)- ارائه دهندگان خدمات ميزباني موظفند به محض دريافت دستور كارگروه ( كميته ) تعيين مصاديق مذكور در مادة فوق يا مقام قضائي رسيدگي كننده به پرونده مبني بر وجود محتواي مجرمانه در سامانه هاي رايانه اي خود از ادامة دسترسي به آن ممانعت به عمل آورند . چنانچه عمداً از اجراي دستور كارگروه ( كميته ) يا مقام قضائي خودداري كنند ، منحل خواهند شد . در غير اين صورت ، چنانچه در اثر بي احتياطي و بي مبالاتي زمينة دسترسي به محتواي مجرمانه مزبور را فراهم كنند ، در مرتبة نخست به جزاي نقدي از بيست ميليون ( 000 . /000 /20 ) ريال تا يكصد ميليون ( 000 /000 /100 ) ريال و در مرتبة دوم به يكصد ميليون ( 000/000 /100 ) ريال تا يك ميليارد ( 000 /000 /000 /1 ) ريال و در مرتبة سوم به يك تا سه سال تعطيلي موقت محكوم خواهند شد .
تبصره ـ(الحاقي 05/03/1388) ارائه دهندگان خدمات ميزباني موظفند به محض آگاهي از وجود محتواي مجرمانه مراتب را به كارگروه ( كميته ) تعيين مصاديق اطلاع دهند .
ماده 752 (الحاقي 05/03/1388)- هركس بدون مجوز قانوني از پهناي باند بين المللي براي برقراري ارتباطات مخابراتي مبتني بر پروتكل اينترنتي از خارج ايران به داخل يا برعكس استفاده كند, به حبس از يك تا سه سال يا جزاي نقدي از يكصد ميليون ( 000 /00 /100 ) ريال تا يك ميليارد ( 000 /000 /000 /1 ) ريال يا هر دو مجازات محكوم خواهد شد .
فصل هفتم ـ ساير جرائم(الحاقي 05/03/1388)
ماده 753 (الحاقي 05/03/1388)- هر شخصي كه مرتكب اعمال زير شود ، به حبس از نود و يك روز تا يك سال يا جزاي نقدي از پنج ميليون ( 000 /000 /5 ) ريال تا بيست ميليون ( 000 /000 /2 ) ريال يا هر دو مجازات محكوم خواهد شد :
الف ) توليد يا انتشار يا توزيع و در دسترس قرار دادن يا معاملة داده ها يا نرم افزارها يا هر نوع ابزار الكترونيكي كه صرفاً به منظور ارتكاب جرائم رايانه اي به كار مي رود
ب ) فروش يا انتشار يا در دسترس قرار دادن گذرواژه يا هر داده اي كه امكان دسترسي غيرمجاز به داده ها يا سامانه هاي رايانه اي يا مخابراتي متعلق به ديگري را بدون رضايت او فراهم مي كند .
ج ) انتشار يا در دسترس قراردادن محتويات آموزش دسترسي غيرمجاز ، شنود غيرمجاز ، جاسوسي رايانه اي و تخريب و اخلال در داده ها يا سيستم هاي رايانه اي و مخابراتي .
تبصره ـ(الحاقي 05/03/1388) چنانچه مرتكب ، اعمال ياد شده را حرفه خود قرار داده باشد ، به حداكثر هر دو مجازات مقرر در اين ماده محكوم خواهد شد .
فصل هشتم ـ تشديد مجازاتها(الحاقي 05/03/1388)
ماده 754 (الحاقي 05/03/1388)- در موارد زير ، حسب مورد مرتكب به بيش از دوسوم حداكثر يك يا دو مجازات مقرر محكوم خواهد شد :
الف ) هر يك از كارمندان و كاركنان اداره ها و سازمانها يا شوراها و يا شهرداريها و موسسه ها و شركتهاي دولتي و يا وابسته به دولت يا نهادهاي انقلابي و بنيادها و مؤسسه هايي كه زير نظر ولي فقيه اداره مي شوند و ديوان محاسبات و مؤسسه هايي كه با كمك مستمر دولت اداره مي شوند و يا دارندگان پايه قضائي و به طور كلي اعضاء و كاركنان قواي سه گانه و همچنين نيروهاي مسلح و مأموران به خدمت عمومي اعم از رسمي و غيررسمي به مناسبت انجام وظيفه مرتكب جرم رايانه اي شده باشند .
ب ) متصدي يا متصرف قانوني شبكه هاي رايانه اي يا مخابراتي كه به مناسبت شغل خود مرتكب جرم رايانه اي شده باشد .
ج ) دادهها يا سامانه هاي رايانه اي يا مخابراتي ، متعلق به دولت يا نهادها و مراكز ارائه دهنده خدمات عمومي باشد .
د ) جرم به صورت سازمان يافته ارتكاب يافته باشد .
هـ ) جرم در سطح گسترده اي ارتكاب يافته باشد .
ماده 755 (الحاقي 05/03/1388)- در صورت تكرار جرم براي بيش از دو بار دادگاه مي تواند مرتكب را از خدمات الكترونيكي عمومي از قبيل اشتراك اينترنت ، تلفن همراه ، اخذ نام دامنة مرتبه بالاي كشوري و بانكداري الكترونيكي محروم كند :
الف ) چنانچه مجازات حبس آن جرم نود و يك روز تا دو سال حبس باشد ، محروميت از يك ماه تا يك سال .
ب ) چنانچه مجازات حبس آن جرم دو تا پنج سال حبس باشد ، محروميت از يك تا سه سال .
ج ) چنانچه مجازات حبس آن جرم بيش از پنج سال حبس باشد ، محروميت از سه تا پنج سال .
بخش دوم ـ آئين دادرسي(الحاقي 05/03/1388)
فصل يكم ـ صلاحيت(الحاقي 05/03/1388)
ماده 756 (منسوخه 08/07/1393)- علاوه بر موارد پيش بيني شده در ديگر قوانين ، دادگاههاي ايران در موارد زير نيز صالح به رسيدگي خواهند بود :
الف ) داده هاي مجرمانه يا داده هايي كه براي ارتكاب جرم به كار رفته است به هر نحو در سامانه هاي رايانه اي و مخابراتي يا حاملهاي دادة موجود در قلمرو حاكميت زميني ، دريايي و هوايي جمهوري اسلامي ايران ذخيره شده باشد .
ب ) جرم از طريق تارنماهاي ( وب سايت هاي ) داراي دامنه مرتبه بالاي كد كشوري ايران ارتكاب يافته باشد .
ج ) جرم توسط هر ايراني يا غيرايراني در خارج از ايران عليه سامانه هاي رايانه اي و مخابراتي و تارنماهاي ( وب سايت هاي ) مورد استفاده يا تحت كنترل قواي سه گانه يا نهاد رهبري يا نمايندگي هاي رسمي دولت يا هر نهاد يا مؤسسه اي كه خدمات عمومي ارائه مي دهد يا عليه تارنماهاي ( وب سايت هاي ) داراي دامنة مرتبه بالاي كد كشوري ايران در سطح گسترده ارتكاب يافته باشد .
د ) جرائم رايانه اي متضمن سوء استفاده از اشخاص كمتر از هجده سال ، اعم از آنكه مرتكب يا بزه ديده ايراني يا غيرايراني باشد .
ماده 757 (منسوخه 08/07/1393)- چنانچه جرم رايانه اي در محلي كشف يا گزارش شود ، ولي محل وقوع آن معلوم نباشد ، دادسراي محل كشف مكلف است تحقيقات مقدماتي را انجام دهد . چنانچه محل وقوع جرم مشخص نشود ، دادسرا پس از اتمام تحقيقات مبادرت به صدور قرار مي كند و دادگاه مربوط نيز رأي مقتضي را صادر خواهد كرد .
ماده 758 (منسوخه 08/07/1393)- قوه قضائيه موظف است به تناسب ضرورت شعبه يا شعبي از دادسراها ، دادگاههاي عمومي و انقلاب ، نظامي و تجديدنظر را براي رسيدگي به جرائم رايانه اي اختصاص دهد .
تبصره ـ(منسوخه 05/03/1388) قضات دادسراها و دادگاه هاي مذكور از ميان قضاتي كه آشنايي لازم به امور رايانه دارند انتخاب خواهند شد .
ماده 759 (منسوخه 08/07/1393)- در صورت بروز اختلاف در صلاحيت ، حل اختلاف مطابق مقررات قانون آئين دادرسي دادگاه هاي عمومي و انقلاب در امور مدني خواهد بود .
فصل دوم ـ جمع آوري ادله الكترونيكي(منسوخه 08/07/1393)
مبحث اول ـ نگهداري داده ها(منسوخه 08/07/1393)
ماده 760 (منسوخه 08/07/1393)- ارائه دهندگان خدمات دسترسي موظفند داده هاي ترافيك را حداقل تا شش ماه پس از ايجاد و اطلاعات كاربران را حداقل تا شش ماه پس از خاتمه اشتراك نگهداري كنند .
تبصره 1 ـ(منسوخه 05/03/1388) داده ترافيك هرگونه داده اي است كه سامانه هاي رايانه اي در زنجيره ارتباطات رايانه اي و مخابراتي توليد مي كنند تا امكان رديابي آنها از مبدأ تا مقصد وجود داشته باشد . اين داده ها شامل اطلاعاتي از قبيل مبدأ ، مسير ، تاريخ ، زمان ، مدت و حجم ارتباط و نوع خدمات مربوطه مي شود .
تبصره 2 ـ(منسوخه 05/03/1388) اطلاعات كاربر هرگونه اطلاعات راجع به كاربر خدمات دسترسي از قبيل نوع خدمات ، امكانات فني مورد استفاده و مدت زمان آن ، هويت ، آدرس جغرافيايي يا پستي يا پروتكل اينترنتي ( IP ) ، شماره تلفن و ساير مشخصات فردي اوست .
ماده 761 (منسوخه 08/07/1393)- ارائه دهندگان خدمات ميزباني داخلي موظفند اطلاعات كاربران خود را حداقل تا شش ماه پس از خاتمه اشتراك و محتواي ذخيره شده و داده ترافيك حاصل از تغييرات ايجاد شده را حداقل تا پانزده روز نگهداري كنند .
مبحث دوم ـ حفظ فوري داده هاي رايانه اي ذخيره شده(منسوخه 08/07/1393)
ماده 762 (منسوخه 08/07/1393)- هرگاه حفظ داده هاي رايانه اي ذخيره شده براي تحقيق يا دادرسي لازم باشد ، مقام قضائي مي تواند دستور حفاظت از آنها را براي اشخاصي كه به نحوي تحت تصرف يا كنترل دارند صادر كند . در شرايط فوري ، نظير خطر آسيب ديدن يا تغيير يا از بين رفتن دادهها ، ضابطان قضائي مي توانند رأساً دستور حفاظت را صادر كنند و مراتب را حداكثر تا 24 ساعت به اطلاع مقام قضائي برسانند . چنانچه هر يك از كاركنان دولت يا ضابطان قضائي يا ساير اشخاص از اجراي اين دستور خودداري يا داده هاي حفاظت شده را افشاء كنند يا اشخاصي كه داده هاي مزبور به آنها مربوط ميشود را از مفاد دستور صادره آگاه كنند ، ضابطان قضائي و كاركنان دولت به مجازات امتناع از دستور مقام قضائي و ساير اشخاص به حبس از نود و يك روز تا شش ماه يا جزاي نقدي از پنج ميليون ( 000 /000 /5 ) ريال تا ده ميليون ( 000 /000 /10 ) ريال يا هر دو مجازات محكوم خواهند شد .
تبصره 1 ـ(منسوخه 05/03/1388) حفظ داده ها به منزله ارائه يا افشاء آنها نبوده و مستلزم رعايت مقررات مربوط است .
تبصره 2 ـ(منسوخه 05/03/1388) مدت زمان حفاظت از داده ها حداكثر سه ماه است و در صورت لزوم با دستور مقام قضائي قابل تمديد است .
مبحث سوم ـ ارائه داده ها(منسوخه 08/07/1393)
ماده 763 (منسوخه 08/07/1393)- مقام قضائي ميتواند دستور ارائه داده هاي حفاظت شده مذكور در مواد ( 32 ) ، ( 33 ) و ( 34 ) فوق را به اشخاص يادشده بدهد تا در اختيار ضابطان قرار گيرد . مستنكف از اجراء اين دستور به مجازات مقرر در ماده ( 34 ) اين قانون محكوم خواهد شد .
مبحث چهارم ـ تفتيش و توقيف داده ها و سامانه هاي رايانه اي و مخابراتي(منسوخه 08/07/1393)
ماده 764 (منسوخه 08/07/1393)- تفتيش و توقيف داده ها يا سامانه هاي رايانه اي و مخابراتي به موجب دستور قضائي و در مواردي به عمل مي آيد كه ظن قوي به كشف جرم يا شناسايي متهم يا ادله جرم وجود داشته باشد .
ماده 765 (منسوخه 08/07/1393)- تفتيش و توقيف داده ها يا سامانه هاي رايانه اي و مخابراتي در حضور متصرفان قانوني يا اشخاصي كه به نحوي آنها را تحت كنترل قانوني دارند ، نظير متصديان سامانهها انجام خواهد شد . در غير اين صورت ، قاضي با ذكر دلايل دستور تفتيش و توقيف بدون حضور اشخاص مذكور را صادر خواهد كرد .
ماده 766 (منسوخه 08/07/1393)- دستور تفتيش و توقيف بايد شامل اطلاعاتي باشد كه به اجراء صحيح آن كمك ميكند ، از جمله اجراء دستور در محل يا خارج از آن ، مشخصات مكان و محدوده تفتيش و توقيف ، نوع و ميزان داده هاي مورد نظر ، نوع و تعداد سخت افزارها و نرم افزارها ، نحوه دستيابي به داده هاي رمزنگاري يا حذف شده و زمان تقريبي انجام تفتيش و توقيف .
ماده 767 (منسوخه 08/07/1393)- تفتيش داده ها يا سامانه هاي رايانه اي و مخابراتي شامل اقدامات ذيل مي شود :
الف ) دسترسي به تمام يا بخشي از سامانه هاي رايانه اي يا مخابراتي .
ب ) دسترسي به حامل هاي داده از قبيل ديسكت ها يا لوح هاي فشرده يا كارتهاي حافظه .
ج ) دستيابي به داده هاي حذف يا رمزنگاري شده .
ماده 768 (منسوخه 08/07/1393)- در توقيف داده ها ، با رعايت تناسب ، نوع ، اهميت و نقش آنها در ارتكاب جرم ، به روشهايي از قبيل چاپ داده ها ، كپي برداري يا تصويربرداري از تمام يا بخشي از داده ها ، غيرقابل دسترس كردن داده ها با روش هايي از قبيل تغيير گذرواژه يا رمزنگاري و ضبط حاملهاي داده عمل مي شود .
ماده 769 (منسوخه 08/07/1393)- در هريك از موارد زير سامانه هاي رايانه اي يا مخابراتي توقيف خواهد شد :
الف ) داده هاي ذخيره شده به سهولت در دسترس نبوده يا حجم زيادي داشته باشد ،
ب ) تفتيش و تجزيه و تحليل داده ها بدون سامانه سخت افزاري امكان پذير نباشد ،
ج ) متصرف قانوني سامانه رضايت داده باشد ،
د ) تصويربرداري ( كپي برداري ) از داده ها به لحاظ فني امكان پذير نباشد ،
هـ ) تفتيش در محل باعث آسيب داده ها شود ،
ماده 770 (منسوخه 08/07/1393)- توقيف سامانه هاي رايانه اي يا مخابراتي متناسب با نوع و اهميت و نقش آنها در ارتكاب جرم با روش هايي از قبيل تغيير گذرواژه به منظور عدم دسترسي به سامانه ، پلمپ سامانه در محل استقرار و ضبط سامانه صورت مي گيرد .
ماده 771 (منسوخه 08/07/1393)- چنانچه در حين اجراء دستور تفتيش و توقيف ، تفتيش داده هاي مرتبط با جرم ارتكابي در ساير سامانه هاي رايانه اي يا مخابراتي كه تحت كنترل يا تصرف متهم قرار دارد ضروري باشد ، ضابطان با دستور مقام قضائي دامنه تفتيش و توقيف را به سامانه هاي مذكور گسترش داده و داده هاي مورد نظر را تفتيش يا توقيف خواهند كرد .
ماده 772 (منسوخه 08/07/1393)- چنانچه توقيف داده ها يا سامانه هاي رايانه اي يا مخابراتي موجب ايراد لطمه جاني يا خسارات مالي شديد به اشخاص يا اخلال در ارائه خدمات عمومي شود ممنوع است .
ماده 773 (منسوخه 08/07/1393)- در مواردي كه اصل داده ها توقيف مي شود ، ذي نفع حق دارد پس از پرداخت هزينه از آنها كپي دريافت كند ، مشروط به اين كه ارائه داده هاي توقيف شده مجرمانه يا منافي با محرمانه بودن تحقيقات نباشد و به روند تحقيقات لطمه اي وارد نشود .
ماده 774 (منسوخه 08/07/1393)- در مواردي كه اصل داده ها يا سامانه هاي رايانه اي يا مخابراتي توقيف مي شود ، قاضي موظف است با لحاظ نوع و ميزان داده ها و نوع و تعداد سخت افزارها و نرم افزارهاي مورد نظر و نقش آنها در جرم ارتكابي ، در مهلت متناسب و متعارف نسبت به آنها تعيين تكليف كند .
ماده 775 (منسوخه 08/07/1393)- متضرر مي تواند در مورد عمليات و اقدامهاي مأموران در توقيف داده ها و سامانه هاي رايانه اي و مخابراتي ، اعتراض كتبي خود را همراه با دلايل ظرف ده روز به مرجع قضائي دستوردهنده تسليم نمايد . به درخواست ياد شده خارج از نوبت رسيدگي گرديده و تصميم اتخاذ شده قابل اعتراض است .
مبحث پنجم ـ شنود محتواي ارتباطات رايانه اي(منسوخه 08/07/1393)
ماده 776 (منسوخه 08/07/1393)- شنود محتواي در حال انتقال ارتباطات غيرعمومي در سامانه هاي رايانه اي يا مخابراتي مطابق مقررات راجع به شنود مكالمات تلفني خواهد بود .
تبصره ـ(منسوخه 05/03/1388) دسترسي به محتواي ارتباطات غيرعمومي ذخيره شده ، نظير پست الكترونيكي يا پيامك در حكم شنود و مستلزم رعايت مقررات مربوط است .
فصل سوم ـ استنادپذيري ادله الكترونيكي(منسوخه 08/07/1393)
ماده 777 (منسوخه 08/07/1393)- به منظور حفظ صحت و تماميت ، اعتبار و انكارناپذيري ادله الكترونيكي جمع آوري شده ، لازم است مطابق آئين نامه مربوط از آنها نگهداري و مراقبت به عمل آيد .
ماده 778 (منسوخه 08/07/1393)- چنانچه داده هاي رايانه اي توسط طرف دعوا يا شخص ثالثي كه از دعوا آگاهي نداشته ، ايجاد يا پردازش يا ذخيره يا منتقل شده باشد و سامانه رايانهاي يا مخابراتي مربوط به نحوي درست عمل كند كه به صحت و تماميت ، اعتبار و انكارناپذيري داده ها خدشه وارد نشده باشد ، قابل استناد خواهد بود .
ماده 779 (منسوخه 08/07/1393)- كليه مقررات مندرج در فصل هاي دوم و سوم اين بخش ، علاوه بر جرائم رايانهاي شامل سايرجرائمي كه ادله الكترونيكي در آنها مورد استناد قرار مي گيرد نيز مي شود .
بخش سوم ـ ساير مقررات(الحاقي 05/03/1388)
ماده 780 (الحاقي 05/03/1388)- در مواردي كه سامانه رايانهاي يا مخابراتي به عنوان وسيله ارتكاب جرم به كار رفته و در اين قانون براي عمل مزبور مجازاتي پيش بيني نشده است ، مطابق قوانين جزائي مربوط عمل خواهد شد .
تبصره ـ(الحاقي 05/03/1388) در مواردي كه در بخش دوم اين قانون براي رسيدگي به جرائم رايانه اي مقررات خاصي از جهت آيين دادرسي پيش بيني نشده است طبق مقررات قانون آئين دادرسي كيفري اقدام خواهد شد .
ماده 781 (الحاقي 05/03/1388)- ميزان جزاهاي نقدي اين قانون بر اساس نرخ رسمي تورم حسب اعلام بانك مركزي هر سه سال يك بار با پيشنهاد رئيس قوه قضائيه و تصويب هيأت وزيران قابل تغيير است .
ماده 782 (الحاقي 05/03/1388)- آيين نامه هاي مربوط به جمع آوري و استنادپذيري ادله الكترونيكي ظرف مدت شش ماه از تاريخ تصويب اين قانون توسط وزارت دادگستري با همكاري وزارت ارتباطات و فناوري اطلاعات تهيه و به تصويب رئيس قوه قضائيه خواهد رسيد .
ماده 783 (الحاقي 05/03/1388)- كليه قوانين مغاير با اين قانون از جمله قانون مجازات عمومي مصوب سال 1304 و اصلاحات و الحاقات بعدي آن ملغي است .
قانون فوق مشتمل بر دويست و سي و دو ماده و چهل و چهار تبصره در جلسه روز چهارشنبه مورخ دوم خرداد ماه يكهزار و سيصد و هفتاد و پنج مجلس شوراي اسلامي تصويب و در تاريخ ۶ /۳ /۱۳۷۵ به تأييد شوراي نگهبان رسيده است .
لازم به ذكر است كه شماره مواد مصوبه مجلس تحت عنوان كتاب پنجم - تعزيرات و مجازاتهاي بازدارنده بدنبال مواد قانون مجازات اسلامي كه قبلاً به تصويب رسيده از شماره ۴۹۸ تا ۷۲۹ تدوين گرديده است .
رئيس مجلس شوراي اسلامي ـ علي اكبر ناطق نوري
قانون فوق مشتمل بر 728 ماده در جلسه مورخ اول ارديبهشت ماه يكهزار و سيصد و نود و دو كميسيون قضايي و حقوقي مجلس شوراي اسلامي طبق اصل هشتاد و پنجم ( 85 ) قانون اساسي تصويب گرديد و پس از موافقت مجلس با اجراي آزمايشي آن به مدت پنج سال ، در تاريخ 11 /2 /1392 به تأييد شوراي نگهبان رسيد .
رئيس مجلس شوراي اسلامي ـ علي لاريجاني
وکیل برتر تهران
حمید ایران پور
وکیل پایه یک دادگستری تهران و دانش آموخته دانشگاه تهران
4404 932 0912
به سایت مشاوره حقوقی با وکلای دادگستری خوش آمدید در این سایت می توانید از پاسخ های وکلای دادگستری در سرتاسر ایران استفاده کنید. سوالتان را چندین وکیل پایه یک دادگستری می بینند و همگی اظهار نظر می کنند
دانلود نرم افزار وکیل همراه کافه وکیل از بازار
دانلود نرم افزار وکیل همراه کافه وکیل از مایکت
در کافه وکیل برای ارسال سوال نباید ثبت نام کنید . بدون ثبت نام سوال خود را ارسال کنید
برای وکیل متخصص در طلاق ومهریه
برای وکیل متخصص در پرونده های کیفری مثل سرقت ، تجاوز، زنا،قتل، مواد مخدر و...
وکیل دیوان عدالت اداری
با ما تماس بگیرید 09129324404
